بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش تحلیل رفتار متقابل بر افزایش سازگاری اجتماعی دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 1394-95 انجام گرفت. به این منظور تعداد 30 نفر دانش آموز پایه اول دوره متوسطه اداره آموزش و پرورش ناحیه سه شهر کرمانشاه به روش تصادفی خوشه ای انتخاب شدند و به دو گروه آزمایش 15)دانش آموز) و گروه کنترل 15)دانش آموز) گمارده شدند. طرح پژوهش نیمه آزمایشی و از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه سازگاری اجتماع California(1939) استفاده شد که در پیش آزمون و پس آزمون توسط گروه آزمایش و کنترل تکمیل گردید. آموزش تحلیل رفتار متقابل طی هشت جلسه بر روی گروه آزمایش انجام گرفت و در این فاصله گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. داده ها با استفاده از آزمون تحلیل کواریانس تک و چند متغیری تحلیل شد، نتایج نشان داد که آموزش تحلیل رفتار متقابل سبب افزایش سازگاری اجتماعی کلی گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل شد. به علاوه آموزش تحلیل رفتار متقابل موجب کاهش گرایش های ضداجتماعی، افزایش روابط اجتماعی، روابط خانوادگی، قالب های اجتماعی و روابط مدرسه ای دانش آموزان دختر شرکت کننده در گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل شد. با توجه به یافته های پژوهش می توان گفت رویکرد تحلیل رفتار متقابل روشی کارآمد در افزایش سازگاری اجتماعی دانش آموزان است.
واژگان کلیدی: سازگاری اجتماعی، تحلیل رفتار متقابل، دانش آموزان دختر، شهر کرمانشاه
مقدمه
توان سازگاری در انسان از جمله خصیصه هایی تلقی می شود که نقش اساسی در تأمین بهداشت روانی و جسمانی او دارد، زیرا مجموعه ای از کنش ها و رفتارها شرایط و موقعیت های جدید فراهم می آورد که آدمی قادر می شود با ارائه پاسخ های مناسب راه کمال را طی کند و این پیشرفت در مقوله روانی و جسمانی قابل مشاهده است. در واقع سازگاری تلاش فرد برای کنار آمدن و بقا یافتن در محیط اجتماعی و فیزیکی است (محمدی، Piaget(1970) .(1393 سازگاری را جنبه برخورد و سازش با محیط در تعامل بین فرد و محیط می داند و با توجه به تحولاتی که در فرد و تعامل محیط وی در طول عمر رخ می دهد، سازگاری را فرآیندی پویا می داند. در همین مورد Rajers(1959) عقیده دارد که منظور از سازگاری آن است که بتوانیم احساسات خود را (نه آن گونه که دیگران به ما تحمیل کرده اند) خود به تجربه در آوریم؛ با دقت به یکدیگر پیوند دهیم و با آنها آگاهانه برخورد کنیم (رحمانی، .(1393 انسان به عنوان موجودی اجتماعی همواره در صدد کسب مهارت هایی جهت ارتباط خود با دیگران بوده تا به این ترتیب به سازگاری با محیط نائل شود. سازگاری یک تمایل ذاتی روان شناختی برای کنار آمدن با چالش های زندگی و جریانی پویاست که به پاسخ فرد نسبت به محیط و تغییراتی که در آن رخ می دهد اشاره دارد((Mary Basil ,2011 هر انسانی آگاهانه یا ناخودآگاه می کوشد تا نیازهای متنوع و گاه متعارض خود را در محیط زندگی خود برآورده کند و از آنجا که باید نیازهای خود را در قالب ساخت اجتماعی برآورده کند، سازگاری او به ناچار سازگاری اجتماعی است (مظاهری و افشار، .(1388
سازگاری اجتماعی به پردازش اطلاعات دریافتی از محیط اجتماعی و عملکرد فرد در موقعیت های اجتماعی اشاره دارد( .(Miclea & Mihalca, 2007 اساس سازگاری اجتماعی به وجود آوردن تعادل بین خواست های خود و انتقالات اجتماع است که می تواند بر تمام ابعاد زندگی فرد تأثیر گذارد(.(Dingra & Thakur, 2005 در شکل گیری سازگاری اجتماعی عواملی چون شیوه های تربیتی، ارزش ها و اعتقادات حاکم بر فرد و جامعه، همسالان، خانواده و آموزش و پرورش مؤثر هستند (طولابی و همکاران، .(1392
انجمن روان شناسی آمریکا در سال 2000 سازگاری اجتماعی را عبارت می داند از هماهنگ ساختن رفتار به منظور رآوردهب ساختن نیازهای محیطی که غالباً مستلزم کنترل تکانه ها، هیجان ها یا نگرش ها می باشد. اگر یک شخص از برقراری ارتباط با دیگران و محیط اجتماعی خود ناتوان باشد یا به عبارتی جریان سازگاری مختل شود، رفتارهای ناسازگارانه یا اختلالات رفتاری به وجود می آید (قاسمی، .(1393
یکی از روش های مؤثر برای افزایش سازگاری اجتماعی، رویکرد تحلیل رفتار متقابل است که در افزایش سلامت عمومی، حل تعارض و امید، بهزیستی روان شناختی، افزایش خودآگاهی و توانایی ارتباط، کفایت اجتماعی و غیره سودمند بوده است و توسط Berne در نیمه دوم قرن بیستم مطرح شد(مهرگان، .(1393 تحلیل رفتار متقابل یکی از ملموس ترین نظریه های روان شناسی نوین است و نظریه ای در مورد شخصیت است که به روابط بین فردی و واکنش های متقابل افراد با یکدیگر توجه بسیار داشته است، هم چنین راهکارهای کاربردی در زمینه مسائل بین فردی ارائه می دهد و تصویری از ساختار روان شناسی انسان ها را منعکس می کند، بدین منظور از یک الگوی سه بخشی به عنوان الگوی »حالات نفسانی« استفاده می کند. افراد با یکی از این سه حالت من با دیگران ارتباط برقرار می کنند، البته اینکه با کدام یک از آنها ارتباط برقرار کنند، به احساس آنها در لحظه مورد نظر بستگی دارد (عبدی، .(1392
این سه حالت من عبارتند از »والد«، »بالغ« و »کودک«؛ »والد« حالت روانی است که شامل پیام ها، احکام و قوانین است که شخص از والدین و یا جانشینان آنها گرفته است. »بالغ« حالت روانی است که شامل پاسخ به وضعیت کنونی است، جهت گیری واقع بینانه دارد و اطلاعاتی را که از دیگر حالت های من به دست می آید به خوبی مورد ارزیابی قرار می دهد و از آنها استفاده می کند. »کودک« وضعیت روانی است که نشان دهنده فعال شدن خاطرات قدیمی است. بزرگترین قدرت تحلیل رفتار متقابل توانایی ارائه ی مدل هایی برای رفتار درون روانی و رفتار میان فردی است. در مرکز این موضوع، مسئله موقعیت های زندگی قرار دارد که هم در مفهوم درون روانی از خود و دیگری و هم در فرآیندهای میان فردی، مفهوم مرکزی است .(Olson, 2010) پژوهش های گسترده تأثیر آموزش تحلیل رفتار متقابل را مستند ساخته است، با این حال اغلب پژوهش ها به طور مستقیم بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان تمرکز نکرده اند. این مسئله در پژوهش های داخلی بیشتر به چشم می خورد، بر این اساس هدف اصلی این پژوهش تعیین تأثیر آموزش تحلیل رفتار متقابل بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان است.
سازگاری و هماهنگ شدن با خود و محیط پیرامون خود برای هر موجود زنده ضروری و حیاتی است و تلاش روزمره همه آدمیان بر محور همین سازگاری دور می زند. نوجوانی دوره گذر از کودکی به بزرگسالی و سرشار از تغییرات در تمامی ابعاد جسمانی ، روان شناختی و اجتماعی است. سرعت و ابعاد این تغییرات آن قدر زیاد است که نه تنها خود نوجوان بلکه اطرافیان او را نیز دچار آشفتگی و گرفتاری می کند. هم چنین به این دلیل که آغاز مسیر استقلال و تفرد محسوب می شود، بسیاری از آنان نیز به دلیل نداشتن مهارت و تجربه، توانایی مقابله صحیح با عوامل فشارآور را ندارند .(Annie, 2012)
سازگاری به عنوان مسئله اصلی این دوره زیربنای عملکرد خوب، تسهیل کننده نقش اجتماعی و رضایت بیشتر از زندگی است. از سوی دیگر وجود ناسازگاری علاوه بر ایجاد مشکل در عوامل فوق باعث بروز مشکلات در روابط اجتماعی، گرایش به انحراف های ضد اجتماعی و اخلاقی و افول ارزش های فرهنگی در فرد می شود .(Gullets, 2013) از جمله ویژگی های دانش آموزان ناسازگار در دوره ی دبیرستان بیشتر شامل استفاده از مکانیزم های دفاعی، سرپیچی از قوانین و مقررات جامعه و خانواده است (توکلی، .(1394 در همین راستا، Arip تأکید کرده اند که به واسطه اهمیت سازگاری در زندگی تحصیلی و اجتماعی نوجوانان لازم است این متغیر به روش های قابل قبولی در آنان تقویت شود. چرا که دستیابی به یک حد مطلوب از سازگاری در حیطه های مختلف، امکان رشد و تحول، رفع نیازها و خواسته های فرد را امکان پذیر و یا تسهیل می نماید. سازگاری اجتماعی به عنوان معیار اصلی سلامت روان است. معیار اندازه گیری رشد اجتماعی که جنبه بسیار مهمی از رشد فرد است، سازگاری فرد با دیگران است. بودن زندگی دسته جمعی در انسان ها ضرورت ارتباط با دیگران را امری اجتناب ناپذیر نموده است و این موضوع که انسان از طریق سازش یافتگی با شرایط جدید، اضطراب، تنیدگی و افسردگی را در خود کاهش می دهد، سلامت روان خود را حفظ می کند و زمینه را برای موفقیت خود فراهم می آورد (عبدی، .(1392
هدف اصلی
