بخشی از مقاله
چکیده
در دورههای مختلف ادب فارسی بر اثر عوامل اجتماعی و سیاسی و جریانهای حاکم بر جامعه، زبان و ادب فارسی دستخوش تغییرها و تأثیرهای بسیاری گشته است و در هر دوره بر اثر شرایط و ویژگیهای آن، ممکن است قالبها یا شکلهای خاصی را از نظم و نثر فارسی با ویژگیها و خصایص ویژه آن دوره شاهد باشیم. یکی از قالبهای نوشتاری فارسی که بر اثر رشد و توسعه فناوری ارتباطات و اقبال جامعه بدان، مورد توجه عموم افراد قرار گرفته، قالب نوشتاری پیامک است که به صورت چشمگیری جای نامهها و مکتوبات گذشته را گرفته است. این مقاله به بررسی قالب نوشتاری پیامک و آسیبهای آموزشی منفی آن بر زبان فارسی می پردازد؛ بر این اساس قالب پیامک که بر اثر کوتاهشدگی زبان، غلبه بر سختی نوشتن، صرفه جویی در وقت و... ره به ایجاز و کوتاهی بیشتر دارد، زبان و ادبیاتی را آموزش می دهد که مرزهای زبان را نمیشناسد و دستور زبان معیار را نادیده گرفته و درآینده ممکن است بر زبان معیار فارسی تأثیرات منفی بگذارد.
- 1 مقدمه
با توجه به تعاریف گوناگونی که از نثر طی اعصار مختلف ارائه شده است. برخی نثر را » سخن بی پیرایه و صریحی میدانند که انسان بدان وسیله مقاصد خود را در گفتار ونوشتار ادا کند. - «داد، - 283:1375 بعضی نثر را در مقابل نظم قرار میدهند وآن را »کلامی می دانند که منظوم نباشد؛ یا به قید وزن وآهنگ قراردادی معمول در شعر محدود نباشد.« - زرین کوب، - 368 486:1عدّهای دیگر نیز، »نثررا سخن مکتوبی می دانند که بی پیرایه و بدون وزن و قافیه باشد و بدان وسیله مقاصد گوینده و نویسنده به روشی متفاوت با نظم - شعر - بیان گردد. - نثر دری یا نثر دوران پس از ورود اسلام به ایران، از زمان پیدایش تاکنون فراز و نشیب های زیادی را گذرانده است؛ اما آرامآرام تحت تأثیر شرایط خاص فرهنگی- اجتماعی، نبوغ فردیتهای خلّاق اعصار مختلف و روند تکامل طبیعی حاصل از آن از زبان محاوره فاصله گرفته و به صورت یک قالب جداگانه در آمده است. بعد از این دوره نثر در قرنهای شش و هفت به سمت تکلف، پیچیدگی و منشیانه بودن پیش میرود که اوج این گونه نویسندگی در کتابهایی نظیر تاریخ جهانگشا، تاریخ وصاف، نفثه المصدور و .... مشاهده میشود. این شیوه با تغییراتی اندک تا قرن سیزدهم ادامه پیدا میکند. اما از این زمان بهبعد، خصوصاً در دورهی قاجارادیبان به فکر ساده نویسی و پرهیز از تکلف در آثار منثور خود میافتند و زبان را به گویش عامهی مردم نزدیک میکنند. این شیوهی تحول در نویسندگی به خاطر تعاملات و جریاناتی بود که در ادبیات آن زمان اتفاق افتاد و باعث شد که از پیچیدگی و منشیانه بودن نثر کاسته شود. - دراین سیر تحول نثر،کم کم نثر عامیانه نیز وارد قلمرو ادبیات فارسی میشود و در آثار کسانی مانند محمدعلی جمالزاده و علامه علی اکبر دهخدا که از پیشگامان عامیانه نویسی بودند، کاملاً مشهود است. نثر امروز که در نوشتهها و کتابهای گوناگوناعمّ از کتب علمی، هنری، ادبی، رمان، داستان کوتاه، نمایش نامه، روزنامه، نقدنویسی وآثار کودکان دیده میشود، نثری است کهصرفاً مایهای از سادگی دارد و در حوزهها و قالبهای مختلف رشد و توسعه یافته است. یکی از مظاهر تجلی نثر معاصر در گونهای از مکتوبات است که از گذشتههای دور مرسوم بوده و دیوانهای رسالت و تشکیلات عریض و طویل آن مسؤولیت اداره آن را بر عهده داشتهاند. این گونه با عنوان نامه پیوسته مورد استفاده بشر برای ارتباطات خود بوده است و در دوران معاصر با وجود گسترش ابزارها و شیوههای ارتباطی، نوشتن نامه هنوز به عنوان یک وسیله ی ارتباطی همچنان ارزش و اهمیت خویش را حفظ کرده است و نوع پیشرفته آن که با تکنولوژی جدید رشد کرده و توسعه یافته است، پیامک میباشد. بررسی پیامک به عنوان یکی از پرکاربردترین شکلهای ارتباط مکتوب در عصر ما و تحلیل نقش آموزشی آن، میتواند از موضوعات ارزشمند و مفید در شناخت سبک و شیوه زبان فارسی و نثر و نظم آن باشد.
- 2 پیشینه بحث
در خصوص پیامک و تأثیر آموزشی آن و آسیبهای ناشی از آن بر زبان فارسی پژوهش خاصی انجام نشده است. » جورج اورول - - 1984 برای اولین بار از زبانی به نام - - new speak که زبانی غیر استاندارد بود، در رمان خود نام برد و آن را به عنوان زبانی که لغاتش از نظر کمّی روز به روز در حال گسترش است، معرفی نمود. - «شریفی،1389 ، - 4مّا چون پیامک در زبان فارسی پدیده ای تازه ورود است، در این رابطه کتابی تألیف نشده است؛ ولی مقالههای پراکندهای مثل: » پیامک اسپرانتویی نوین، بررسی ساختاری محتوایی« توسط لیلا شریفی - مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی - ، »بررسی جنبههای گوناگون دریافت پیامک از دوستان« توسط گروه نویسندگان - نشریهی تحقیقات فرهنگی ایران - و »تبیین و تحلیل پیامکها در دو نوع غنایی و تعلیمی « توسط مریم صادقی گیوی و زهرا رامهران - نشریهی مطالعات فرهنگ- ارتباطات - به چاپ رسیدهاند؛ اما از منظر خاص این مقاله یعنی بررسی آموزشهای منفی و آسیبهای ناشی از پیامک بر زبان فارسی پژوهش مستقلی صورت نگرفته است.
- 3 سیر تحول گفتار و نوشتاردر نثر معاصرفارسی
سیر تحول نثر با مسائل و عوامل گوناگونی گره خورده است؛ از جمله ی این عوامل تاریخ جوامع زبانی، مسائل اجتماعی، آیینی، مذهبی، هجوم بیگانگان، تبادلات فرهنگی و پیشرفتهای علمی ارتباط تنگاتنگی دارند. تغییر زبان در طول تاریخ، به سطح واژگانی محدود نبوده، بلکه تغییر در سایر سطوح زبانی، چون آوایی، ساختاری و معنایی نیز رخ داده است. گذشت قرنها در طول تاریخ ادبیات ایران نشان میدهد که هم گفتار و هم نوشتار در طول حیات خود تا به امروز تحولات عمیق و وسیعی را داشته اند . در حیطه زبان نوشتار و شیوهی نگارش، اینگونه تحولات چشمگیرتر بوده واصولاً از دو زاویه قابل بررسی است:
الف- از دید زبان شناسی؛ ب- از دید سبک شناسی.
تأثیرات آموزشی منفی پیامک بر زبان فارسی معاصر 121 /
در آثار مکتوب هر دوره، در ابتدا و در زمان معاصر آنان این تغییر و تحول غیرمحسوس است و بهتدریج که این آثار انبوه میشود، نتیجه آن محسوس تر می گردد و در پایان هر دوره دیده میشود که طرز تحریر و شیوهی نثر تغییر یافته است. این شیوهها در کنار علل و عوامل مؤثر بر آن، وقتی پی در پی تکرار یابد، ادوار و سبکهای مختلفی را در مسیر تطور نثر و به طور کلی ادبیات بهوجود میآورد.گاهی دگرگونیهای نثر بهسبب علتهای داخلی یا درونی زبان است، از جملهی این عوامل، لغات کهنه در مقابل لغات جدید است که گاهی میتواند اصطلاح و ترکیبات نوساخته نویسندگان، برگرفته از زبانهای دیگر باشد. ملک الشعرای بهار شرایط بقای لغت را سه گزینه عمده میداند: »یکی تناسب لغات که شامل تناسب عمومی یعنی خوشآهنگی و سهلالمخرج بودن و تمام بودن از حیث معنی است که با مقصود مردمی که بدان تکلم میکنند، کاملاً راست آید و رفع حاجت کند و تناسب خصوصی یعنی مناسب بودن آن لغت با سلیقه و نهاد زبان آن مردم، مثل قواعد صرفی و نحوی و غیره. مورد سوم افاده معنی کامل کردن که خود با واژههای مورد نیاز در هر زمان ارتباط مستقیم دارد. از دیگر عوامل درونی در تطور نثر و زبان، تراش خوردن کلمات و کوچک شدن و تخفیف یافتن آنهاست. هر زبانی به مرور زمان سادهتر و آسانتر و صرف و نحوش کمتر و سهلتر میشود. در خود لغات و ترکیبات نیز این حالت جاری است و از افعال گرفته تا لغات جامد و لغات مرکب یا مشتق، همه دستخوش تراش خوردن و تبدیل و تصحیح حروف میباشند، چیزیکه دکتر مهری باقری آنرا تمایل به کمکوشی و صرف کمترین انرژی در گفتار، بهعنوان یکی از علایق انسانی میداند. - باقری، - 16 :1375 بعضی دیگر از عوامل دگرگونی زبان نثر، وابسته به نویسندگان و خالقین زبان ادبی است. بشر که بهطور ذاتی مایل به چیزهای طرفه و تازه است، در گستره ادبیات که عموماً در ارتباط با احساسات و عواطف مخاطبان است، میکوشد چیزی بگوید که دیگری نگفته باشد و به این طریق پیوسته لغات واصطلاحات و ترکیبهای لغوی در معرض تغییر و تحول و ابداع و انحلال قرار میگیرند. این تمایل به تازگی گاهی در میان عدهای ادیب نما به افراط کشیده شده و تبدیل به فضلنمایی میشود. این راه غیر طبیعی موجب تخریب زبان و ورود لغات بیگانهی بسیار در آن میگردد. -
- 4 سیرتحول نامهها در زبان فارسی
از دوران باستان تا قبل از اختراع کاغذ، بشر برای ارتباط با هم نوعان خود از پیامهای زبانی و تصویری استفاده میکرد . همچنین بنا بر گواهی تاریخ عدهای با عنوان »چاپار« مسؤولیت حمل و نقل نامه و مرسولات را بر عهده داشتند و چاپارخانه هایی برای این امر احداث کردند؛ در دوره ی پس از اسلام نیز نامه نگاری سیر تکامل خود را ادامه می دهد و در آثار شاعران و نویسندگان این دوره کلماتی مانند رقعه، ملطفه، نامه وغیره در این حوزه فراوان دیده میشوند و نامهها نقشی اساسی در انتقال پیامها، خبر رسانیها، هماهنگیها و ... داشتهاند؛ میتوان گفت نامه ها » محملی بودهاند برای بیان اهداف، طرز تفکر و نگرش صاحبان اندیشه و علاوه بر ارزشهای ادبی، هنری و تاریخی، گاه شناخت تعاملات هنرمندان با یکدیگر نیز از طریق نامه صورت گرفته و حتی برخی از متون ادبی ما نیز بر پایهی نامهنگاری تألیف شدهاند. - اختراع کاغذ و تکامل آن نیز سهم بزرگی در پیشرفت نامهها داشت و از آن پس استفاده از کاغذ برای کتابت و نوشتن نامهها خصوصاً در دربار پادشاهان رایج شد. پس از اختراع تلگراف و استفاده از آن برای ارسال پیام، قدری از رونق نامههای کاغذی و مکتوب کاسته شد و اختراع تلفن توسط الکساندرگراهام بل نیز باعث کم رنگ شدن و منسوخ شدن شیوهی کهن در ارسال نامه گردید.
