مقاله بررسی گردشگری روستایی با رویکرد درمانی ( طب سنتی - گیاهان دارویی ) مطالعه موردی ( بخش طرقبه شهرستان بینالود )

بخشی از مقاله

بررسی گردشگری روستایی با رویکرد درمانی (طب سنتی- گیاهان دارویی)

چکیده

صنعت گردشگری به عنوان زمینه و گسترهی مؤثری در توسعه اقتصادی، اجتماعی مناطق مطرح میباشد. بطوریکه انجام فعالیتهای گردشگری که مشاغل گوناگونی را هم به دنبال دارد در هر کشوری به عنوان بخشی از فعالیتهای اقتصادی، در کنار بخشهای صنعت و کشاورزی موجب پیشرفت اجتماعی- اقتصادی آن کشور میگردد. در حال حاضر توریسم روستایی، واژهای نوین در صنعت توریسم است، که به عنوان منبعی چند منظوره نیازهای مختلفی را برآورده میکند. امروزه در نواحی روستایی به دلیل خاستگاه و محل پرورش گیاهان دارویی توجه ویژه ای به طب سنتی و گیاهان دارویی شده است که از آن به عنوان گردشگری درمانی یاد میشود که خود یکی از سودآورترین شاخههای گردشگری شناخته شده است که با توجه به اثرات مفید گردشگری درمانی با استفاده از طب سنتی-گیاهان دارویی، فراهم کردن زمینهای برای جذب گردشگران خاص (افراد مریض) در نواحی روستایی میتواند زمینههای توسعه پایدار روستایی را فراهم کند. از این رو مقاله حاضر سعی دارد به بررسی و معرفی روستاهای با قابلیتهای ویژه در زمینه گردشگری

درمانی و استفاده از گیاهان دارویی در بخش طرقبه از توابع شهرستان بینالود بپردازد. روش پژوهش در تحقیق حاضر، به صورت توصیفی- تحلیلی و پرسشنامهای میباشد و تعداد نمونهها با استفاده از فرمول کوکران 100 نفر از متخصصان حوزه گیاهان دارویی و گردشگران است که به صورت تصادفی ساده/ سیستماتیک انتخاب شدهاند. در تجزیه و تحلیل آماری دادههای پژوهش از نرم افزار SPSS استفاده گردیده است و یافتههای تحقیق حاکی از آن است که بین کشت گیاهان دارویی در ناحیه مورد مطالعه با توسعهی گردشگری درمانی، توسعه پایدار روستایی از جمله ایجاد فرصتهای شغلی جدید در نواحی مورد مطالعه را به معناداری وجود دارد.

کلید واژه ها: گردشگری روستایی، گردشگری درمانی، گیاهان دارویی، بخش طرقبه.

.1 بیان مسئله:

گردشگری یکی از فعالیتهای مهمی است که در دهههای اخیر از جایگاه ویژهای در توسعه اقتصادی برخی کشورها برخوردار بوده است. این صنعت علاوه بر درآمدزایی، ارزآوری، اشتغال زایی و تبادل فرهنگها، سهمی را در بین فعالیتهای اقتصادی جهان، از جمله صادرات به خود اختصاص داده است (میرکتولی و همکاران،.(1389:138 بطوریکه یکی از گزینههایی که به دلیل گسترش شهرنشینی و آلودگی محیطهای شهری، ذهن بسیاری از سیاستگذاران، برنامهریزان و مجریان سرمایهگذاری توسعه روستایی را به خود مشغول کرده، ایجاد و گسترش صنعت گردشگری (توریسم) روستایی میباشد که به عنوان یک از صنایع مهم و اساسی در بخش اقتصاد و فرهنگ، میتواند نقش مهمی در کاهش فشارهای روحی و روانی شهرها و همچنین جلوگیری از مهاجرتهای بیرویه روستاییان به شهرها ایفا نماید (راسق،.(1388:98 امروزه در نواحی روستایی به دلیل خاستگاه و محل پرورش گیاهان دارویی توجه ویژه ای به طب سنتی و گیاهان دارویی شده است لذا از آن به عنوان گردشگری درمانی یاد میشود که خود یکی از سودآورترین شاخههای گردشگری شناخته شده است که معادل اصطلاح لاتین (Tourism Curative) میباشد و به معنای مسافرت به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی(آبهای معدنی، نمک، لجن، طب سنتی

– گیاهان دارویی و ...) جهت درمان برخی بیماریها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی را گردشگری درمانی گویند (سازمان جهانی توریسم). اما گیاهان دارویی از

منابع عظیمی هستند که در صنایع مختلف نقش ایفا میکنند بطوریکه بیش از 70 درصد از داروهای مورد استفاده مردم کشورهای پیشرفته منشأ گیاهی دارند (خانچه، .(1391:1 نقش و اهمیت گیاهان دارویی در بهبود سطح سلامت و ارتقای کیفیت زندگی مردم و همچنین ایجاد فرصت شغلی از طریق تولید اقتصادی گیاهان دارویی و فرآوردههای آنها ایجاب میکند مسایل جذب افراد مریض و نیازمند به مداوا برای درمان و گذران اوقات نقاهت به عنوان گردشگر در قالب توریست درمانی مورد توجه قرار گیرد. در همین راستا با در نظر گرفتن این واقعیت که مزارع و محل پرورش و رویش اکثر گیاهان دارویی در سطح جهان در نواحی روستایی قرار دارد و با توجه به اثرات مفید گردشگری درمانی با استفاده از طب سنتی - گیاهان دارویی، فراهم کردن زمینهای برای جذب گردشگران خاص (افراد مریض) در نواحی روستایی میتواند زمینههای توسعه روستایی را فراهم کند. از این رو هدف از مقاله حاضر بررسی و معرفی روستاهای توریستی با قابلیتهای ویژه در زمینه درمانی و استفاده از گیاهان دارویی در بخش طرقبه از توابع شهرستان بینالود میباشد. بر این اساس، سؤالات اصلی تحقیق به این صورت مطرح میشود: آیا وجود گیاهان دارویی موجود در نواحی مورد مطالعه باعث جذب گردشگر به این ناحیه با هدف گردشگری درمانی شده است؟ آیا توسعه گردشگری درمانی در نواحی مورد مطالعه منجر به ایجاد فرصت شغلی و توسعه پایدار شده است؟
.2 پیشینه تحقیق

افتخاری و مهدوی((1384 با استفاده از روش پیمایش میدانی و بهکارگیری الگوی SWOT ضمن ارزیابی نقاط ضعف و قوت، شناسایی فرصتها و تهدیدها، به نقش راهکارهای توسعه گردشگری روستایی و ارائه استراتژی مناسب در جهت توسعه گردشگری در دهستان لواسان کوچک پرداختند. به عقیده آنها، گردشگری روستایی در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است. که با برنامهریزی اصولی و شناسایی مزیتها و محدودیتهای گردشگری روستایی میتوان به توسعه منطقه ای و اقتصادملّی کمک نمود. آبیاره((1386 در تحقیق خود که با هدف معرفی جاذبههای گردشگری و تأثیر آن بر مشاغل صنایع دستی در اصفهان انجام داده است، به این نتیجه

رسیده است که بین جاذبههای جهانگردی، جذب جهانگرد و افزایش اشتغال در بخش صنایع دستی (آموزش و احداث کارگاه) رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. ناگاراجا (2010)، ضمن بیان برتری رقابتی هند در زمینهی گردشگری درمانی عوامل مهم بازدارنده توسعه این صنعت را کمی ابتکار دولت، کاستی در هماهنگی ارکان این صنعت، فقدان وجود مکانیسم اعتبار بخشی بیمارستانها، نبود سیاست یکپارچهی قیمت و استاندارد در بیمارستانهای کشور مطرح نمود. همچنین کاظمی 2009) )، با پژوهش پایاننامه کارشناسی ارشد با عنوان عوامل مؤثر بر جذب گردشگر پزشکی در ایران، از دانشگاه لوله آ فرانسه، به این نتیجه رسید که امنیت اجتماعی، برخورداری از استانداردهای جهانی در مراکز درمانی و همچنین تجهیزات پزشکی و صدور روادید درمان از مهمترین عوامل مؤثر بر توسعهی این صنعت در ایران میباشد. هراهشه (2010) در پژوهشی تحت عنوان پتانسیلهای توسعه توریسم سلامت در اردن نشان داد که گردشگران بر خلاف کاستیها و مشکلات مربوط به حمل و نقل عمومی، قیمتها، پاکیزگی، قابلیت دسترسی و توسعهی کم صنعت گردشگری سلامت در این کشور، از خدمات راضی بوده و از 20 مرکز درمانی طبیعی در اردن با قابلیت ارائهی خدامت درمانی به گردشگران، 4 مرکز بسیار پیشرفته، 10 مرکز در حد متوسط و 6 مرکز در حد پایین بودند؛ و در نهایت کریمی و همکاران در تحقیق با عنوان شناسایی و فراوری گیاهان داروئی دهستان جبل در بخش کوهپایه استان اصفهان (توسعه آگروتوریسم)؛ به این نتیجه رسیده است که گیاهان دارویی نقشی بسزا در توسعه منطقه – ملی در زمینه تولید دارو به عهده دارند و در برخی از کشورها نیز با ایجاد باغ گیاهان دارویی هم از تهدید آنها جلوگیری کرده و هم فضایی جذاب برای گردشگران جهت مشاهده نزدیک گیاهان داروئی و زمینه رشد آگروتوریسم را فراهم نمودهاند.

.3مبانی نظری
.1.3 مفهوم گردشگری

صنعت گردشگری پدیدهای نو است که آغاز آن به اوایل قرن نوزدهم میلادی برمی گردد (پاپلی یزدی و سقایی،(135:1386 توریسم واژهای فرانسوی از کلمه Tourگرفته شده است که در زبان فرانسوی به معانی پیمودن، سیر کردن و گردش نمودن به کار رفته است (محلاتی،(128:1380 سازمان جهانی جهانگردی، فعالیتهای افراد را که با نیت گذران اوقات فراغت، تفریح، خرید و... در کمتر از یک سال در خارج از محیط عادی زندگی خود صورت میگیرد، توریسم مینامد (امیدی نجف آبادی،.(33:1385 گردشگری عبارت است از عمل جا به جایی به خارج از جامعه برای تفریح یا تجارت و نه برای انجام کار روزمره اما در تعریف جهانگردی آمده است : جهانگرد کسی است که حداقل یک شب در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سرمی برد اما گردشگر یک روزه کسی است که دریک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد باز دید به سر نمیبرد (چاگ وای گی، اعرابی،پارسائیان.( 1382

گسترش شهرنشینی؛ تبلیغات؛

توسعه ارتباطات و جاذبه های مذهبی -
سهولت دسترسی؛ طبیعی و درمانی؛

توسعه دانش و افزایش سطح
فرهنگ عمومی؛ درآمد؛

اصلاح قوانین کار و بهبود شرایط؛

شکل -1 عوامل مؤثر در توسعه گردشگری(منشی زاده،(59: 1376

.2.3 گردشگری روستایی

گردشگری روستایی بخشی از بازار گردشگری و منبعی برای اشتغال و درآمد بوده و میتوان آن را ابزار مهمی برای توسعه اقتصادی – اجتماعی و اکولوژیکی جوامع روستایی قلمداد کرد. لان گردشگری روستایی را چنین تعریف می کند" گردشگری روستایی، گردشگری است که در نواحی روستایی به وقوع میپیوندد". اداره امور کار آمریکا در زمینه گردشگری روستایی تعریف زیر را ارائه کرده است: بازدید از مکانی غیر از معمول کار و زندگی خود که خارج از محدوده استاندارد آماری

شهری است، در زمانی که فعالیتی غیر از فعالیت کاری در منطقه مورد نظر انجام شود که هدف چنین بازدیدی ممکن است تحقیق، درمان، مذهب و ... باشد. در سال 1986 کمیسیون جوامع اروپایی، نه تنها گردشگری مزرعه یا گردشگری کشاورزی، بلکه تمامی فعالیتهای گردشگری روستایی را در نواحی روستایی، گردشگری روستایی تعریف نمود. در تعریفی دیگر، گردشگری روستایی به مجموعه فعالیتهایی اطلاق شده است که از طریق فعالیتهای گردشگری، مانند تأمین اقامتگاه غذا و یادگیری و آموزش درباره روستا و مزرعه درامدهایی را برای ساکنان آن سکونتگاههای روستایی ایجاد میکند. از مجموعه تعاریف ارائه شده میتوان تعریف زیر را برای گردشگری روستایی ارائه کرد:گردشگری روستایی شامل هر نوع فعالیت تفریحی و گذران اوقات فراغت است با دریافت خدماتی از قبیل غذا، محل اقامت و محصولات محلی از ساکنان محلی در مکانی که از نظر قوانین و مقررات جاری کشور یا از نظر ماهیت اقتصادی و فرهنگی روستا محسوب میشود. (افتخاری و همکاران،.(1381

.3.3گردشگری درمانی

مفهوم توریسم درمانی ( (Medical Tourism جدید نیست بلکه اولین سابقه تاریخی آن به هزاران سال پیش باز میگردد، در حال حاضر، کشورهای زیادی بر تو رسیم درمانی متمرکز شدهاند و نکته مهم این است که بیماران ضمن درمان از جاذبه های سیاحتی آن کشور نیز بهره میگیرند (سازمان توسعه تجارت ایران،.(1386 گردشگری پزشکی (درمانی) به عنوان شاخه ای از گردشگری سلامت بیانگر یک صنعت رو به رشد پرسرعت است که منجر به وجود آمدن فضایی شده که در آن بیماران برای دریافت خدمات پزشکی به فراتر از مرزهای ملی سفر میکنند. این خدمات میتواند شامل درمانهای انتخابی، درمانهای ضروری و تخصصی، جراحیهای بزرگ و کوچک و مراقبتهای دندانپزشکی باشد و حتی چاپهای روتین سلامتی را نیز در بر میگیرد Janson) ،(2008 مدی پیش بینی کرده است که تمایل جهانی برای توریسم درمانی از تجارت20 میلیارد دلاری در سال 2007 به بیش از 40 میلیارد دلار در سال 2010 افزایش خواهد یافت Moody) ،.(2007 سازمان جهانی گردشگری ،گردشگری سلامت را به طور خاص ، چنین تعریف میکند :استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و روحیه فرد با استفاده از آبهای معدنی، آب و هوا

یا مداخلات پزشکی منجر میشود و در مکانی که خارج از محل سکونت فرد و بیش از 24 ساعت است به طول میانجامد(WTO ،.(2009 آمار دقیقی از گردشگرانی که به ایران مراجعه میکنند وجود ندارد اما به گفته مسئولانمعمولاً سالانه 20 هزار گردشگر اتباع حاشیه خلیج فارس و عراق، به قصد درمان به ایران سفرمی کنند( Ebtekar Issue،.(2008 گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیش از 24 ساعت و کمتر از یک سال صورت میگیرد. توانمندیهای بالقوه وسیع کشور عزیزمان در انواع مختلف گردشگری سلامت موجب شده است تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بهره برداری از این بازار رو به رشد و رقابتی را با تشکیل کمیته گردشگری سلامت و حمایتهای ویژه از آن در دستور کار خود قرار دهد(.( www.wazchto.ir

.4.3 طب سنتی- گیاهان دارویی

گیاهان دارویی به عنوان منبع مهم دارویی برای هزاران سال مطرح بودهاند. امروزه سازمان جهانی تخمین میزند که بالای80 درصد از مردم هنوز در درمان سنتی، از گیاهان به عنوان دارو استفاده میکنند. و استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی در بیشتر کشورهای در حال توسعه به طور گسترده به عنوان یک اساس اصولی برای حفظ سلامت، مشاهده میشود. گیاهان دارویی با توجه به جایگاه ویژه ای که در بهداشت و سلامت جامعه دارا میباشند، همواره مورد توجه مرکز علمی و تحقیقاتی میباشند. نخستین گام در راه مدیریت، بهره برداری اصولی، مطالعه گیاهان دارویی یک منطقه و شناسایی دقیق گونه های آن میباشد(کریمی و همکاران).

.4 روش تحقیق

این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی – تحلیلی است که به منظور - گردآوری داده و اطلاعات از روش میدانی با استفاده از پرسشنامه- مصاحبه و روش کتابخانهای استفاده شده است. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق مشتمل بر متخصصان در حوزه گیاهان دارویی و روستایی و گردشگران در بخش طرقبه شهرستان