بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تعیین رابطهی افسردگی دانشآموزان دبیرستانی دختر با سازگاری و اهمالکاری در دبیرستانهای شهر آمل در سال تحصیلی 93-94 بوده است. پژوهش حاضر بهروش توصیفی از نوع همبستگی و با استفاده از تکنیک پیمایش انجام گردید . جامعه آماری این پژوهش دانشآموزان دبیرستانی دختر پایه اول تا سوم در شهر آمل بوده است که 5189 نفر بودند. تعداد نمونه آماری بر اساس جدول کرجسی و مورگان 358 نفر بر آورد گردید که به روش نمونهگیری خوشهای چند مرحله ای انتخاب شدند.
ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه افسردگی بک - - BDI-، پرسشنامه سازگاری بل - 1961 - و پرسشنامه اهمالکاری تاکمن - 1991 - بوده است. تجزیه و تحلیل دادههای گردآوری شده، بهروش آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون بهکمک نرمافزار SPSS-17 انجام شد. نتایج نشان داد: بین افسردگی و سازگاری رابطه معکوس معنادار وجود دارد. همچنین بین افسردگی و اهمال کاری رابطه معنادار مستقیم وجود دارد، ولیکن بین سازگاری و اهمالکاری رابطه معنادار وجود نداشت.
مقدمه
نوجوانی و دوران بلوغ یکی از حساسترین دورههای زندگی انسان است و موجب میشود شخص بهگونهای متفاوت احساس و رفتار کند .[1] نوجوانی دورانی است که کودکی را به بزرگسالی پیوند میدهد. تغییرات جسمی، روحی، عاطفی، رفتاری و شناختی در این دورانکاملاً مشهود است. کشمکش و تناقضات در این دوران بسیار زیاد است .[2] از طرفی در این دوره حساس و بحرانی، سرنوشت آینده فرد با تصمیمات صحیح و منطقی مشخص میشود.
پس نیاز دارد که راهنمایی شود تا بتواند به آمادگی لازم از نظر روانی و عاطفی برسد. با توجه به اینکهتقریباً 50 درصد نوجوانان کشور را دختران تشکیل میدهند و نظر به نقش مهم و ارزندهای که دختران در ساختن جامعه آینده و تربیت نسل سالم و صالح دارند، مشارکت همه جانبه مسئولان، مربیان، اولیاء مدارس و متخصصان بهداشت روان لازم است تا بتواند عزت نفس نوجوانان را که عامل مهم و اساسی در سازگاری عاطفی- اجتماعی و پیشگیری از بروز رفتارهای ضد اجتماعی است، ارتقاء بخشد .[3]
امروزه در دنیایی زندگی میکنیم که بیش از هر زمان دیگر، نیازمند انعطافپذیری یا بهعبارتی سازگاری اجتماعی است. اصطلاح سازگاری2 ، به تلاش فرد برای کنار آمدن و بقا یافتن در محیط اجتماعی و فیزیکی گفته میشود .[4] اجتماعیشدن یک فرایند دو جانبه ارتباطی میان فرد و جامعه است. به همین دلیل جریانی پیچیده بهشمار میآید که ابعاد و جوانب گوناگون دارد. کسب مهارتهای اجتماعی، چگونگی برقراری ارتباط با سایر افراد و سازگاری اجتماعی، از جمله این ابعاد هستند.
سازگاری اجتماعی، اشتیاق به درگیری در رویدادها و فعالیتهایی را شامل میشود که باعث ایجاد و تداوم روابط با دیگری میشود. سطوح بالای این نوع سازگاری حاکی از رضایت دانشآموز از جنبههای اجتماعی مدرسه است و سطوح پایین آن، با احساس تنهایی و ادراک دانشآموز از فرصتهای اندک تعامل اجتماعی و حمایت اجتماعی قابل دسترس در رابطه است .[5] بشر از دیرباز میدانسته که اگر بخواهد با مشکلات و مقتضیات زندگی بهطور صحیح مقابله کند، نیازمند تسلط بر علوم و مهارتهایی فراتر از مهارتهای متداول و علوم جاریه میباشد.
این بدان معنی است که انسانها برای مقابله سازگارانه با استرسها، موقعیتهای مختلف و کشمکشهای زندگی به کارکردهایی نیاز دارند که آنان را در کسب توانایی رویارویی با مشکلات زندگی تجهیز نماید. کارکردهایی نظیر شناختها، عواطف و رفتارها که در قالب ساختارهایی مانند عزتنفس، خودکارآمدی، توانایی حل مسأله، مقابله، درک از خود، مهارتهای اجتماعی و سبکهای اسنادی تجلی مییابند .[6] تحقیقات بسیاری ثابت کردهاند که فقدان این کارکردها و مهارتها افراد را به نحوی درگیر مشکلات روانی میکند . »
از طرفی ماهیت مشکلات روانی - در بین کودکان و بزرگسالان - به گونهای است که مقابله با آن در سطوح بعدی مداخله - پیشگیری نوع دوم و سوم - صورت میگیرد و این نه تنها هزینههای قابل ملاحظهای را از نظر نیروی انسانی و مسائل مالی بر جوامع تحمیل میکند بلکه اثربخشی و کارآمدی آن نیز بسیار محدود است. همین واقعیت باعث شد که صاحبنظران و متخصصین حیطه بهداشت روان در سرتاسر جهان تمام کوشش و توجه خود را حول محور برنامههایی مبتنی بر پیشگیری در سطح اول متمرکز کنند .[7]
اهمالکاری3 در زبان لاتین از دو بخش Pro به معنی »جلو«، »پیش« و » در حمایت از« و به معنی تا فردا 4 تشکیل شده و معنای تحتاللفظی آن »تا فردا« است. مترادفهای آن نیز شامل مسامحه، دودلی، به تأخیراندازی و به عقب انداختن انجام کار، بهویژه به علت عادت در بیدقتی یا تنبلی و به تعویق انداختن یا تاخیر غیرضروری میشود .[8] اهمالکاری سارق زمان است و باعث میشود فرد احساس گناه کند و نگاه دیگران نیز نسبت به او تغییر میکند. اهمالکاری یعنی به تعویق انداختن انجام کار و ارجاع عمل به آینده. جوهره این آسیب روانی، تعویق انداختن، تعلل ورزیدن، سبک گرفتن و سهل انگاری در کار است بنابراین اهمال، هم در امور فردی و هم در امور جمعی معنا پیدا میکند.
پس در همه معانی نوعی این دست و آن دست کردن نهفته است. اهمال کاری به گونههای متفاوتی تجلی مییابد که از جمله آن میتوان به موارد: رؤیا دیدن، نگرانی، بحران سازی، پرخاشگری،پُر کاری، حواس پرتی، بیزاری از تکلیف، ابهام و سردرگمی در انجام امور، اشاره کرد 10]،.[9 طبق DSM- 5افسردگی دارای ویژگی های مشترکی از جمله وجود غم، احساس پوچی یا خلق تحریکپذیر بههمراه تغییرات جسمی و شناختی هستند که بهطور واضح و قابلتوجهی بر ظرفیت کارکرد فرد تأثیر میگذارد.
افسردگی چیزی بیش از غمگینی به تنهایی است. افراد دارای افسردگی، ممکن است کاهش علاقه و لذت در فعالیتهای روزانه، افزایش یا کاهش وزن قابل توجه، بیخوابی یا پرخوابی، از دست دادن انرژی، ناتوانی در تمرکز، احساس بیارزشی یا احساس گناه شدید و افکار تکرار شونده مرگ یا خودکشی را تجربه کنند -11] .[ با مسائل مطروحه، برآن شدیم تا رابطهی بین افسردگی در نوجوانان را با اهمالکاری و سازگاری در دانشآموزان مقطع متوسطه بررسی کنیم.
مواد و روشها
روش تحقیق پژوهش حاضر، پیمایشی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری آن دانشآموزان دبیرستانی دختر شهر آمل از پایه اول تا سوم در سال تحصیلی 93-94 بودند که تعدادشان 5189 نفر بود. تعداد حجم نمونه براساس جدول کرجسی و مورگان، 358 نفر به-دست آمد که بهروش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند. به این صورت که ابتدا شهر آمل را از نظر جغرافیایی به 4 منطقه شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم کرده و از هر منطقه به-صورت تصادفی یک مدرسه انتخاب شده و از هر مدرسه نیز، 105 دانشآموز بهصورت تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامههای مورد استفاده در پژوهش حاضر در بین آنان توزیع، تکمیل و جمعآوری شد.
ابزارهای اندازهگیری: .1 پرسشنامه افسردگی بک : - 1996 - این پرسشنامه از جمله مناسبترین ابزارها برای انعکاس حالات افسردگی است. این پرسشنامه دارای 21 ماده است که علایم جسمانی، رفتاری
و شناختی افسردگی را اندازهگیری میکند. هر ماده دارای چهار گزینه است که بر مبنای صفر تا 3 نمرهگذاری میشود و درجات مختلفی از افسردگی را از خفیف تا شدید تعیین میکند. حداکثر نمره در این تست 63 و حداقل آن صفر میباشد. درجات افسردگی به ترتیب: - 1 - افسردگی جزئی صفر تا 13؛ - 2 - افسردگی خفیف 14 تا 19؛ - 3 - افسردگی متوسط 20 تا 28؛ - 4 - افسردگی شدید 29 تا 63 میباشند. 21 ماده پرسشنامه افسردگی بک در سه گروه نشانههای عاطفی، شناختی و جسمانی طبقه بندی میشود.
اعتبار و روایی پرسشنامه افسردگی بک: مطالعات روانسنجی انجام شده بر روی ویرایش دوم این پرسشنامه نشان میدهد که از اعتبار و روایی مطلوبی برخوردار است و به طور کلی این پرسشنامه جانشین مناسبی برای ویرایش اول آن محسوب میشود. بک، استیر و براون5 ثبات درونی این ابزار را 0/73 تا 0/92 با میانگین 0/86 و ضریب آلفا برای گروه بیمار 0/86 و غیر بیمار 0/81 گزارش کردهاند.
[12] همچنین دابسون، محمدخانی و مساح چولابی، ضریب آلفای 0/92 را برای بیماران سرپایی و 0/93 را برای دانشجویان و ضریب بازآزمایی به فاصله یک هفته را 0/93 بدست آوردند .[13] بعلاوه در یک بررسی بر روی 125 دانشجوی دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی که جهت بررسی اعتبار و روایی BDI-II بر روی جمعیت ایرانی انجام گرفت، نتایج بیانگر آلفای کرونباخ 0/78 و اعتبار بازآزمایی به فاصله 2 هفته، 0/73 بود .[14]
.2 پرسشنامه 160 مادهای سازگاری بل : - 1961 - این پرسشنامه در سال 1961 توسط بهیرام بل، روانشناس امریکایی برای سنجش سازگاری تدوین شد که فقدان سازگاری آزمودنی را در 5 مقیاس خانه، سلامتی، عاطفی، شغلی، و اجتماعی مورد بررسی قرار میدهد و نحوه پاسخگویی به سؤالات به صورت بله و خیر است و هر بعد آن شامل 32 سؤال است. در مردان نمره 48 تا 60 نشانه عدم سازگاری و در زنان نمره 59 تا 71 نشانه عدم سازگاری است .[15] اعتبار هر یک از پنج قسمت پرسشنامه و کل نمرات آن در جدول 1 گزارش شده، این ضرایب بوسیله روش همبستگی موارد فرد و زوج و استفاده از فرمول پیشگویی اسپیرمن- براون تعیین شده است.
روایی پرسشنامه از دو راه به دست آمده است: نخست، عبارات هر یک از بخشهای پرسشنامه، در محدودهای انتخاب شدند که اختلاف آنها، بین پنجاه درصد بالایی و پایینی در توزیع نمرات بزرگسال مشهود باشد، بنابراین در این فرم پرسشنامه ، تنها مواردی آورده شدهاند که تمایز صریح این دو گروه کاملاً متفاوت را نشان میدهد. دوم اینکه، پرسشنامه در نتیجه تلاشهای متخصصین مشاوره با بزرگسالان، مبنی بر انتخاب گروههایی از افراد، به دست آمده که در محدوده بسیار خوب و بسیار ضعیف سازگاری، سازگاری داشتهاند و همچنین تعیین حدودی که پرسشنامه میتواند در بین آنها تمایز ایجاد کند. اعتباریابی این پرسشنامه در ایران به وسیله دلاور برای جامعه جانبازان ورزشکار ایران استاندارد شده است.
.3 پرسشنامه 35 مادهای اهمالکاری تاکمن : - 1991 - مقیاس اهمالکاری توسط تاکمن در سال 1991، به منظور اندازهگیری موارد زیر توسعه یافته است: - 1 - توصیف تعمیم یافته برای تمایل به تأخیر؛ - 2 - میل شدید به انجام افراطی فعالیت درمواقع انجام »کارهای ناخوشایند« ؛ - 3 - تمایل به سرزنش رویدادها یا افراد برای پیامدهایی که بهدلیل اهمالکاری بهوجود میآید. این مقیاس دارای 35 سؤال است که بهشیوه 4 امتیازی لیکرت نمرهگذاری میشود. بنابر این حداکثر نمره 105 و حداقل 35 نمره خواهد بود. بهگفته تاکمن6 نمرات 0 تا 35 اهمالکاری ضعیف، 35 تا 70 اهمالکاری متوسط، 70 تا 105 اهمالکاری زیاد را گزارش میکند .[16] روایی مقیاس بر پایه همبستگی آن با مقیاس رفتار خود فرمان برابر با -0/54 به-دست آمده که از لحاظ آماری معنادار بوده است.
علاوهبراین، اعتبار مقیاس نیز بر پایه ضریب آلفای کرونباخ برابر با 0/90 بهدست آمده است. وی از طریق تحلیل عاملی، پرسشهای مقیاس اهمالکاری را به 16 سؤال کاهش داد. اعتبار مقیاس 16 سؤالی از طریق آلفای کرونباخ برابر با 0/86 گزارش شده است. تاکمن - 2002 - حداقل اعتبار را 0/80 در نظر گرفته بود. هاچینسون7 با اجرای خود ارزیابی اهمالکاری 35 - سؤالی - در یک نمونه 60 نفری از دانشجویان کارشناسی، اعتبار قابل قبولی را برای مقیاس اهمالکاری بهدست آورد .[17] با توجه به اینکه در پژوهش تمدنی از مقیاس 35 سؤالی استفاده شد. اعتبار و روایی مقیاس با حذف 3 سؤال 13، 26 و 27 از طریق ضریب آلفای کرونباخ 0/82 بدست آمد .[18]
نتایج
توصیف جمعیتشناختی - سن دانشآموزان - : با توجه به جدول 2، 187 نفر 52/24 - درصد - از نمونه مورد مطالعه، پانزده ساله، 106 نفر 29/61 - درصد - شانزده ساله و 65 نفر 18/15 - درصد - هفده ساله بودند، لذا بیشترین فراوانی مربوط به سن پانزده سال بوده است. توصیف نمرات آزمودنیها: همانگونه که در جدول 3 مشاهده می-شود میانگین نمرات آزمودنیها در سه مقیاس افسردگی، سازگاری و اهمالکاری به ترتیب 25/29، 46 و 45/96 بوده است. و در جدول 4 نیز باتوجه به آمارههای آزمونهای کولموگروف اسمیرنوو و شاپیرو ویلک و با در نظر گرفتن اینکه سطح معناداری محاسبه شده - Sig - در تمام مقیاسهای مورد بررسی در این مطالعه از 0/05 بزرگتر هستند، میتوان نتیجه گرفت که توزیع نمرات دانشآموزان دختر دبیرستانی شرکتکننده در پژوهش حاضر در هر سه مقیاس افسردگی، سازگاری و اهمالکاری نرمال بوده و ازاینرو میتوان به آزمون فرضیات پژوهش پرداخت.
