مقاله بررسی و مقایسه معماری پایدار ، ارگانیک و اکوتک

بخشی از مقاله

بررسی و مقایسه معماری پایدار، ارگانیک و اکوتک

چکیده :

در سالهای اخیر با انقلاب صنعتی و دستیابی بشر به تکنولوژیهای جدید در تسهیل زندگی و استفاده از سوختهای فسیلی به عنوان منبع گرمایش و سرمایش و انرژی اولیه لازم برای به راه اندازی بعضی از این تکنولوژیها، کره زمین با مشکلات عدیده از جمله آلودگی هوا، گرم شدن و ... مواجه شده است که این امر سبب گردیده، در عصر حاضر، بشر به دنبال راهی برای حفظ محیط زیست - میراث گرانبهای ملی - باشد. یکی از این راهها، گسترش دانش و استفاده از امکانات جدید در رشته های گوناگون علمی از جمله معماری است. به عنوان نمونه می توان به بحث معماری پایدار که اخیرا متداول شده است، اشاره کرد. این مقاله برآن است تا با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، اساس و اصول طراحی با نگرش خاص به محیط زیست را بررسی کند و مقایسه ای کلی بین اصول معماری پایدار و سبکهای معاصر معماری مثل اکوتک و ارگانیک به عمل آورد.

کلمات کلیدی: معماری پایدار، ارگانیک، اکوتک

1

-1 مقدمه

تاثیر نامناسب انسان بر طبیعت سابقه چندانی ندارد و این اخلالگری یک پدیده نسبتا تازه است که به دو عامل مهم مربوط می شود؛ یکی افزایش جمعیت و دیگری تسلط جمعیت انسان بر طبیعت. دهه 70 میلادی را میتوان دهه آگاهی یافتن از بحران های زیست محیطی نامید و عکس العمل هایی را در دنیا که با توجه به طبیعت و محیط پیرامون خود شکل میگرفت و همساز با اقلیم سر برمی افراشت به دست فراموشی سپرده شد. معماری مدرن نیز که زاده این تحولات بود به طور کامل بستر شکلگیری معماری را نادیده گرفت.
نگرش به معماری به عنوان موجودی زنده از تعابیر مهمی است که از دیرباز مطرح بوده است. گیریون معتقد بوده است معماری یک زمان ممکن است که تحت تاثیر انواع و اقسام شرایط به وجود آمده باشد. اما همین که به وجود آمد، موجودی زنده است که صفات مخصوص به خود را دارا است و از حیات دیرپایی برخوردار است و تاثیر آن ممکن است حتی پس از آنکه محیط اصلی آن تغییر کرد یا از بین رفت ادامه یابد؛ بنابراین معماری می تواند به ماورای زمان تولدش برسد. [1]

بحث معماری پایدار، بحث جدیدی نیست و چه در زمان ساخت و به اصطلاح مرحله کارگاهی، چه در زمان استفاده و همچنین در زمان بازسازی و تخریب یک بنا باید از مصالح و روش کاری استفاده کرد که کمترین ضرر را به محیط زیست و در نتیجه بشریت وارد کند. آموزش و حفاظت از محیط زیست به منظور انتقال آن به نسل های آینده مستلزم شناخت اصول توسعه پایدار است. بدون شک در این جهان وجود انسان در جستجوی اطمینان و رسیدن به آرامش است. افکار مدرنیسم نیز سبب به وجود آمدن مقیاس های مختلف و اندازه های بیولوژی پیچیده از شهرهای بزرگ تا شهرک های کوچک، حتی روستاهایی در طرح های مختلف در طول دوره های توالی مدرنیزه شدن، شده است. اصول پایداری در ساختمان های پایدار به این دلیل جذاب است که هزینه عملکرد آنها کمتر، از لحاظ محیطی سازگارتر و تاثیرگذار بر روابط اجتماعی و با ارزش های فرهنگی هماهنگتر می باشند، معمولا ساکنان آنها نسبت به ساختمان های سنتی، افراد شادتر و سالم تری هستند. در ساختمان های پایدار باید عدالت اجتماعی، مسائل فرهنگی و سلامت انسان و زیرساخت اجتماعی و همچنین محیط های ایمن و سالم افزایش یابد. از آنجا که معماری بومی حاصل تجربه نسل های متمادی گذشته است، به کارگیری آن مد نظر معماری پایدار قرار می گیرد. هدف اصلی این بررسی، برشمردن و مقایسه ویژگی های معماری اکوتک، ارگانیک و پایدار است و برای ملموس کردن موضوع مورد بررسی از نمونه های مطرح در این سبک ها هم کمک گرفته شده است.

در این نوشتار سعی بر این است تا به این پرسش پاسخ داده شود که: آیا اصول معماری پایدار با اصول معماری ارگانیک و اکوتک کاملا سازگار است؟!

-2 معرفی معماری پایدار:

معماری می تواند ابداع کننده نوعی سازگاری و هماهنگی با محیط پیرامون باشد. در واقع معماری سعی کرده است تا تولید خویش را درون اکوسیستم تعریف نماید و در واقع ساختمان خود جزئی از اکوسیستم بوده و در جهت تقویت و بهسازی آن حرکت نماید. سخن از پایداری در معماری را می توان به تصور و طراحی ساخت و سازه های آینده تعبیر کرد. آن هم نه تنها با پایداری فیزیکی ساختمان، بلکه با پایداری و حفظ سیاره و منابع انرژی آن. ساختمان های پایدار می توانند به عنوان سازه هایی تعریف که کمترین تاثیر منفی را روی محیط ساخته شده و طبیعت، خود سازه ها، محیط در تماس مستقیم با آنها و تنظیمات کلی و ناحیه ای گسترده تر اطراف دارد. ساختمان سازی پایدار می تواند به عنوان روش ساختی تعریف شود که با کیفیت کامل شده ای (شامل کارآیی اقتصادی، اجتماعی و محیطی) به طور وسیعی بقا می یابد. [1]

2

معماری پایدار، بیش از آنکه یک سبک باشد رویکردی کل گرا است که بر تعامل متقابل میان ساختمان و عوامل محیطی تاکید دارد .[2] طراحی پایدار یک سبک فرمال نیست و برگرفته از شرایط زودگذر و هیجانات آنی نمی باشد، بلکه در بطن خود واجد مفاهیم عمیقی است که پیوند دهنده انسان، طبیعت و معماری است. [1]

نظر سه معمار معروف - کن یانگ، نورمن فاستر، ریچارد راجرز- درمورد طراحی پایدار: [1] کن یانگ: طراحی پایدار را می توان طراحی اکولوژیکی تعریف کرد. در واقع طراحی پایدار را می توان نوعی از طراحی

قلمداد کرد که در طول حیات چرخه خویش با سیستم های اکولوژیکی کره زمین هماهنگی کامل دارند.
نورمن فاستر: طراحی پایدار یعنی حداکثر کارایی با حداقل ابزار. در اکولوژی، دقیقا مصداق همان ضرب المثل که می گویند "کمتر، بیشتر است". طراحی پایدار یعنی استفاده ایده آل از ابزار معماری جهت صرفه جویی در انرژی به جای استفاده از سیستم های مکانیکی زائد که جهان را به سمت گرم تر شدن هدایت می نمایند.

ریچارد راجرز: طراحی پایدار نوعی طراحی است که قصد دارد به نیازهای امروز بدون آسیب رساندن به منابع نسل های آینده پاسخ دهد. نکات کلیدی در این طراحی، انرژی مصرفی کم، انعطاف پذیری بالا و راندمان بالا در استفاده از منابع می باشد.

آنچه در ساختمان های پایدار دارای اهمیت است فراهم کردن راه و امکانی برای ورود طبیعت به بنا است که می تواند مثلا با ایجاد برش هایی در حجم و پر کردن آن با فضای سبز انجام شود. این راهکارها اگرچه در دید نخست با اندیشه های حاکم "بساز بفروشی" امروز جامعه ما در تقابل است ولیکن در نهایت، اقتصادی ترین شیوه معماری است. فراموش نکنیم طراحی ساختمان های سبز به صورت منفرد و تک به تک اگرچه خوب است ولیکن کارساز نیست و باید همزمان با یک طراحی شهری سبز انجام شود؛ چرا که طبیعت متشکل از لکه های سبز جدا از هم نیست بلکه پوشش سبز گسترده ای است که باید شهر را در بر بگیرد .[3] توسعه پایدار توسعه ای است که با نیازهای نسل امروز به گونه ای مواجه می شود که امکان تامین نیازهای نسل آینده به خطر نیفتد. خلق و مدیریت مدیرانه یک محیط ساختمانی سالم بر پایه بهره وری صحیح از منابع و اصول زیست محیطی، هدف یک ساختمان پایدار این است که به واسطه بهره وری صحیح از انرژی و منابع طبیعی تاثیر سوء خود را بر محیط زیست کاهش می دهد. [4]

از تعاریف متعددی که برای توسعه پایدار ذکر می شود، می توان آن را در سه زمینه پایداری زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی (شکل (1 بررسی کرد. [4]

پایداری محیطی

رفاه پایداری اجتماعی پایداری اقتصادی

شکل -1 نمودار انواع پایداری برای تامین آسایش و رفاه پایدار [4]

-2-1 مبدا و مفهوم پایداری:

واژه "پایدار"، در مقابل ترجمه واژه انگلیسی "Sustainable" است. واژه "Sustainable" از فعل "Sustain" به معنی "نگه داشتن" و یا "نگهداری کردن" گرفته شده است. در فارسی کلمات پایا به معنی ثابت، باقی پاینده؛ پایدار به معنی ثابت،

3

باثبات، باقی، استواری، پابرجا، جاویدان، بادوام، مداوم و برقرار؛ پایداری به معنی مقاومت، قالب و استقامت؛ ماندگاری به معنای پایدار، دوام، ماندنی (در مقابل رفتنی) به کار رفته است. اولین کاربرد واژه "پایداری" در ارتباط با محیط زیست، در سال 1980 میلادی در مقالاتی با عنوان "استراتژی حفاظت از جهان" که توسط "سازمان بین المللی حفاظت از طبیعت" منتشر گردید، برای همگان روشن شد. به تازگی، پایداری در اغلب موارد نسبی، به لحاظ اجتماعی ریشه دار و وابسته به محتوا بازتعبیر شده است. پایداری مجموعه ای از وضعیت هاست که در طول زمان تداوم داشته باشد و هدف از معماری پایدار یک توسعه پایدار است. از آن پس کاربرد مفاهیم پایداری و توسعه پایدار در معماری نیز مبحثی به نام "معماری پایدار" یا "معماری اکولوژی" یا "معماری سبز" یا "معماری زیست محیطی" را به وجود آورده است که همگی اینها دارای یک مفهوم و دارای یک هدف مشترک است. [5]

ایده ساختمان های سبز در دهه 1960 در آلمان توسعه یافت، و از آن زمان در بسیاری از شهرهای اروپایی گسترش یافته است. [6]

-3 اصول معماری پایدار:

اصول معماری پایدار عبارتند از: - 1 ویژگی های زیست محیطی - اقلیمی، -2 ویژگی های اجتماعی - فرهنگی، -3 ویژگی های فنی - تکنیکی، -4 ویژگی های اقتصادی، -5 ویژگی های کالبدی - فضایی. [6]

تبعیت طراحی سبز از سه اصل خاص:
الف- مرحله صرفه جویی در منابع؛ ب- مرحله طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی؛ ج- مرحله طراحی برای انسان [7] برای داشتن معماری پایدار تنها داشتن یک معماری خوب کافی نیست، بلکه احترام به محیط زیست و طبیعت و داشتن

دانش در مورد بوم، توپوگرافی و وضعیت آب و هوایی لازم است. لذا طراحی پایدار یک سبک فرمال نیست و برگرفته از شرایط زودگذر و هیجانات آنی نمی باشد بلکه در بطن خود واجد مفاهیم عمیقی است که پیوند بین انسان، طبیعت و معماری است. [7]

در تعریف پایداری سه رکن اصلی زیر وجود دارد:
الف- ارتقای کیفی زندگی و سلامت انسان ها (نسل حاضر و نسل های آینده) ب- تامین نیازهای روزمره انسان

ج- حفظ سیستم های اکولوژیکی و منابع انرژی هدف کلی از طراحی پایدار در یک ساختمان این است که به واسطه بهره وری صحیح از انرژی و منابع طبیعی. [6]

یکی از اصول معماری پایدار عبارت است از اینکه: ساختمان ها را با توجه به حداقل رساندن فشردگی محیطی مستقر سازید و مناطق دست نخورده را حفظ کنید [1]؛ این اصل دقیقا منطبق بر یکی از اصول معماری ارگانیک است.

اصول پایداری در ساختمان های سبز به این دلیل جذاب است که، هزینه عملکرد آنها کمتر، از لحاظ محیطی سازگارتر و تاثیرگذار بر روابط اجتماعی و با ارزش های فرهنگی هماهنگ تر می باشد، معمولا ساکنان آنها نسبت به ساختمان های سنتی افراد شادتر و سالم تری هستند. ساختمان های پایدار علاوه بر این ها باید عدالت اجتماعی، مسائل فرهنگی و سلامت انسان و زیرساخت اجتماعی و همچنین محیط های ایمن و سالم را افزایش دهد. [5]

4

جدول -1 الگوهای معماری پایدار[1]

-4 معماری سبز قرن بیست و یکم:

بسیاری از معماران معتقدند، خطری که از جانب آسمان خراش ها محیط زیست را تهدید می کند، به مراتب خطرناک تر از آلودگی هواست. [7]

طراحی سبز (پایدار) بر اساس حساسیت های محیطی، طراحی اکولوژیکی، طراحی با طبیعت و ... عناوینی است که امروزه در نتیجه تجدید نظر در ارتباط با الگوهای ساختار رایج به وجود آمده اند. البته اساس همه این الگوها بر ساختن محیط در یک رابطه هماهنگ و همزیست با محیط اطراف طراحی و محیط هایی که اصول طراحی از آنها استخراج گردیده است، می باشد و به طور خلاصه یک شیوه طراحی است که اساس آن قوانینی است که از طبیعت منشاء می گیرند. [6]

این شیوه طراحی معتقد به تلفیق دیدگاه ها در زمینه های انرژی، محیط زیست و اکولوژی (بوم شناسی) است. به عنوان مثال می توان طراحی سبز را در درون مثلثی در نظر گرفت که در سه راس آن انرژی و اقلیم و اکولوژی قرار دارد (شکل شماره .(1 در جایی که انرژی عامل تعیین کننده می شود طراحی حالتی متفاوت نسبت به هنگامی که اکولوژی عامل غالب می شود، پیدا میکند. به همین دلیل است که ساخت یک خانه شهری با یک خانه روستایی متفاوت می شود . بنابراین طرح نهایی، نقطه ای در داخل این مثلث است که با توجه به غالب بودن یکی از رئوس به آن سو گرایش پیدا می کند. [6]