بخشی از مقاله
تاثیر کنترل رفتار در خانواده بر احساس تعلق خاطر به مدرسه و نشاط در دانش آموزان دختر دبیرستانی شهرستان زرندیه
چکیده
پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر “ کنترل رفتار توسط خانواده” بر“ کیفیت زندگی در مدرسه و نشاط ” در دانش آموزان دختر دبیرستانی انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش آموزان دختر دبیرستانی است که در سال تحصیلی - 93 92 در شهرستان زرندیه مشغول به تحصیل بودند. برای دستیابی به نمونه 300 نفری که بر اساس جدول مورگان به عنوان حجم نمونه انتخاب شده بودند از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شد. به منظور گردآوری اطلاعات از پرسش نامه کارکرد خانواده (FAD)،احساس تعلق به مدرسه و شادکامی آکسفورداستفاده شد. ابتدا آزمودنی ها از نظر متغیرهای مستقل (کنترل رفتار توسط خانواده) مورد ارزیابی قرار گرفته و بر اساس یک انحراف معیار تفاوت از میانگین به دو گروه با کنترل رفتار سالم توسط خانواده و ناسالم تقسیم شدند که بر این اساس نمونه به 120 نفر کاهش پیدا کرد. برای تحلیل داده های پژوهش علاوه بر آمار توصیفی، برای آزمون فرضیه هااز تحلیل واریانس دوطرفه و آزمون t مستقل استفاده گردید. نتایج نشان داد کنترل رفتار توسط خانواده بر احساس تعلق به مدرسه و شادکامی موثر است.
کلید واژها : کنترل رفتار توسط خانواده، احساس تعلق به مدرسه، نشاط
.1 مقدمه
خانواده یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی است. هیچ بستری از نظر قدرت و گستردگی تأثیر، با خانواده برابری نمی کند. خانواده پیوندهایی را بین افراد برقرار می کند که منحصر به فرد هستند. کودکان درون خانواده، زبان، مهارت های اجتماعی و اخلاقی فرهنگ خود را یاد می گیرند و افراد در تمام سنین برای دریافت اطلاعات، کمک و تعامل لذت بخش به اعضای خانواده روی می آورند. ارتباط های صمیمانه و خشنود کننده خانوادگی، سلامت جسمانی و روانی را در سرتاسر دوره رشد پیش بینی می کند. در مقابل منزوی شدن از خانواده، اغلب با مشکلات رشد ارتباط دارد ( دکوویچ1 و همکاران، 2005؛ پارک و باریل2، 1998؛ نقل از برگ، 1387؛ نقل از اسکندری، .( 1389 الگوهای ارتباطی که کودکان و نوجوانان در خانواده یاد می گیرند، بدون تردید در ارتباطات آینده آنها در گستره زندگی تأثیر بسیاری دارد. روابط درون خانواده علاوه بر اهمیتی که در رشد کودکان دارد در مشکلات رفتاری آنها نیز نقش بسزایی دارد ( تاسیک3 و همکاران، 1997؛ نقل از شکوهی یکتا، پرند، شهائیان، متولی پور؛ .( 1387 نحوه ارتباط والدین با کودک و روش والدین در حل تعارض ها یکی از جنبه های تعاملی است (ریش4 و همکاران؛ 2003؛ نقل از نقل از شکوهی یکتا، پرند،
1
شهائیان، متولی پور؛ 1387 ).والدین می توانند با اعتماد و ایجاد حس پذیرش نسبت به کودک به بالا رفتن احساس اعتماد به نفس و احساس کفایت در اوکمک کنند، یا به عکس با تنبیه و توبیخ، زمینه را برای رشد احساس ناکارآمدی و بی کفایتی در او بوجود آورند. مطلوبیت، رضایت، خشنودی، کیفیت وکارکرد بهینه خانواده، عامل بسیار تأثیر گذار در شکوفایی، رشد و پیشرفت اعضای خانواده است ( لوکه1 وهمکاران؛ 1985؛ نقل از بهبودی وهمکاران، 1388 ؛ نقل از خادمیان، .( 1390 خانواده بدون شک مهمترین سازمانی است که بستر سازی رشد و رفاه جسمی، روانی و اجتماعی کودک و عامل رسیدن وی به تعادل ( فیزیکی، روانی و اجتماعی)است( وود2، 1996 به نقل از پروین و همکاران،.(1391 شادی و نشاط به عنوان یکی از جنبههای جدایی ناپذیر زندگی و به ویژه یکی از جنبههای ضروری تحصیل در آموزش و پرورش تلقی میشود.شادمانی و خلق مثبت اثرات خوبی بر روی دانشآموزان و معلمان دارد. از جمله:باعث تعامل اجتماعی بیشتری میشود، کیفیت ارتباطات را بالا میبرد، افراد نوع دوست میشوند و به دیگران کمک میکنند. معلمان عملکرد شغلی بهتری دارند و بهتر فکر میکنند و دانشآموزان انگیزهی تحصیلی بیشتری دارند و بهتر قادر به حل مسأله می-شوند ( پارسی و همکاران، .(1390 نشاط دارای سه شاخص عاطفه مثبت یاخوشی ،احساس رضایت ازندگی وفقدان احساس منفی از نظر اضطراب وافسردگی است.فرد بانشاط نگرش مطلوب ورضایت از خوددارد وروابط اجتماعی متعادلی دارد وفرایند زندگی خودرامثبت ارزیابی می کند. در خانواده و جامعه ای که علاقه، محبت و عشق رکن اصلی آن است نیاز متقابل اعضاء به یکدیگر از همه جهات در بهترین شرایط برآورده می شود. شادی محصول یک فرایند و چرخه و حاصل گفتمان و تعامل با اعضای خانواده و توانایی حل مسائل است. سرکوب احساس ها در منزل و مطرح نکردن آن ها باعث کاهش صمیمیت می شود و بنابراین کلید شادی در هر خانواده گفتمان صحیح و تعامل صحیح اعضای خانواده با یکدیگر است. نشاط و شادابی در زندگی خانوادگی هیجان مثبت می آفریند و همواره امید، توانمندی، اعتماد به نفس و عزت نفس را افزایش می دهد. احساس نشاط و شادابی علاوه بر این که انرژی حرکت به سمت هدف را به انسان می دهد، از بروز احساس پوچی، احساسات منفی مثل افسردگی، اضطراب، ترس، خشم، نفرت، و غم را از بین می برد. بافت حمایت گر مدرسه و وجودروابط دوستانه در مدرسه می توانددرنوجوان احساس پیوند وتعلق خاطر به مدرسه ایجادکند.درنتیجه مانع ازافسردگی ،خلق منفی وحتی ترک تحصیل می شود. (مورای2 وهمکاران(2011 تعلق اجتماعی و تعلق به مدرسه به عنوان پیش بینی کننده عملکرد تحصیلی و سلامت روان نوجوان می باشدکه تعلق به مدرسه به عنوان یک فاکتور حمایتی در جهت برون دادهای مثبت آموزشی و کم شدن رفتارهای پرخطر است. (بوند3 و همکاران (2007 .افزایش احساس تعلق به مدرسه طبق نتایج زیادی که در این زمینه انجام شده است دارای رابطه و تأثیر بر افزایش پیشرفت تحصیلی و انگیزه ی دانش آموزان و جلوگیری از رفتارهای پرخطر، بزهکاری و همچنین افزایش بهداشت روانی دانش آموزان به خصوص دوره نوجوانی دارد.(نیلی و فیکی4 .(2004 با توجه به اهمیت و نقش سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی نوجوانان در آینده جامعه، پژوهش حاضر به رابطه کنترل رفتار خانواده با نشاط و تعلق خاطر به مدرسه دانش آموزان متوسطه شهرستان زرندیه می پردازد.
.2 پرسش کلی پژوهش :
هدف اصلی پژوهش حاضر، پاسخ به این سوال است که آیا کنترل رفتار توسط خانواده بر احساس تعلق خاطر به مدرسه و شادکامی در دانش آموزان موثر می باشد؟
.3 فرضیه های پژوهش:
-1 کنترل رفتار توسط خانواده بر احساس تعلق به مدرسه موثر است. -2 کنترل رفتار توسط خانواده بر شادکامی موثر است
.4 روش پژوهش :
2
این تحقیق از نظر کنترل متغیرها، تحقیقی پس رویدادی است، چرا که روابط بین متغیرها دستکاری نشده، به این معنا که محقق متغیرهای مورد مطالعه را شخصا دستکاری نمیکند، بلکه آنها را به گونه ای که در گذشته اتفاق افتاده است مورد بررسی قرار میدهد.
.5 جامعه ، نمونه ، روش نمونه گیری :
جامعه آماری این پژوهش عبارتند از کلیه دانش آموزان 4000 نفری دختر دبیرستانی شهرستان زرندیه که در سال تحصیلی 1392- 1393 در این شهرستان مشغول به تحصیل میباشند. روش نمونه گیری در این پژوهش از نوع خوشه ای چند مرحله ای میباشد. تعداد 300 نفر پرسشنامه توزیع شد.
.6 ابزارهای پژوهش ابزار سنجش خانواده: ابزار سنجش خانواده یک پرسشنامه 60 عبارتی است که برای سنجش کارکرد خانواده توسط اپشتاین، بالدوین و
بیشاپ در سال 1983 بنا بر الگوی مک مستر تدوین شده است. برای افزایش روایی 7 عبارت به سه مقیاس از نسخه 53 مـاده ای اولیـه آن اضافه شده است که برای اندازه کیری ابعاد مدل مک مستر از کارکرد خانواده یعنی حـل مسـله، ارتبـاط، نقـش هـا، پاسـخ دهـی عـاطفی، آمیختگی رفتار و کنترل رفتار ساخته شده است و یک ارزیابی از کارکرد کلی نیز بدست می دهد، بنابراین دارای 7 زیر مقیاس است. پایـایی اولیه مربوط به همسانی درونی شش زیر مقیاس ابزار سنجش کارکرد خانواده بین 0/72 تا 0/83 گزارش شده است که بیانگر پایایی مطلوب زیر مقیاس های این آزمون است.همسانی درونی زیر مقیاس کارکرد کلی نیز 0/92 بوده است. این پرسش نامه در ایران توسط محمدی زاده وملک خسروی ( ( 1385 هنجار یابی شده است. ضریب آلفای کرونباخ زیر مقیاس ها بدین شرح گزارش شده است: زیر مقیاس حل مسئله: 0/72؛ زیر مقیاس ارتباط: 0/70؛ زیر مقیاس نقش ها : 0/71؛ زیر مقیاس آمیختگی عاطفی 0/73؛ زیر مقیاس پاسخگویی عاطفی: 0/71؛ زیر مقیاس کنترل رفتاری: 0/66، زیر مقیاس کارکرد کلی: . 0/82 در پژوهش حاضر نیز، پایایی مقیاس براساس آلفای کرونبـاخ، 0/72 محاسـبه شده است.
پرسش نامه شادکامی: برای سنجش میزان نشاط از پرسشنامه نشاط آکسفورد استفاده می شود. از ابزارهایی که در مورد سنجش شادکامی ساخته شده و حجم وسیعی از تحقیقات را به خود اختصاص داده، فهرست شادکامی آکسفورد ( ( OHI است .آرگیل و همکاران ( 21 ( 1989 سئوال از فهرست افسردگی بک را معکوس کردند و 11 سوال دیگر به آن اضافه کردند تا سایر جنبه های بهزیستی ذهنی را پوشش دهد. سرانجام نسخه نهایی با 29 سئوال چهارگزینه ای آماده شد و در آن پاسخ دهنده خود را از احساس ناشادی تا احساس شادی بسیار، ارزیابی می کند . بین این ابزار با ارزیابی دوستان، ابعاد شخصیتی، حمایت اجتماعی و استرس همبستگی بالایی گزارش شده است. ضریب آلفای این فهرست در یک مطالعه بین فرهنگی در دانشجویان ( استرالیا، آمریکا، کانادا و انگلیس ) در دامنه 0/89 تا 0/90 گزارش شده است ( فرانسیس و همکاران، 1988؛ نقل از نجفی و همکاران، .( 1391 آرگیل و لو ( 1990 )، پایایی بازآزمایی 0/78 را پس از 6 هفته و 0/67 را پس از 5 ماه گزارش کرده اند. علی پور و نور بالا ( ( 1378 ضریب آلفای کرونباخ فهرست شادکامی آکسفورد را 0/98، پایایی به روش دو نیمه کردن 0/92، و پایایی به روش باز آزمایی پس از سه هفته را 0/79 گزارش کرده اند. در تحقیق عابدی، میر شاه جعفری و لیاقت دار ( ( 1385 همبستگی این فهرست با پرسش نامه شادکامی در یک نمونه 727 نفری 0/73، ضریب آلفای کرونباخ 0/85، پایایی به روش بازآزمایی 0/73، با روش اسپیرمن براون 0/79 و با روش گوتمن 0/78 گزارش شده است ( نجفی و همکاران، .( 1391 برای بررسی روایی عا ملی پرسش نامه به کمک روش تحلیل عوامل و چرخش واریماکس و با توجه به مقادیر ویژه بالاتر از یک، شش عامل استخراج شد
.عوامل استخراج شده عبارتند از رضایت از زندگی، احساس خوشی، عزت نفس، آرامش، احساس کنترل و کارآمدی . ضمن این که تمامی پرسش ها در عوامل ش ش گانه جای گر فتند، در مجموع این شش عامل 74/36 درصد واریانس کل را تبیین کردند. برای تعیین روایی همزمان پرسش نامه، همبستگی این پرسش نامه با پرسش نامه شادکامی فوردایس در یک نمونه 727 نفری 0/73 محاسبه شد ( عابدی و همکاران، .( 1385 پرسش نامه شادکامی آکسفورد دارای 29 ماده چهار گزینه ای است که گزینه های آن به ترتیب از صفر تا سه نمره گذاری می شود و نمره هر آزمودنی بین صفر تا 87 قرار می گیرد.
احساس تعلق به مدرسه: پرسش نامه ی احساس تعلق به مدرسه بتی وبری (2005) مورد استفاده قرار می گیرد. این پرسش نامه دارای شش خرده مقیاس احساس تعلق به همسالان، احساس مشارکت در مدرسه، احساس مشارکت در جامعه،ارتباط با مدرسه، حمایت معلم از دانش آموزان و احساس رعایت عدالت و احترام در مدرسه می باشد. این پرسشنامه در سال (2004)توسط بری، بتی و وات به صوت جملات مثبت طراحی شده است. پرسشنامه مذکور در سال ( 2005) نیز توسط بتی و بری مورد تجدید نظر قرار گرفته است که به طور کلی دارای 6 خرده مقیاس شامل احساس تعلق به همسالان، حمایت معلم، احساس رعایت احترام و عدالت در مدرسه، مشارکت در اجتماع، ارتباط فرد با مدرسه و مشارکت علمی می باشد. در ایران نیز مکیان و کلانتر کوشه((1392 به بررسی روایی و پایایی این پرسشنامه بر روی
3
350 نفر از دانش آموزان دبیرستانی دختر و پسر شهر تهران 200)دانش آموز پسر و 150 دانش آموز دختر) پرداختند. نتایج مربوط به روایی سازه مقیاس احساس ارتباط با مدرسه با روش تحلیل مولفه های اصلی وجود شش عامل: -1 حمایت معلم -2 مشارکت در اجتماع -3 احساس رعایت عدالت و احترام در مدرسه -4 احساس مثبت نسبت به مدرسه -5 ارتباط فرد با مدرسه -6 مشارکت علمی را تائید کرد.
.7 یافته های پژوهش:
دادههای پژوهش در دو بخش آمار توصیفی که شامل میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش است و آمار استنباطی که شامل تحلیل عاملی ارائه خواهد شد.
چنانکه در جدول بالا ملاحظه می شود، میانگین کل " احساس تعلق به مدرسه" دانش آموزان با کنترل سالم (19/53)، بالاتر از دانش آموزانی است که از کنترل ناسالم برخوردارند .(18/55)
جدول .2میانگین و انحراف استاندارد شادکامی بر اساس کارکرد خانواده (n=120)
کنترل رفتار سالم ناسالم
توسط خانواده
شادکامی M SD M SD
شادکامی 91/62 3 89/78 4/66
فرضیه.1 کنترل رفتار توسط خانواده بر احساس تعلق به مدرسه در دانش آموزان موثر است.
با توجه به ماهیت پژوهش، فرضیه بالا با استفاده از تحلیل واریانس چندمتغیره((Manova مورد آزمـون قـرار گرفـت. ابتـدا فرض های زیر بنایی استفاده از این آزمون مورد بررسی قرار گرفت که شامل همگنی ماتریس کوواریانس و همگنی واریانس گـروه هـا می باشند که هر دو فرض زیربنایی مورد تایید قرار گرفتند
چنانکه اطلاعات جدول بالا نشان می دهد، شاخص لاندای ویلکز در سطخ 0/01معنی داراست.(Wilks Lambda =0/673 ،F=9/16،
P= 0/00، .(2 0/327به عبارت دیگر می توان ادعا کرد که دست کم در یکی از مولفه های "احساس تعلق به مدرسه" بین دو گروه(دانش آموزان با کنترل سالم توسط خانواده با دانش آموزان با کنترل ناسالم) تفاوت معنی داری وجود دارد. با توجه به معنی دار بودن اثر گروه، جهت مشخص شدن اینکه تفاوت ها مربوط به کدامیک از مولفه های " احساس تعلق به مدرسه" است، از آزمون تک متغیره به شیوه بونفرونی استفاده گردید. در این شیوه برای کنترل خطای نوع اول سطح معنی داری آزمون فرضیه ها برابر با 0/025 در نظر گرفته شد .(0/05 2=0/025)
4
