بخشی از مقاله
چکیده:
مهاجرت جوانان و نخبگان روستایی به شهرها، یکی از مهمترین عوامل عدم تحول سکونتگاه های روستایی و رسیدن به اهداف توسعه در مناطق روستایی است. با توجه به اینکه جوانان بیشتر از هر گروه سنی دیگر تن به مهاجرت می دهند، این موضوع در بلندمدت برای جوامع روستایی حائز اهمیت خواهد بود؛ چراکه با مهاجرت آنان، تولید نسل در جوامع روستایی کاهش می یابد و به دنبال آن جمعیت پویا در روستاها و تولید محصول و اقتصاد روستایی نیز کاسته می شود. همچنین از لحاظ فرهنگی و اجتماعی هم دچار عدم تحول و بالندگی میشود. این مطالعه به صورت توصیفی- تحلیلی تأثیرات مهاجرت نخبگان روستایی در عدم تحول و توسعه روستایی در روستای کوهکن شهرستان طارم را به طور نمونه مورد تبیین و تحلیل قرار می دهد. در این تحقیق با استفاده از داده های مرکز آمار ایران و مرکز بهداشت شهرستان طارم و خانه بهداشت روستا بین سال 1380 تا 1393 مهاجرت به شهر افزایش یافته و جمعیت روستا از نخبگان و جوانان خالی شده است. در مطالعه حاضر روند مهاجرت روستا و عوامل موثر در آن واکاوی شده و در آخر پیشنهاداتی برای توسعه و تحول روستا، پرکردن خلاء مهاجران و روند کاهش مهاجرت نخبگان و جوانان روستایی پیشنهاداتی ارائه گردیده است.
.1مقدمه
مهاجرت روستا شهری پدیده ای است که در فرآیند صنعتی شدن کشورها ظاهر شده است و بسیاری از تحولات اجتماعی فضایی جوامع ناشی از این پدیده است. در ایران همراه با صنعتی شدن شهرها، جذب جوانان جویای کار مازاد در بخش کشاورزی از روستا به شهر به نفع فعالیت های صنعتی و خدماتی آغاز شد - قاسمی سیانی،. - 1386 مهاجرت و جابجایی مکانی انسا ن ها، به عنوان موضوعی پایدار در رشته های گوناگون علوم انسانی و اجتماعی، توجه پژوهشگران را به خود معطوف داشته است. پویایی رابطه انسان ها با مکان در قلب پدیده مهاجرت قرار داشته است. به علت گستردگی مهاجرت در دنیای امروز، همه جوامع بشری بنحوی با چالش مهاجرت بخصوص مهاجرت جوانان از روستا به شهرها مواجه هستند - سجادپور، 1384، - 664غالباً. در کشورهای در حال توسعه جهان، مهاجرت روستاییان به شهرها، در درجه» اول به سوی شهرهای پایتختی بوده، در جستجوی یک زندگی بهتر و به دست آوردن شغل صورت می گیرد .بعد از شهرهای پایتختی، شهرهای مهم و مراکز استان های دیگر کشور، مورد توجه مهاجران قرار می گیرند، در واقع مهم ترین نوع مهاجرت درون مرزی داوطلبانه، مهاجرت های روستاییان به شهرها بوده که پاسخی به علل و انگیزه های اقتصادی است. - بهفروز،1374، . - 162 مروری بر توزیع تاریخی جمعیت در شهرها و روستاها نشان از آن دارد که تا سال68،1335 درصد از جمعیت کشور ساکن روستاها بودند، اکنون این نسبت به نفع، شهرها تغییر پیدا کرده است؛ به طوری که تنها تا اواخر دهه 50 بیش از نصف جمعیت کشور، ساکن شهرها بودند - مرکز آمار ایران، . - 1394 که این روند افزایش یافته و در سال 1390 جمعیت شهری 79 درصد و جمعیت روستایی به29 درصد کاهش یافته است - سرشماری سال. - 90 که نشان میدهد جمعیت روستایی کشور طی چند دهه اخیر با کاهش بسیار زیادی همراه بوده است. یکی از مهمترین عواملی که به این کاهش درصد جمعیت روستایی دامن زده است افزایش بیش از حد مهاجران روستایی است که به شهرهای بزرگ و کوچک مهاجرت نموده اند. اکثر این مهاجران را نخبگان و جوانان روستایی تشکیل می دهد. که بدلیل عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی و... دست به مهاجرت به شهرها و کلانشهرها زده اند.
.2 مبانی نظری و پیشینه تحقیق:
مهاجرت شکلی از تحرک جغرافیایی یا مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می گیرد. این تحرک جغرافیایی، تغییر اقامتگاه از مبدایا محل سکونت به مقضد محل ورود استکه به این نوع مهاجرت، مهاجرت دائم گویند که باید آن را از اشکال دیگر حرکت که که متضمن تغییر دائمی محل اقامت نیست تفکیک کرد - امانی و همکاران،1354، 71 به نقل از قاسمی اردهانی،1385، . - 52 مهاجرت روستایی برای اولین بار در سال 1892 میلادی توسط گراهام انگلیسی بهکار برده شد. معادل های این عبارت که در منابع گوناگون ذکر می گردند عبارت اند از: کوچ داخلی، برون کوچی روستایی، ترک روستاها، روستا گریزی، خالی شدن روستاها، برون کوچی روستا به شهر و در نهایت ترک سرزمین - پیته،1 :1369 به نقل از قاسمی اردهانی،. - 1385 در ذیل به نظریاتی در مورد علل مهاجرت های روستایی مورد بررسی قرار می گیرد: کارکردگرایان معتقدند که تمام نیازهای اجتماعی در چارچوب نظام های اجتماعی آموخته می شوند .کنشگران در هر نظام به نیازهائی باور دارند که در آن نظام نمی توانند آنها را برآورده کنند. از این روی ممکن است تحولات لازم برای کاهش ناهماهنگی بین احساس نیاز و امکان تحصیل آن در کنش گر یا در نظام یا در هردو اتفاق بیافتد. درک ناهماهنگی های بین خصائص فرد و نظام اجتماعی منجر به مهاجرت شخص جهت کاهش ناهماهنگی های ساختاری می شود - لهسائی زاده،1368، 50 به نقل از زکی، 1391، . - 86
نظریه وابستگی مهاجرت: در مقابل دیدگاه کارکردگرایان، نظریه پردازان مکتب وابستگی، علل و پیامدهای مهاجرت را در ارتباط با هم می دانند؛ زیرا از نظر آن ها مهاجرت و توسعه نابرابر با یکدیگر ارتباط متقابل دارند و یکدیگر را تقویت می کنند . نظریه پردازان مکتب وابستگی در بحث مهاجرت، عدم توسعه را در نظر داشته و تحلیل های خود را در ارتباط با آن ارائه کرده اند. در این دیدگاه مهاجرت روستا به شهر، قانونمند و در عین حال پیچیده تصور شده است که در بردارنده این خصوصیات است.1 فراگیر نبودن مهاجرت .2 اجباری بودن مهاجرت .3 وجود الگوی معین .4 اقتصادی بودن مهاجرت .5 محدودیت مهاجران به نیروی کار. افزایش و تنوع مشاغل شهری موجب میشود تا شهرها در نظر روستاییان بیکار مدینه فاضله به نظر بیاید و همراه با جاذبه های خود در مقابل دافعه های روستا مهاجرت را ایجاد می کند فرض اصلی مدل و رویکرد مایکل تودارو این است که هر مهاجر بالقوه، بر مبنای هدف پیشینه سازی درآمد انتظاری تصمیم می گیرد که به شهر برود یا نه. در این تصمیم گیری دو عامل اقتصادی اصوی نقش دارند : اولی به تفاوت واقعی موجود بین دستمزد در شهر و روستا مربوط است که به دلیل مهاجرت های متفاوت و دوره های آموزش کارگران به وجود آمده است. در واقع، وجود تبعیض بین دستمزدهای بین پرداخت شده به کارگران شهری، در مقایسه با دستمزدهای کارگران ماهر روستائی، اصلی همیشگی در تصمیم به مهاجرت تشخیص داده شده است. دومین عنصر اصلی الگوی مزبور، و مهم ترین قسمت آن که در سایر الگوهای مهاجرت نیست، میزان احتمال موفقیت هر مهاجر در به دست آوردن شغل در شهر است . کلید فهم پدیده ظاهرا متناقض مهاجرت مداوم به مراکزی که بیکاری در آنها افزون است، بررسی فراگرد مهاجرت با رهیافت درآمد انتظاری یا دائمی است که در آن درآمد انتظارش هم به پرداخت دستمزد مربوط می شود و هم به میزان احتمالی بستگی دارد که وی بتواند شغلی به دست آورد نظریه عوامل میانی اورت. س. لی که عوامل موثر در اخذ تصمیم مهاجرت و فرآیند آن را در چهار دسته تقسیم می کند: - 1 عواملی که با حوزه مبدا ارتباط دارد، - 2 عواملی که با حوزه مقصد ارتباط دارد، - 3 موانع بازدارنده و - 4 عوامل شخصی. در هر حوزه عوامل متعددی در جذب و دفع افراد آن حوزه موثرند. نقطه قوت نظریه لی، تاکید درست و به جای وی بر عوامل شخصی است. تحت تاثیر این عوامل است که برخی مهاجرت می کنند و برخی در محل سکونت خود باقی می مانند نظریه جذب و دفع راونشتین: نظریات راونشتین در شش فرض اساسی، مهاجرت و فاصله، مهاجرت مرحله ای، جریان ضد جریان مهاجرت، تفاوت شهر و روستا در میل به مهاجرت، تکنولوژی ارتباطات و مهاجرت و تسلط انگیزه اقتصادی خلاصه می گردد - پاپلی و همکاران،1382 به نقل از پناهی و پیشرو،1390،. - 43 لاری ساستاد نظرهای راوانشتاین درباره برتری انگیزه های اقتصادی در مهاجرت را به گونه دیگری مطرح کرد و به مساله مهاجرت از دید سرمایه گذاری پرداخت.این بحث بتدریج تکمیل و به نظریه سرمایه نیروی انسانی موسوم شد. به نظر وی مهاجر وقتی اقدام به مهاجرت می کند که این امر دارای بازده اقتصادی باشد. بازدهی که فراتر از تفاوت درامد در مبدا و مقصد مهاجرتی است؛ زیرا بر اساس نظریه وی که به نظریه هزینه فایده موسوم است، مهاجرت زمانی انجام میگیرد که درامد در مبدا بعلاوه هزینه واقعی مهاجرت کمتر از درامد قابل انتظار باشد. در غیر این صورت حتی اگر درامد قابل انتظار در مقصد بیش از درامد مبدا باشد، باز هم مهاجرتی انجام نمی گیرد. در نظریه وی هزینه های مهاجرت شامل هزینه های پولی مستقیم، هزینه های پولی غیر مستقیم و هزینه های روانی است که مجموع آنها را هزینه های واقعی مهاجرت می نامند
قاسمی اردهایی در پژوهش خود با استفاده از روش تحلیل محتوا در پایان نامه های تحصیلی، مقطع زمانی 59-83 که در سال1385 انجام داد به بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهرها - پرداخته است. در این بررسی علل مختلف مهاجرت روستا - شهر چهار علت اقتصادی، کمبود تسهیلات در روستا و بیکاری، اجتماعی - فرهنگی، نبود مراکز آموزش دانشگاهی و کمبود مراکز آموزش و پرورش، جمعیت شناسی، بالا بودن رشد جمعیت، و طبیعی - کشاورزی - کمبود زمین و آب - خلاصه شده است. بر اساس یافته های این تحقیق بیش از 50 درصد علل مهاجرت روستا به شهر را علت اقتصادی تبیین می کند.
عباس سعیدی - 1377 - ، معتقد است تحولات جمعیتی و مهاجرت ها ی روستایی در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، در مقایسه با آنچه در دنیای پیشرفته اتفاق افتاده است، تفاوت های اساسی داشته و دلایل آنها متفاوت است، زیرا مهاجرت های روستایی در کشورهای عقب مانده بیشتر ناشی از رکود نواحی روستایی و ضعف دولت ها در خدمات رسانی روستایی است که مهاجرت های ناخواسته را نتیجه داده است،
