بخشی از مقاله
چکیده:
در طول تاریخ پر فراز و نشیب اسلام، گروهها، جریانهای فکری و افرادی بودهاند که مخالفان خود از سایر فرقهها و مذاهب اسلامی را تکفیر و آنان را از دین اسلام خارج و خون، مال و ناموس آنان را مباح دانستهاند. این پدیده مخرب که طلایهدار آن خوارج بودهاند؛ طی دو قرن اخیر در جریانهای تندرو سلفی - تکفیری تجلی جدیدی پیدا کرده تا با سوء استفاده از تحولات اخیر منطقه غرب آسیا - خاورمیانه - ، افکار و اندیشههای خود را پیاده نماید. بیتردید بروز نا امنی و هرجومرج در کشورهای اسلامی، کشتار مردم بیگناه، ظهور گروههایی همچون القاعده، سپاه صحابه، جهنگوی، جند االله، طالبان، جیش العدل، جبهه النصره، داعش و ...که وحشت و ترور را سرلوحه کار خود قرار دادهاند، بخشی از پیامدهای این اندیشه تکفیری است که پیامد ناگوارتر آن، مخدوش کردن چهره اسلام و مسلمانان در سراسر جهان و منفور شدن دین اسلام نزد جهانیان است. لذا شناخت و تحلیل دقیق زمینهها و بسترهای شکلگیری این جریانها در جهان اسلام امری ضروری به نظر می رسد و به ما در فهم عمیق و تحلیل رفتارهای آنان کمک شایانی مینماید. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ضمن اشاره به پیشینه تاریخی جریانهای تکفیری در جهان اسلام، به تبیین زمینهها و بسترهای فکری و اندیشهای، منطقهای و بینالمللی، جغرافیائی و سیاسی و جامعهشناختی شکلگیری این جریان پرداختهایم.
کلمات کلیدی: جریانهای سلفی- تکفیری، داعش، جهاد، خلافت، تکفیر.
مقدمه
جهان اسلام در حال حاضر شاهد گرایشهای انحرافی جدیدی در قالب مبارزه با بدعت، شرک و تشکیل خلافت اسلامی است و به این بهانه جنایتهای بسیاری در کشورهای اسلامی صورت میگیرد. بیتردید این جریانات دفعتاً ظهور و بروز نکرده و ریشهها و عوامل گوناگونی در شکلگیری آنها مؤثر بوده است .این نوشتار در حد توان، عوامل مؤثر در شکلگیری این جریانهای افراطی را مورد بررسی قرار می دهد.
مروری بر پیشینه تاریخی جریانهای تکفیری
پیشینه تکفیر در جهان اسلام، به صدر اسلام باز میگردد. برخی حوادث مهم تاریخ اسلام به سبب تکفیر روی داده است، همچنان که برخی رخدادهای سیاسی و اجتماعی زمینهی تکفیر را فراهم کرده است. از جمله رویدادهای مهم دوران پس از رحلت پیامبر اکرم - ص - جنگهای ردّه در زمان خلیفه اول بود که دستگاه خلافت معارضان خود را کافر و خارج از دین خواند. - ابن اعثم،1991:15؛ سقوطی، - 6971 :1974 واقعه مهم تاریخی دیگر غائله خوارج بوده است. این جریان تکفیری مخالفان خود را کافر و خون و مالشان را حلال میدانست. پیدایش این فرقه به نیمه نخست قرن اول هجری و نبرد صفین بر میگردد که با حیله عمرو بن عاص از سپاه امیرالمؤمنین - ع - جدا شدند و جریان جدیدی را بنا نهادند.
خوارج به فرقههای متعددی تقسیم شدند، اما تکفیر امیرالمؤمنین علی - ع - ، عثمان بن عفان، حکمین، تمام اصحاب جمل و هر کسی که راضی به تحکیم حکمین شود و در نهایت تکفیر تمام کسانی که گناه کبیرهای مرتکب شوند، وجه مشترک اعتقادی تمام فرقههای خوارج به شمار میرود. - بغدادی،1977 م: - 55 در مقابل، بعضی از مسلمانان، از جمله برخی از مذاهب اهل سنت، خوارج را تکفیر میکردند. - شوشتری، 1367 ش، ج - 221 :1پس از خوارج، نیز افراد و گروههایی بودهاند که به بهانههایی همچون خلق قرآن، تشبیه و...مخالفان خود را کافر قلمداد کردهاند، اما مهمترین شخصیتی که تأثیرگذاری زیادی بر جریانهای افراطی و تکفیری هفت قرن اخیر داشته است، ابن تیمیه حرانی از علمای حنبلی است. او نخستین کسی است که به بهانهی توسل، تبرک، شفاعت، زیارت قبور و...تمام مسلمانان را تکفیر و در مواردی بر وجوب جهاد با آنان فتوا داد.
پسز ا وی، شاگردان او از جمله ابن قیّم جوزی، راه او را ادامه دادند و مطالب فراموششدهاش را بار دیگر بر سر زبانها انداختند.با تلاش علماء و دانشمندانی همچون سبکی شافعی، ابن حجر هیثمی، ذهبی و پاسخهای قاطع آنان به سخنان باطل ابن تیمیه، افکار او از مرحله اندیشه فراتر نرفت و در بین کتابهایش دفن شد.3 اما در قرن دوازدهم با ظهور محمد بن عبدالوهاب و پیمان او با محمد بن سعود در سال 1157 ق در “درعیه”عربستان این افکار از مرحله اندیشه به مرحله عمل رسید و بار دیگر فتواهای ابن تیمیه زنده شد.محمد بن عبدالوهاب، مخالفان آئین وهابیت را کافر حربی میدانست و به راحتی واژههایی همچون: »مشرک«، “کافر«، “حلال المال و الدم”را درباره مسلمانان به کار برد و محمد بن سعود که فرماندهی لشکر و اجرای فتوای وی را داشت، به کشتار بیرحمانه مسلمانان3سبکی می گوید: افکار ابن تیمیه هیچ گونه هماهنگی با عقیده عموم مسلمین ندارد وِی در عقاید اسلامی بدعت گذاشت و ارکان اسلام را در هم شکست. همچنین ابن هیثم می گوید: خدا اورا خوار و گمراه و کور وکر کرده است. ذهبی می نویسد: او نیکان را تحقیر نمود و بیشتر طرفدارانش، انسان هائی عقده ای، کم عقل و یا عامی، دروغگو، کند ذهن و حیله گر می باشند. - طبسی، - 23 :1385
