بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی و تحلیل کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی زنبورداران استان اصفهان
چكيده
عسل از دوران قدیم به عنوان یک ماده غذایی مهم مورد توجه انسان بوده است و تا زمانی که ماده شیرین دیگری مانند قند به دست آمده از نیشکر و چغندر قند و دیگر شیره های نباتی را نشناخته بود، تنها منبع تأمین کننده شیرینی غذای وی به شمار می آمد. اکنون نیز با وجود دسترسی به مواد غذایی متعدد و گوناگون دیگر، هیچکدام از آنها به طور کامل جانشین مناسبی برای عسل نبوده و کیفیتی به مراتب کمتر از عسل داشته اند. امروزه بیشترین عملکرد تولید عسل در جهان مربوط به امریکا و استرالیاست که بین ۲۰ تا ۴۰ کیلو در هر کندو در نوسان است. در استان اصفهان میانگین تولید عسل از کندو نزدیک به ۱۰ کیلوست. یکی از علل کاهش تولید کندو، استفاده ناکارا از عوامل تولید به شمار می آید که با شناخت آنها می توان در راستای افزایش تولید کندو و سرانجام کسب درامد بیشتر برای زنبورداران گام نهاد.
در این پژوهش پس از معرفی عوامل مؤثر بر تولید عسل زنبورداران، میزان تأثیر این عوامل نیز براورد شد. همچنین بعد از اندازه گیری تأثیر عوامل گوناگون بر تولید، محاسبه کارایی فني، تخصیصی و اقتصادی زنبورداران استان اصفهان انجام گرفت.
برای دستیابی به این هدفها، آمارهای مقطعی زنبورداران استان اصفهان در سال ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ به کار رفته و تابع تولید با استفاده از روش حداقل مربعات تصحیح شده، و تخمین زده شده است. به کمک تابع تولید تخمينی و اطلاعات مکمل دیگر، کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی محاسبه شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که عوامل زیادی در تولید مؤثر است و کارایی فنی و تخصیصی و اقتصادی زنبورداران در سطح پایینی قرار دارد و عواملی مانند سن، سواد، تعداد کندو و شغل اصلی نیز بر کارایی تأثیر دارد. سرانجام پیشنهادهایی برای بهبود کارایی ارائه شده است.
کلید واژه ها:
کارایی فنی، کارایی تخصیصی، کارایی اقتصادی، زنبورداری، متوسط تولید کندو، روش کمترین توانهای دوم تصحیح شده
مقدمه
تولید سالانه عسل در جهان نزدیک به ۶۳۰ هزار تن است که این میزان عسل از حدود ۵۰ میلیون کلنی به دست می آید. با این توصیف، متوسط سرانه تولید سالانه برای هر کلنی را می توان نزدیک به 12.5 کیلو براورد کرد. بر پایه آمار سال ۱۳۶۷ در استان اصفهان در هر کند و به طور متوسط 6.7 کیلو عسل تولید شده است که این مقدار نزدیک به نصف متوسط تولید جهانی در آن سال است (وثوق فاطمه، ۱۳۷۵) استان اصفهان با داشتن حدود ۲۰۰۰۰۰ کلني و ۲۰۰۰ زنبوردار، یکی از قطبهای مهم زنبورداری در کشور به شمار می آید. این در حالی است که میانگین سن زنبورداران در استان اصفهان بالای ۴۰ سال است (امینی محمدرضا، ۱۳۷۴)
درامد زنبورداران در این استان در حال کاهش بوده است و دو دلیل عمده زیر را برای این کاهش می توان ارائه کرد:
١. نرخ افزایش قیمت عسل نسبت به نرخ هزینه های آن کمتر بوده به طوری که حتی می توان گفت در بین سالهای ۷۷ و ۷۸، عسل قیمت به تقریب ثابتی داشته در حالی که هزینه های آن (از قبیل کوچ به دلیل افزایش قیمت مواد سوختی، کارگر و شکر) طی سالهای یاد شده افزایش یافته است.
٢. دلیل دیگری که می توان برای کاهش درآمد زنبورداران نام برد، استفاده ناکار از عوامل در تولید است. با شناخت ناکارایی ها می توان تولید را افزایش داد و در نتیجه موجب افزایش درآمد زنبورداران شد.
در زمینه چگونگی اندازه گیری کارایی بحثهای زیادی وجود دارد و مفاهیم گوناگونی همچون اندازه گیری جزئی، کلی، متوسط، نهایی و همچنین اندازه گیری بر اساس توابع مرزی برای آن به کار برده شده است. در این مقاله از روش توابع مرزی c . O . L . S برای اندازه گیری کارایی استفاده شده است. در این روش برای تعیین کارایی فنی بدین صورت عمل می شود که نخست تخمین تابع تولید انجام می گیرد، سپس بزرگترین باقيانده (Residual) به عرض از مبدأ تابع تولید تخمین زده شده افزوده می شود تا تابع مرزی به دست آید. آنگاه با استفاده از این تابع تولید مرزی و با تقسیم مقدار تولید واقعی به مقدار تولید مرزی، کارایی فنی محاسبه می شود.
پس از تعیین کارایی فنی، برای مشخص شدن کارایی تخصیصی باید هزینه مینیمم را با توجه به تولید ثابت برای هر بهره بردار معین کرد و از تقسیم هزینه مینیمم به هزینه واقعی، کارایی تخصیصی را محاسبه کرد. با ضرب کردن کارایی فنی در کارایی تخصیصی، کارایی اقتصادی به دست می آید. پژوهشهای فراوانی در این زمینه انجام گرفته است که در زیر به چند مورد آن اشاره می شود .
نجفی و زیبایی (۱۳۷۲) کارایی فنی گندمکاران فارس را بررسی کردند. در این مطالعه از روش حداکثر در ستنهایی در تخمين تابع تولید مرزی استفاده شد و نتایج نشان داد که اگر چه کارایی فنی در سالهای ۱۳۶۷ - ۷۰ از 67.6 به 79.7 درصد افزایش یافته است ولی هنوز امکان افزایش تولید از راه بهبود کارایی فنی وجود دارد.
مهرابی (۱۳۷۴) بهره وری عوامل تولید پسته را در شهرستان رفسنجان بررسی کرد. در این مطالعه با استفاده از روش آنالیز واریانس یکطرفه، آثار هر یک از عوامل مؤثر در تولید بررسی شد و محاسبه بهره وری هر یک از عوامل تولید با بهره گیری از تخمين تابع تولید چند جمله ای درجه سوم انجام گرفت. نتایج این پژوهش نشان می دهد که بعضی از کشاورزان در به کارگیری برخی از نهاده ها مانند نیروی کار، کود شیمیایی و مواردی دیگر، بهره وری پایین داشته اند و در صورت تخصیص بهینه منابع بدون افزایش واحد سطح، امکان افزایش عملکرد تا میزان ۵۲ درصد وجود دارد و همچنین کیقباد محمدی پژوهش دیگری را با عنوان اندازه گیری اجزای کارایی اقتصادی تولیدی انجام داد و در آن کارایی اقتصادی مزارع سیب زمینی را بررسی کرد. در این پژوهش مشخص شد که کارایی اقتصادی در سالهای ۷۰، ۷۱، ۷۲ به ترتیب برابر ۵۷، ۵۳، ۶۰ درصد بوده است .
روش تحقيق
برای محاسبه کارایی، به تخمين تابع تولید نیاز است. اطلاعات این پژوهش بر اساس نمونه گیری از زنبورداران در سال ۷۲ و ۷۳ (اواخر ۷۲ و ابتدای ۷۳) جمع آوری و در مجموع ۷۰ پرسشنامه از زنبورداران نقاط مختلف استان اصفهان به صورت کاملا تصادفي انتخاب شده است.
برای تعیین کارایی فنی زنبورداران، تابع تولید مرزی تصادفی به کار رفته و محاسبه تابع تولید مرزی تصادفی نیز با بهره گیری از روش حداقل مربعات (OLS) انجام گرفته است. تابع تولید انتخابی از نوع مدل کاب داگلاس و فرم خطی آن به صورت زیر است:
که در آن
Yتولید عسل در طول یک دوره
X1 میزان مصرف شکر برحسب کیلو در طول یک دوره
X2 تعداد روز کارگر به کار گرفته شده در طول یک دوره
X3 تعداد کوچ در طول یک دوره
برای رسیدن به هدف ارزیابی عوامل مؤثر بر کارایی، روشهای تحقیق متفاوتی وجود دارد ولی در این بررسی از داده های مقطعی (Cross sectional)، که از راه نمونه گیری تصادفي و تکمیل پرسشنامه به دست آمده، استفاده شده است. با تخمین تابع تولید به کمک روش کمترین توانهای دوم تصحیح شده ( C . O . L . S ) Correctecd Ordinary Lesat Square، اندازه گیری کارایی فنی زنبورداران انجام گرفته است. همچنین برای تعیین کارایی تخصیصی از روش بهینه یابی مقادیر نهاده ها با توجه به مینیمم کردن هزینه استفاده شده و با ضرب کارایی فنی در کارایی تخصیصی نیز کارایی اقتصادی زنبورداران به دست آمده است که در زیر چگونگی ارزشیابی آنها به اجمال شرح داده می شود: ورش عمل من الام و به طور کلی تعریفها و رهیافتهای متفاوتی در مورد کارایی وجود دارد و تقسیم بندی کارایی به طور معمول بدین گونه است که سه گروه کارایی کارایی فنی (Technical Efficiency)، کارایی تخصیصی ( Allocative Efficiency) و کارایی اقتصادی (Economic Efficiency) محاسبه می شود. تعریفهای هر کدام نیز به طور مختصر در زیر آمده است:
کارایی فنی، حداکثر تولید ممکنی است که بتوان از مقدار مشخصی عوامل تولیدی به دست آورد. کارایی تخصیصی نیز به کارگیری ترکیبی از عوامل تولید است که موجب حداقل هزینه برای واحد تولید کنونی شود و به حداکثر سود با روشهای کنونی تولید بینجامد. کارایی اقتصادی که به آن کارایی کل نیز می گویند، از حاصل ضرب کارایی فنی و کارایی تخصیصی به دست می آید. در تعریف کارایی اقتصادی، توانایی واحد در به دست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت و سطوح نهاده ها مورد توجه است و باید یاد آوری کرد که فارل نخستین کسی بود که تفکیک انواع کارایی را مورد بحث قرار دارد 1957 . Farrell . M . سه نوع کارایی پیشگفته را می توان بدین گونه نیز خلاصه کرد که به کمک شاخص کارایی فنی میزان کارایی متوسط صنعت زنبورداری با واحدهای نمونه کارایی مقایسه می شود. در کارایی تخصیصی، میزان کارایی هزینه های پرداختی زنبورداران با هزینه مربوط به تابع تولید معمولی و در کارایی اقتصادی و یا کل نیز میزان کارایی هزینه های کنونی پرداخت نشده با هزینه های منطق تابع تولید مرزی مقایسه می شود. به دیگر سخن، از راه محاسبه سه شاخص، بخشی از ناکارایی عوامل که مرتبط با ناکارا عمل کردن فناوری تولید است از ناکارایی در تخصیص عوامل از نظر قیمت و هزینه متمایز می شود. با غلبه کردن به هر دو نا کارایی پیشگفته است که کارایی کل ارتقا می یابد.
براوردها و نتایج
با استفاده از اطلاعات گرد آوری شده و مدل توضیح داده شده، تابع عسل برای زنبورداران مورد مطالعه تخمین زده می شود که نتایج آن در جدول شماره ۱ آمده است.
