بخشی از مقاله
تأثير فنّاوريهاي نوين رسانه اي بر «قطب خبري» شدن تلويزيون در جامعه (با تأکيد بر سند افق رسانه )
چکيده
سازمان صداوسيماي جمهوري اسلامي ، به عنوان مهم ترين سازمان رسانه اي کشور، در سال ١٣٨٣ با تصويب سند افق رسانه ، راهبردهاي خود را براي يک دوره ده ساله تدوين کـرد. در ايـن سـند حوزههاي مختلف ازجمله «خبر» و «فني » مورد توجه قرار گرفته اند و تأکيد شده است با بهرهگيري از فّناوريهاي نوين رسانه اي، الگوي توليد و پخش خبر تغيير يابد. در اين مقاله راهبردهاي سـند در حوزه خبر، مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته است . هدف اصلي تحقيق شناخت عوامل مؤثر بر کسب موفقيت تلويزيون (سيماي جمهوري اسلامي ) به عنوان قطـب خبررسـاني در کـشور بـوده است .
نتايج اين تحقيق که با روش پيمايش در بين کارکنان صداوسيما در سايت جامجم ـ بـه جـز کارکنان خبري ـ انجام شد، نشان داد که در شرايط حاضر، سيماي جمهـوري اسـلامي ، يکـي از مهم ترين منابع کسب خبر در جامعه به شمار مي رود. چند مؤلفه شامل سـرعت در انتـشار اخبـار، توجه به نيازهاي خبري مردم، استقلال حوزه خبر، تنوع خبري و ايجاد رقابت در بين بخـش هـاي خبري تلويزيون از مؤلفه هاي مؤثر بر قطب خبري شدن رسانه اي مانند سيماست . همچنـين شـبکه خبر، در مقايسه با ساير بخش هاي خبري شبکه هاي سيما، از قابليت بيشتري براي تبديل شـدن بـه قطب خبري برخوردار است . بين سرعت انتشار اخبار سيما و تبديل آن به قطـب خبـري جامعـه ، رابطه معنادار و مستقيم وجود دارد.
کليد واژه: سند افق رسانه ، قطب خبري، فّناوريهاي نوين
مقدمه
يکي از وظايف مهم رسانه ها، انتشار جريان رويدادهاي اجتماعي است . اساساً رسـانه هـا با انتشار خبر تولد مي يابند. تلويزيون نيز از اين خصيـصه بـه دور نيـست و مهـم تـرين وظيفه خود را انتشار اخبار مي داند، زيرا «خبر»، در ايجاد آگاهي هاي سياسـي ، اجتمـاعي و اقتصادي که از ضرورتهاي حفظ حيات و تحول جامعه بـه شـمار مـي رونـد، نقـش عمدهاي ايفا مي کند.
در حال حاضر، شبکه هاي تلويزيوني با شکل تازهاي از خبررساني مواجـه هـستند و تمام سعي و تلاش خود را در راه ارائه آخرين اخبار و اطلاعات جهان بـه مخاطبانـشان به کار مي گيرند، به طوري که مي توان گفت خبرپراکني را به مثابه ميداني براي رقابت و توسعه فعاليت هاي خود در نظر گرفته اند.
در جهان امروز، شيوههاي خبرپراکني دستخوش تغيير، دگرگوني و تحولاتي جديـد شده است چنان که بدون در نظر گرفتن اين تحولات که بخش عمـده آنهـا تحـت تـأثير فّناوريهاي نوين رسانه اي است ، نمي توان برخـوردي موشـکافانه و بخردانـه بـا مقولـه اطلاعرساني داشت . در اين ميان، تحولات فّ ناورانه ، نه از آن حيث که تحولي در بخـش فرهنگ مادي جوامع به شمار مي روند، بلکه از آن جهت که منتج به تحولاتي شگرف در نهادهاي اجتماعي شده اند، ذهن بسياري از متفکران را به خود مشغول کرده و پايه هـاي آرا و عقايد آنان را سامان بخشيدهاند.
اين پيشرفت ها از سويي با تجهيز و توسعه هر چه بيشتر امکانات خبررساني ، انتـشار گستردهتر امواج رسانه اي را فراهم آورده و شعاع پوشش فرستندههـا را بـه ميـزان قابـل توجهي افزايش داده و از سوي ديگر، با به ميدان آوردن رسانه هاي مدرن، رقابـت ميـان رسانه هاي مختلف را شدت بخشيده است . به کلام ديگـر، رسـانه هـا بـا بهـرهگيـري از فّناوريهاي نوين ، سرعت در انتشار پيام را افزايش دادهاند و در تلاشند در ميدان رقابتي که در آن زمان و فضا، مفاهيمي مهجور هستند، نيازهـاي خبـري مخاطبـان خـود را بـا سرعتي حيرتانگيز که حاکي از تحولات گسترده حوزه فني است برآورده سازند. بدون شک، بـا توسـعه فّنـاوريهـا، نحـوه تهيـه و انتـشار اخبـار از سـوي رسـانه هـا، دچـار دگرگوني هاي متناسب با فّناوريهاي نوين مي شود.
نيازي به توضيح نيست که در خلال يکي دو دهه اخير، به کمک فّ ناوريها، انقلابـي تأثير فنّاوريهاي نوين رسانه اي بر «قطب خبري» شدن تلويزيون در جامعه ... * ١٧٩ در حوزه رسانه ها پديد آمد که مي توان گفت سپهر اجتماعي ، سياسي و فرهنگـي کـشور را به طور نسبي تحت تأثير قرار داده است . شايد به همين دليل صداوسيما کوشيده است با طراحي سند افق رسانه ، اصلاحات لازم را در نظام ارتباطي خود در حوزههـاي توليـد و انتشار پيام، انجام دهد. با توجه به اينکه ايران، به عنـوان کـشوري در حـال گـذار، در معرض فرصت ها و چالش هاي ناشي از اين جريـان قـرار دارد، بـه نظـر مـي رسـد کـه ساماندهي در حوزه پيامرساني ، ضروري است . بر همين اساس، سازمان صداوسـيما، بـا طراحي سند افق رسانه در سال ١٣٨٣، راهبردهـاي خـود را بـراي يـک دوره ده سـاله ، تدوين و به اين ترتيب دورنماي عملکرد ميانمدت خود را ترسيم کرد. در اين مقاله بـا رويکرد به راهبردهاي سند افق رسـانه ، راهبـرد تبـديل رسـانه بـه قطـب فعاليـت هـاي اطلاعرساني با به کارگيري فّ ناوريهاي نـوين رسـانه اي کـه بهـسازي سيـستم توليـد و پخش را موجب مي شود، مورد بررسي قرار گرفته است .
در ميان موارد مطرح شده در سند افق رسانه ، دو حـوزه خبـر و فنـي صداوسـيما و بهرهگيري از فّناوريهاي نوين رسانه اي در توسعه آنها از مهم تـرين نکـات قابـل توجـه است . از اين رو، اهتمام صاحبنظران و پژوهشگران علوم ارتباطات و رسانه به مطالعـه و پژوهش پيرامون راهبردهاي سند افق رسانه که «قطب خبري» شدن تلويزيون مـي توانـد يکي از نمونه هاي بارز تحقق اين راهبردهـا باشـد، دسـت انـدرکاران رسـانه ملـي را در دستيابي به اهداف اين سند ياري خواهد کرد. چنان که ، اين تحقيق نيـز اولـين پـژوهش در حوزه خبر تلويزيون به شمار مي رود که با رويکرد به راهبردهاي سـند صداوسـيما از منظر بهرهگيري از فّناوريهاي نوين رسانه اي در توسعه حوزه خبر صورت گرفته است .
جايگاه فّناوريهاي نوين ارتباطي در سند افق رسانه (حوزه خبر)
تحولات شگفت انگيز در عرصـه ارتباطـات در دهـه اخيـر، تمـامي مناسـبات بـشري را دگرگون ساخته است . دسترسي انسان بـه انـواع ابزارهـا و سـرمايه گـذاريهـاي کـلان دولـت هـا در ايـن زمينـه ، تعريـف جديـدي از قـدرت و موازنـه آن ارائـه داده اسـت .
فّناوريهاي نوين ، بر همه ابعاد زندگي فردي و اجتمـاعي افـراد تـأثير گذاشـته انـد، بـه طوري که در دوران کنوني ، هيچ تحولي را نمي توان در نظر گرفت کـه از حيـث ايجـاد تغيير در حيات اجتماعي بتواند با تحول در عرصه فّناوري ارتباطات و اطلاعات برابـري
کند. عامل فّناوري در فضاي ارتباطي و اطلاعاتي ، به قدري زنـدگي بـشر را بـا تغييـر و تحول همراه ساخته که از آن به عنوان شاخصي مهم براي تبـديل جهـان بـه دهکـدهاي کوچک ياد مي شود. در اين دهکده جهاني حيات فردي و جمعي بـه «اطلاعـات محـور شدن» زندگي بستگي پيدا کرده است ، زيرا حجم اطلاعات در حال افـزايش اسـت و از اين رو، به دست آوردن اطلاعات، ضرورتي انکارناپذير تلقي مي شود.
بدون شک، با توسعه فّنـاوريهـا، نحـوه تهيـه و انتـشار اخبـار از سـوي رسـانه هـا دستخوش دگرگوني هايي متناسب با فّ ناوريهاي نـوين مـي شـود. در سـند افـق رسـانه (١٣٨٣) برخي از راهبردها با دو حوزه فني و خبر رسـانه مـرتبط هـستند؛ چنـان کـه از راهبردهاي ٣٢ گانه سند، دو راهبرد حوزه فني را در برمي گيرد:
١. در راهبرد چهاردهم ، به استفاده از فّ ناوري اطلاعات١ (آي تي ) به نحوي فراگير و مؤثر اشاره شده است .
٢. در راهبرد بيست ونهم ، بر به کارگيري فّ ناوريهاي پيشرفته مرتبط با صنعت راديو و تلويزيون تأکيد شده است . اين دو راهبرد کلان، مشخص کننده سياست هاي رسـانه در به کارگيري فّناوريهاي حوزه رسانه براي انتشار پيام در ابعادي گستردهاند.
راهبردهاي مربوط به حوزه خبر نيز که در تحقيق به آنها توجه شده است ، عبارتند از:
١. راهبرد دوم سند که بازنگري و اصلاح فرايند توليد، تأمين و پخـش برنامـه هـا را مورد توجه قرار داده است .
٢. راهبرد ششم سند افق رسانه نيـز بـر توليـد و عرضـه هـر چـه بيـشتر محتـوا در شبکه هاي اطلاعرساني اشاره مي کند تا رسانه به قطب فعاليت هاي اطـلاعرسـاني تبـديل شود (همان منبع ).
راهبردهاي ياد شده، نشاندهنده دو مأموريت مهم رسانه در حوزه فني و خبر هستند و به اين ترتيب ، صداوسيما خود را ملزم به بهرهگيري از فّنـاوريهـاي نـوين رسـانه اي براي حضوري فعال در عرصه خبر کرده است . تحقـق ايـن راهبردهـا، نيازمنـد تـدوين طرحهاي هدفدار و با تعريف مشخص از جايگاه انتشار اسـت . درواقـع ، بـراي طراحـي فرايندهاي خبررساني ، با هدف کاهش فاصله ميان توليـد و انتـشار، نـوعي مهندسـي در تأثير فنّاوريهاي نوين رسانه اي بر «قطب خبري» شدن تلويزيون در جامعه ... * ١٨١ حوزه خبر مورد نياز است که با تکيه بر «فّناوريهـاي اطلاعـاتي و ارتبـاطي » (آي سـي تي ١) سرعت در انتشار، رفع نيازهاي خبري و ايجاد تنوع در گونه هاي و توسـعه کيفـي خبر، تحقق يابد.
نکته حائز اهميت ، اين است که «فّناوريهاي جديد، وسيله اي براي گـذر از مراحـل سنتي توليد و پخش خبر به سمت توليد و انتشار خبر، با در نظر گرفتن ويژگي سـرعت در انتشار هستند و درواقع با اين ويژگي ، سوژهيابي خبري با سرعت انجـام مـي گيـرد و خبر تبديل به پيامي مي شود که مخاطـب آن را بـه راحتـي و سـريع دريافـت مـي کنـد.
بنابراين ، تغيير در سيستم ها و روشهاي انتقال پيام، با بهرهگيري از فّناوريهـاي نـوين ، 2 دستيابي به وضعيت مطلوب در پخش خبر را امکانپـذير خواهـد کـرد.» (گيلـين بـرگ و اسلا٣، ١٩٩٣، ص ١٧٤). از نظــر مــک لوهــان٤ (ترجمــه آذري، ١٣٧٧، ص ١١٠)، «شــتاب و ســرعت از ويژگي هاي اصلي در عصر رسانه هاي الکترونيکي است .» درواقع رسانه هايي چون راديو و تلويزيون با بهرهگيري از پيشرفت هاي روزافزون، انتـشار اخبـار رويـدادها را سـرعت مي بخشند و براي کسب موفقيت در ميدان رقابت خبري با رسانه هاي ديگر، بـه انتـشار سريع اخبار مي پردازند.
با توجه به نقش تعيين کننـده فّنـاوريهـاي نـوين رسـانه اي در خبررسـاني ، الگـوي فّناوريهاي نوين در حوزه خبر راديو و تلويزيون با توجه به راهبردهاي پيش بيني شـده در سند افق رسانه بر محورهاي زير مبتني خواهد بود:
١. تأثير فّناوريهاي جديد بر توليد و انتشار اخبار رويدادها، فراگير است .
٢. اطلاعات، ماده اوليه در ميدان رقابت خبري محسوب مي شود که انتشار سـريع آن فاصله ميان توليد و پخش پيام را کاهش مي دهد.
٣. انتشار سريع خبرها در عصر تنوع رسانه ها و حق انتخاب مخاطب ، موجـب رفـع نيازهاي خبري مخاطبان و کاهش چشمگير سانسور مي شود.
«مايکل اونيل ٥، فّناوريهاي نوين را عامل فروپاشي نظامهاي کهـن مـي دانـد و معتقـد است [در سايه اين فّناوري ها] تودهها فعالتر و آگاهتر شدهاند» (اسلامي ، ١٣٨١، ص ٧٥).
به مدد فّناوريهاي نوين رسانه اي، فاصله ميان وقوع رويداد و انتشار آن بـه حـداقل کاهش يافته است ، چنان که شايد ديگر فاصله اي وجود نداشته باشد. جريان آزاد اخبـار با کمترين مانع رو به رو اسـت . «سانـسور هماننـد قـديم وجـود نـدارد و از حاکميـت دولت ها بر رسانه ها کاسته شده است . اينترنت به عنـوان رسـانه اي جديـد قابـل کنتـرل نيست » (سسن ١، ٢٠٠٠، ص ٢٢). در چنين شرايطي ، به اعتقاد مانوئل کاسـتلز٢ (ترجمـه عليقليان، ١٣٨٠) رسانه هاي ديگر که به نوعي وابسته به دولت ها هستند، بايد بـه منظـور حفظ اعتبار خود در نزد مخاطبان، استقلال خود را حفظ و از کنترل شديد اخبار، عقايد و برداشت ها، خودداري کنند زيرا با سـه چـالش اساسـي رو بـه رو هـستند: ١. جهـاني شدن، ٢. گسترش فّناوريهاي نوين و ٣. تنوع رسانه ها.
پيتر فردينانـد٣ (٢٠٠٠، ص ١١) معتقـد اسـت فّنـاوريهـاي نـوين ، شـرايط کـسب اطلاعات را براي مردم تغييـر دادهانـد، چنانکـه از يکـسو اطلاعـات بـا سـرعت منتـشر مي شوند و از سوي ديگر، بر مشارکت هاي مردم در سطح جهاني تأثير مي گذارند.
فّناوريهاي نوين ، فضاي تازهاي براي توليد پيامها، ازجمله اخبار و انتقال سـريع آن به انبوه مخاطبان فراهم کردهاند. نمونه بارز انتقال سريع اخبار به مخاطبان را در عملکرد شبکه هاي تلويزيوني امريکا در جنگ خليج فـارس مـي تـوان ديـد. جنـگ خلـيج فـارس پيروزي تصوير بر واقعيت و منطق را به نمايش گذاشت . فّناوريهاي نوين رسانه اي اين امکان را فراهم کردهاند که واژه و تصوير در موقع مناسب براي صـدها ميليـون نفـر در سرتاسر جهان مخابره شوند (مولانا٤، گربنر٥ و شـيلر٦، ١٩٩٢، ص ٤). بـه عبـارت ديگـر، بهرهگيري از فّناوريهاي نوين در حوزه رسانه اي چون تلويزيون، قابليت هاي منحـصر بـه فردي را براي اين رسانه در ارائه جذاب و سريع اخبـار و مطالـب پديـد مـي آورد کـه در کاهش آسيب هاي ناشي از تأخير در انتشار اخبار تأثيرگذار است . «با اين رويکرد، اخبـار و اطلاعات، به موقع و با سرعت در دسترس علاقه مندان قرار مي گيرد و آسيب هاي ناشـي از توزيع نامناسب اخبار، برطرف مي شود. ضمن آنکه شرايطي فراهم مي شود کـه مخاطـب بـه آرشيو، مراجعه و مطالب مورد نيازش را جستجو مي کند» (نقيب السادات، ١٣٨٤، ص ١٦).
بدون شک با توسعه فّ ناوريهاي نوين رسانه اي، نحوه تهيه و انتشار اخبـار از طريـق رسانه ها، بويژه تلويزيون، دچار دگرگوني هاي متناسب با اين فّناوريها مي شود. بـر ايـن اساس، گرايش رسانه هايي همچون تلويزيون به سمت تغيير در سيستم هـا و روشهـاي دريافت و انتقال پيام با بهرهگيري از فّناوريهاي نوين ، نقش مهمي در تبديل اين رسـانه به قطب خبري جامعه خواهد داشت .
نقش نظام نوين ارتباطات در تحولات حوزه خبر اکنون در يک دهکده جهاني با پيوندهاي الکترونيکي زندگي مـي کنـيم کـه بـر شـالوده اطلاعات و اخبار استوار شده اسـت . در ايـن دهکـده، تلويزيـون يکـي از حيـاتي تـرين وسايل دريافت و کسب اخبار و اطلاعات محسوب مي شود. جايگاه اين رسانه از چنـان اهميتي برخوردار است که تصاوير آن را به مدد فّ ناوريهاي نوين از طريـق رايانـه هـا و تلفن هاي همراه نيز دريافت مي کنيم . بي شک چنين شرايطي ، دريافت اخبار تلويزيـون را با آخرين تصاوير آن در شـرايطي کـه بـه گيرنـده تلويزيـون دسترسـي نداشـته باشـيم ، امکانپذير مي سازد.
دگرگوني هاي ناشي از فّ ناوريهاي نوين در حوزه خبر تلويزيـون را مـي تـوان از دو بعد مخاطب و رسانه مطرح کرد.
١. مخاطب
فّناوريهاي اطلاعات و ارتباطات توانايي ها و قابليت هاي بسياري را به فرايند ارتباطـات در جامعه انساني عرضه کرده اند. بسياري در سراسر جهان بر اين عقيدهاند که تـسريع و تعديل در فرايند تبادل اطلاعات و اخبار از طريق فّ ناوريهاي ارتباطي ، نقش کليـدي در دستيابي به توسعه منابع انساني و توسعه پايدار ايفا مي کند و به اين ترتيب جامعه مبتنـي توانمندسازي رسانه در توليد و پخش اخبار باشد. به ايـن ترتيـب کـه بـه کـارگيري ايـن فّناوريها در رسانه ، افراد جامعه را در گوشه و کنار ايـن مـرز و بـوم از آخـرين اخبـار و تحولات دنيا مطلع مي سازد و آنان را در استفاده بهينه از امکانات، همسان بـا ديگـر افـراد جامعه ياري مي دهد. اين فّناوريها مي تواننـد توانمنـدي مخاطبـان برنامـه هـا را در چهـار حيطه ، شامل : ١. دسترسي به اطلاعات و اخبار مهم ، ٢. بهبود مشارکت اجتماعي و سياسي (از طريق دريافت اطلاعات بيشتر)، ٣. پشتيباني از فعاليت هاي سـازنده و ٤. دسترسـي بـه خدمات، بهبود بخشند (نمودار ١).
فّناوريهاي نوين فضاي تازهاي را براي تهيه و انتشار سريع اخبـار فـراهم آوردهانـد. در اين خصوص تحقق دو تغيير عمده، ضرورت مي يابد:
١. عوامل تهيه و پخش خبر تلويزيوني بايد تکنيکهاي نـوين تهيـه ، تنظـيم و ارائـه اخبار را که برخاسته از فّ ناوريهاي نوين است ، بياموزند. اگر نتوانند از ابزارهاي جديـد استفاده کنند، در رقابت با ديگر رسانه ها عقب خواهند ماند.
٢. از آنجا که هدف تلويزيون، انعکاس سريع و به موقع اخبار براي حفـظ مخاطـب
تأثير فنّاوريهاي نوين رسانه اي بر «قطب خبري» شدن تلويزيون در جامعه ... * ١٨٥ است ، مي تواند با استفاده از فّ ناوريهاي ماهوارهاي، زمان وقوع رويداد تا انتـشار اخبـار آن را به حداقل برساند. براي مثال، پخش زنده ١ يکي از مصاديق کاهش اين فاصله است .
سرعت در انتشار ناشـي از سـرعت ارسـال پيـام و تعـدد مجـاري ارتبـاط بـه مـدد فّناوريهاي رسانه اي است . افزون بر ويژگي هاي ياد شده، از ديگر مشخـصه هـاي نظـام ارتباطي نوين ، امکانات متعددي است که بـراي عرضـه پيـام وجـود دارد. حـوادثي کـه امروزه رخ مي دهند، به اشکال گوناگون عرضه مي شوند، اگر کـسي خبـري را از راديـو بشنود، مي تواند شرح ماجرا را در (کوتاهترين زمان) همراه با تصوير از تلويزيـون ببينـد (اسدي، ١٣٧١، ١٠٣). اين ويژگي در مقايسه بـا مشخـصه هـاي ديگـر، نـشانگر امکـان بهرهمندي رسانه هاي متعدد از قابليت هاي گسترده فّناوريهاي نوين ارتبـاطي اسـت کـه مي توانند مخاطبان بسياري را با اهداف اطلاعرسـاني ، آموزشـي ، فرهنگـي ، سـرگرمي و خبري پوشش دهند.
بي ترديد ظهور فّناوريهاي نوين ارتبـاطي در کنـار انتـشار سـريع اخبـار، تغييـرات ديگري را در حوزه خبر ايجاد مي کند که بخش بعدي مقاله حاضر به خلاصه اي از ايـن تغييرات اختصاص يافته است .
الف ) تغيير الگوي توليد، پخش و دريافت خبر
پيشرفت فّناوريهاي رسانه اي و توسعه يافتگي اقتصادي کشورها، منجر به تغيير الگـوي توليد، پخش و دريافت خبر شده اسـت . آنچـه بـه عنـوان خبررسـاني سـنتي از آن يـاد مي شود، با پيدايش مطبوعات، راديو و سپس تلويزيون، معنا و تفسير يافت . در ابتدا، اين وسايل پيامها و خبرهايي را که خبرنگاران تهيه مـي کردنـد، بـراي اطـلاع مـردم انتـشار مي دادند اما با توجه به سيستم توزيع روزنامه و سيستم پخش زميني راديو و تلويزيـون، گستره عمومي دريافت اين اخبار، از چنين وسعتي برخوردار نبود. شمارگان مطبوعـات نيز به اندازهاي نبود که همگان دريافت کننده آنها باشند. از سوي ديگر، امواج راديويي و تلويزيوني ، تنها در مناطقي دريافت مي شدکه تجهيزات مربـوط بـه دريافـت سـيگنال در آنها نصب شده بود. در چنين شرايطي ، ارسال و دريافت اخبار، تـابع فّنـاوري ارسـال و دريافت سيگنال بود. اما آنچه اکنون به عنوان خبررساني مدرن مطرح است ، تابع شرايط روز در ارتباط با سيستم هاي توليد و پخش است .
آذرنگ (١٣٧١) معتقد است :
«با پيشرفت فّناوري اطلاعرساني ، سرچشمه هاي اطلاعات، با سرعتي بسيار بيشتر از جمعيت زمين افزايش يافت . اکنون نبود توازني که ميان توانـايي هـاي انـسان و جريـان عظيم اطلاعات احساس مـي شـود، ضـرورت ايجـاد راههـا و وسـايل تـازهاي را بـراي دسته بندي کردن اطلاعات مورد تأکيد قرار مي دهد، به گونه اي کـه اطلاعـات بـه تمـام افراد برسد. اين جريان عظيم اطلاعات براي اينکه به درستي منتقل شود، بـه مجراهـاي ارتباطي نياز دارد که امواج حامل اطلاعات را انتقال دهد. اينجاست که مـاهوارههـا بـه کمک گرفته مي شوند. ماهوارههايي که هر يک به صورت مستقيم مي تواننـد يـک سـوم سطح زمين را زير پوشش قرار دهند. با فرستنده موج کوتاه که در ماهواره کار گذاشـته شده است ، در موقعيتي قرار مي گيريم که مي توانيم به کمک دستگاه، جريان عظيمـي از اطلاعات را به هر جايي از زمين که زير پوشش ماهواره باشد، روانه کنيم » (ص ٣١).
بهرهمندي صداوسيما از زيرساخت ها و ابزارهاي فّ ناوري ارتباطي ، موجبـات برتـري اين رسانه را در ارائه زيرساخت هاي ارتبـاطي (انديـشه و فرهنـگ ) فـراهم مـي آورد. از اين رو، به نظر مي رسد با استفاده از فضاي باز رسانه اي و با شناخت ويژگي هاي جامعـه و به مدد فّ ناوريهاي ارتباطي ، مي توان در جذب مخاطب موفق بـود. بـه ديگـر سـخن ، بهترين طريـق بـازيگري بـراي صداوسـيما در عـصر اطلاعـات ايـن اسـت کـه ضـمن بهرهمندي از مديريت تحول و تکيه بر خودبـاوري فرهنگـي ، نقـش اصـلي خـود را در زمينه هاي مختلف ازجمله توليد، پردازش و انتشار اخبار با استفاده از فّ ناوريهاي نـوين ارتباطي به نحوي شايسته ايفا کند. از اين رو مي توان انتظار داشت که تحقق راهبردهاي سند افق رسانه در حوزه خبر، دو نتيجه عمده را براي رسانه به همراه آورد اول، سرعت در انتشار اخبار و دوم، زمينه سازي براي تبديل رسانه به قطب خبري جامعه .
ب) رقابت در بازار خبر؛ الزام رسانه اي
در عصر کنوني ، تمامي سازمانهاي رسانه اي و خبري، در ميدان رقابـت و چـالش هـاي اطلاعاتي و خبري درگيرند. رقابتي جدي در عرصـه خبـري جريـان دارد و سـازمانهـاي .
پيشينه تحقيق
تحقيقات متعددي در حوزه اخبار رسانه ها انجام شده که در هر يک از آنها، محققـان بـه صورت موردي به موضوعات مرتبط با خبر ازجمله «اعتمـاد بـه خبـر»، «اعتبـار خبـر»، «مقايسه شيوههاي ارائه خبر» و ... پرداخته اند.
بررسي هاي ميچل چارنلي ١ بر روي «صحت گزارشگري روزنامـه هـا» و همچنـين گـروه تحقيق دانشگاه ييل ٢ بر «اعتماد به منبع خبري» ازجملـه ايـن گونـه بررسـي هاسـت . سـازمان نظرسنجي روپر٣ نيز ازجمله مؤسساتي است کـه از سـال ١٩٥٩، «نظرسـنجي در مـورد اعتبـار رسانه و اعتماد مخاطب به رسانه را مورد بررسي قرار داده است » (بديعي ، ١٣٧٤، ص ١٨١).
با وجود تحقيقات متعددي که در زمينه ويژگي هاي مختلف اخبار موجود است ، تا آنجا کـه پژوهشگر بررسي کرده، تحقيق مشخصي در زمينه تبديل شدن يـک رسـانه بـه قطـب خبـري صورت نگرفته و تحقيق حاضر نخستين مطالعه درباره اين موضوع است . هر چند ايـن نکتـه از يک سو بيانگر محدوديت اطلاعات و پيشينه تحقيقي در زمينه عوامل مؤثر در قطـب خبـري شدن رسانه است اما از سوي ديگر اهميت و ضرورت تحقيق حاضر را روشن مي کند.
پرسش و فرضيه اصلي تحقيق
يکي از قابليت هاي منحصر به فرد رسانه ها، امکان بهرهگيري از فّنـاوريهـا بـراي ارائـه جذاب و سريع اخبار و مطالب به مخاطبان است . به نظر مـي رسـد کـه امـروزه يکـي از آسيب ها و مشکلات رسانه ها بهرهگيري نامناسـب از امکانـات در حـوزههـاي مختلـف مانند خبر، فني و همچنين نيروي انساني است . از ايـن رو بـازنگري در امـر اسـتفاده از ظرفيت هاي فني و توسعه نيروي انساني جهت توليد و انتشار اخبار مي تواند بـسياري از پيامدهاي نامطلوب تأخير در اطلاعرساني را برطرف کند يا تا حد امکـان کـاهش دهـد.
بنابراين در تحقيق حاضر پرسش اصلي اين بوده است که «آيا سرعت در انتـشار اخبـار، عاملي براي تبديل شدن سيما به قطب خبري است ؟» فرضيه اساسي نيز ايـن اسـت کـه «بين سرعت در انتشار اخبار از سوي تلويزيون (سيماي جمهوري اسلامي ) و تبـديل آن به قطب خبري جامعه ، رابطه معناداري وجود دارد.»
تعريف مفاهيم
مفاهيم اصلي تحقيق ، با توجه به فرضيه اصلي و نيز راهبردهاي سند در دو حوزه خبر و فني ، به شرح زير است :
١. سند افق رسانه : مجموعه اي مدون که در آن با تعيـين ٣٢ راهبـرد کـلان، رويکـرد اساسي صداوسيما در عرصه هاي توليد، پخش ، فني ، موسيقي ، کودک و نوجوان، فـيلم و سريال، خبر، آموزشي ، نظرسنجي و ... پيش بيني شده است . سـند افـق رسـانه ، در سـال
١٣٨٣، تصويب و در سطح سازمان اعلام شـد و اکنـون پـس از گذشـت ٦ سـال، اکثـر کارکنان با مفاد آن آشنايي نسبي پيدا کردهاند. «سـند افـق رسـانه ، آينـدهنگـري سـازمان صداوسيما را در فعاليت هاي رسانه اي نشان مي دهد و اولين گام در برنامـه ريـزي کـلان رسانه اي در ايران محسوب مي شود» (ضرغامي ، ١٣٨٦).
٢. قطب خبري: «قطب خبري شدن يک رسانه را مي توان تابعي از متغيرهايي دانست که بخشي از آنها به عملکرد حرفه اي رسانه در حوزه خبر مرتبط مي شود. در اين زمينـه چند مبحث متفاوت قابل تفکيک است که از مهم ترين آنها را مي توان سرعت در انتـشار دانست » (دفلور١ و دنيس ٢، ١٩٩٨).
در اين پژوهش منظور از اين مفهوم ايـن اسـت کـه تلويزيـون (سـيماي جمهـوري اسلامي )، به عنوان منبع مهم و تأثيرگذار خبري، مورد توجه جامعه باشـد و بـه عنـوان محور اصلي خبررساني ، جورچين اطلاعاتي مخاطبان را تشکيل دهد.
٣. فّناوريهاي نوين : از مهم ترين دستاوردهاي علمـي بـشر در حـوزه رسـانه [ماننـد ماهواره، اينترنت و ...] که وسيله اي براي گذر از مراحل سنتي توليـد و پخـش خبـر بـه سمت توليد و انتشار خبر با در نظر گرفتن ويژگـي سـرعت در انتـشار اسـت (ميـسون جونزو٣ توئيل ٤، ١٩٩٨).
٤. سرعت در نشر: رسانه ها با بهرهگيري از فّناوري هاي نوين ، سرعت در انتشار پيـام را افزايش دادهاند و درصدد هستند تـا نيازهـاي خبـري مخاطبـان خـود را بـا سـرعت برآورده کنند. درواقع ، فرايند خبررساني بايد با هدف کاهش فاصله ميان توليد و انتـشار انجام شود و مخاطب از طريق تلويزيون، دسترسي سريعي به اخبار داشته باشد. 3
روششناسي تحقيق
پژوهش حاضر، بر مبناي روش پيمايش انجام شده اسـت . ابـزار مـورد اسـتفاده در ايـن تحقيق ، پرسـشنامه محقـق سـاخته اسـت . سـؤالهـاي پرسـشنامه بـر اسـاس نظرهـا و ديدگاههاي استادان طراحي شده و مـورد بررسـي و تأييـد قـرار گرفتـه اسـت . در ايـن پرسشنامه نظر پاسخگويان درباره سرعت انتشار اخبار رويدادها در هر يک از رسانه هـا، قابليت تبديل هر يک از منابع خبري جامعه و همچنين ويژگـي هـاي مـورد نيـاز بـراي اخبار تلويزيون جهت تبديل شدن به قطب خبري جامعه پرسيده شد. پايـايي پرسـشنامه با محاسبه ضريب آلفاي کرونباخ ٠/٨١ برآورده شد که مقدار قابل قبولي است .
