بخشی از مقاله
مقدمه
خانواده از لحاظ تربیتی و اجتماعی داراي اهمیت و جایگاه ویژهاي است. افراد از خانواده گام بـه عرصـه هستی مینهند و جامعه از تشکیل افراد هستی قوام مییابد. ازآنجاییکه نهاد خانواده، مولد نیروي انسـانی و معبر سایر نهادهاي اجتماعی است، از ارکان و نهادهاي اصلی هر جامعه بهشـمار مـیرود. بهنجـاري و نابهنجاري جامعه، در گرو شرایط عمومی خانوادهها است. هیچیک از آسیبهاي اجتماعی فارغ از تـأثیر خانواده پدید نمیآید. به همـین دلیـل، هـیچ جامعـهاي نمـیتوانـد ادعـاي سـلامت کنـد مگـر آنکـه از خانوادههاي سالم برخوردار باشد. امروزه درمانگران، خانوادهدرمانی را با هـدف کمـک بـه بهبـود تعامـل افراد بهکار میبرد. به همین دلیل، مراجع را از خانواده جدا نمـیکننـد، بلکـه سـامانه خـانواده را اصـلاح میکنند .(Gelso & Frets, 2001, p. 75) هرچند رفتارهاي انسان تابع چند عامل میباشند و مشکل رفتاري نوجوانان و جوانان نیز از این قاعده مستثنی نیست. آنها از خانواده، همسالان و بافـتهـاي فرهنگـی مثـل مدرسه، بهعنوان عوامل چندگانه اصلی تعیینکنندة رفتار مشکلدار نوجوانان و جوانان نـام مـیبرنـد. بـراي نمونه، همسالان در مدرسه و در طی اوقات فراغت، میتوانند نوجوان را به سمتوسوي رفتـار مشـکلدار هدایت نمایند. نوع برخورد والدین در خانواده و آداب تعلیم و تربیت میتواند گرایش نوجوانان بـهسـوي همسالان را تقویت کند و یا اینکه مانع از آن شود. علاوه بر این، اکثر افرادي که نظریههاي نـوین را مطـرح کردهاند، مثل موفیت (1993)، پاترسون، رایدو دیشیون (1992) و برونفن برنر (1989)، تأثیرات والـدین و همسالان را بهصورت ترکیبی مورد ملاحظه قرار دادهاند. در اکثر تحقیقات، بیشترین سهم در تعیین عوامـل یک رفتار به خانواده اختصاص داده شده است. شاید به همین دلیل خانواده اولین آموزشـگاهی اسـت کـه فرد آن را تجربه میکند و غنا و محتواي آموختههاي او ارتبـاط مسـتقیمی بـا عملکـرد و محتـواي محـیط خانواده دارد. این عملکرد، نه فقط شامل عواملی از قبیل امکانـات رفـاهی خـانواده و تحصـیلات والـدین است، بلکه رشد اخلاقی خانواده، نحوة برقراري ارتباط بین اعضا، مناسب بودن مقررات خـانواده، تقسـیم نقشها، نحوه برخـورد اعضـا خـانواده بـا مشـکل، ابـراز عواطـف، رفـع نیازهـاي عـاطفی و غیـره را نیـز
دربرمیگیرد .(Epstein & et al, 1983, p. 171-180)
مذهب سیستم سازمانیافتهاي از باورها شامل ارزشهاي اخلاقـی، رسـومات، مشـارکت در جامعـه دینی براي اعتقاد راسختر به خدا یا یک قدرت برتر است. باورهاي مذهبی شیوة مؤثري بـراي مقابلـه بـا مصائب، تجارب دردناك و نشانههاي بیمـاري اسـت. همچنـین در زمـان مشـکلات و نـاراحتیهـا بـر
اثربخشی خانوادهدرمانی با الگوی شناختی – رفتاری مذهبمحور... ۱۴
چگونگی روابط انسانی اثر میگذارند. باورهاي مذهبی اعضاي یک خانواده، میتوانـد بـر شـیوة ارتبـاط آنها با یکدیگر و حفظ جایگاه و مرزهایی که بین اعضاي خانواده وجود دارد تأثیر زیـادي داشـته باشـد. اغلب پژوهشگران بر این باورند که وجود عقاید مذهبی تأثیر بهسزایی در اسـتحکام خـانواده دارد. ایمـان به خدا موجب میشود که نگرش فرد به کل هستی هدفدار باشد. عدم ایمان به خدا موجب میشود کـه فرد انسجام و آرامش نداشته باشد. همین امر موجب ضعف و منشـأ اخـتلافهـاي بسـیاري در زنـدگی خانوادگی میشود (منجزي و دیگران، .(1390
در دهههاي اخیر، پژوهشگران به نقش معنویت و مذهب بهعنوان یک روش درمانی پرداختـهانـد. از سال 1986، علاقه به معنویت و مذهب و مشاوره چندین برابر افزایش یافته اسـت، بـهطـوريکـه افـراد شرکتکننده در مشاورههاي مذهبی بین سالهاي 1993 تا اوایل 1995 در آمریکا چندین برابر شـدهانـد. در درمان شناختی رفتاري مذهبمحور، علاوه بر روشهاي شـناخت درمـانگري کـه هـدف آن، تغییـر باورداشتهاي غلط بیمار و تبدیل افکار خودکار منفی به افکار منطقی است، طی جلسات درمانگري بـه بیمار کمک میشود تا اعتقادات معنوي و باورهاي دینی خود را تقویت کنـد و بـه نظـم جهـان هسـتی، وجود قدرت مطلق پروردگار و رحمت الهی توجه و تمرکز نماید. همچنین »توکل به خدا« و اعتقـاد بـه امداد الهی، سبب افزایش امید به زندگانی است. در جلسـات رواندرمـانگري ایـن باورداشـت در بیمـار ایجاد میشود که هر تلاش و رنجی که در زندگی رخ میدهد، بیفایده نبـوده، بلکـه تـوأم بـا بازتـاب و پاداش الهی در سطوح مختلف زندگی است. با ایجاد چنین طـرز تفکـري، بیمـار از احسـاس پـوچی و سرگردانی رهایی مییابد. همچنین در این رویکرد درمانی، با استناد به آیـات قـرآن کـریم و احادیـث و تأثیر آنها در درمان تمرکز میشود. در رویکرد مذهبی این باورداشت، که جهان هستی واجد نظـم اسـت و بدون ارادة خالق هستی برگی از درخت نمیافتد و اعتقاد بیماران به اینکـه خـالق هسـتی بـزرگتـرین حافظ و تکیهگاه است، در آنها تقویت میشود (حمید و دیگران،.(1390
اختلالات عاطفی و رفتاري و سازگاري و یا آنگونه که رایج است، اختلالات جدي هیجانی و رفتاري، به مجموعه اختلالاتی اطلاق میشود که توانـایی کودکـان بـراي عملکـرد مناسـب اجتمـاعی، تحصـیلی و هیجانی را مختل میسازد. این عنوان، یک طبقه تشخیصی نیست که در طبقهبندي اختلالات روانی مطـرح شده باشد و بیشتر توسط سرویسهاي خدماتی و مجموعههایی که با کودکان و نوجوانان سروکار دارند، به کار برده مـیشـود .(Huston & Carpenter, 2007, p. 539-544) درواقـع، اخـتلالات عـاطفی و رفتـاري میتواند مشکلات تحصیلی متعددي براي دانشآموزان ایجاد کند. شیوع 6 تا 10 درصدي این اختلالات
۲۴ ، سال ششم، شماره سوم، پاییز ۲۹۳۱
در بین کودکان سنین مدرسه در کشورهاي مختلف و مزمن و پایدار شدن آنها، مرتبط بودن موضـوعاتی مانند ارتکاب جرایم، گرایش به انجام رفتارهاي پرخطر نشان از اهمیت این موضـوع دارد ( Mannuza &
et al, 1998, p. 493-498؛ .(Hallahan & Kauffman, 2003, p. 121
کینس فوگل و گریچ، در مطالعهاي دریافتند افرادي که شاهد دعواي سـخت، در سـطح کلامـی، لفظـی و جسمی بودند، در روابط با دیگران به مقدار زیاد چنین رفتارهایی را از خود بروز میدادنـد ( Kinsfogel & .(Grych, 2004, p. 505-515 همچنین، هوگلند و لیدبیتر، نشان دادند که محركهاي چندجانبه خـانوادگی و سطح پایین آموزش مـادران، افـزایش مشـکلات و مسـائل رفتـاري و کـاهش رفتارهـاي فرااجتمـاعی دانشآموزان را پیشبینی میکننـد .(Hoglund & Leadbeater, 2003, p. 98) پیشـگامان نهضـت خـانواده درمانی معتقند که مشکلات انسان اساساً بینفردياند تا درونی. ازاینرو، راهحلهاي ارائهشـده معطـوف
به ارتباط بینفردي است .(Alan Carr, 2001, p. 301-314)
سویج و همکاران، در پژوهشی به بررسی پیامدهاي بـالینی افـراد تحـت درمـان انفـرادي شـناختی-رفتاري (ICBT) و درمان شناختی- رفتاري مبتنی بـر خـانواده (FCBT) در درمـان نوجوانـان مضـطرب پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که علائم اضطراب در خانواده و فرزندان کاهش یافتـه و عملکـرد عاطفی تحصیلی و سازگاري آنها نیز افزایش یافت .(Suveg & et al, 2009, p. 341-349)
فقیهی و رفیعیمقدم (1388)، در پژوهشی به بررسـی میـزان اثربخشـی آمـوزشهـاي روانشـناختی مبتنی بر روایات اسلامی در رضـایت زناشـویی زوجـین پرداختنـد. نتـایج ایـن پـژوهش نشـان داد کـه آموزشهاي روانشناختی، مبتنی بر روایات اسلامی در بهبود روابط همسران و در نتیجه، رضـایتمنـدي زناشویی آنها مؤثر بوده است. توان و همکاران (1388)، در پژوهشی به بررسـی رابطـه نگـرش دینـی و سلامت روانی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اراك پرداختند. نتایج ایـن پـژوهش نشـان داد کـه بـین نگرش دینی و سـلامت روانـی رابطـه مثبـت معنـیدار وجـود دارد. اسـحاقی و همکـاران (1389)، در پژوهشی به بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر آموزههاي دینی، بر فعالیت بـدنی سـالمندان پرداختنـد. نتـایج این پژوهش نشان داد که آموزش مبتنی بر آموزههاي محتواي دینی، در مقایسه با آموزش رایج یـا بـدون محتواي دینی تفاوت معنیداري در سطح فعالیت بدنی سالمندان نداشت.
منجزي و همکاران (1390)، بررسی اثر ارتباط اسلامی و نگرش مذهبی بر بهبود رضـایت زناشـویی پرداختند. نتایج بیانگر این است که ارتباط اسلامی و نگرشهاي مذهبی بر رضایت زناشویی زوجهـا در پسآزمون و پیگیري مؤثر بوده اسـت. حمیـد و همکـاران (1390)، در پژوهشـی بـه بررسـی اثربخشـی
اثربخشی خانوادهدرمانی با الگوی شناختی – رفتاری مذهبمحور... ۳۴
رواندرمانی شناختی رفتاري مذهبمحور بر افسردگی زنان مطلقه پرداختند. نتایج این پژوهش حـاکی از این است که درمان شناختی رفتاري مذهبمحور موجب کاهش افسردگی در زنان مطلقه شده است.
ریاحی و همکاران (1388)، بـه بررسـی اثـرات دینـداري و جهـتگیـري دینـی بـر سـلامت روان دانشجویان دانشگاه مازندران پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که جهـتگیـري دینـی درونـی (بـه شکل مستقیم و معنیدار)، و جهتگیري دینی بیرونی و میزان دینداري (به شـکل غیرمسـتقیم از طریـق تأثیر بر حمایت اجتماعی و خوشبینی) بر میزان سلامت روان دانشجویان تأثیر داشـته اسـت. حـاتمی و همکاران (1388)، در پژوهشی به بررسی تأثیر میزان دینداري بر رضایت از زندگی زناشـویی پرداختنـد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که بین ابعاد و اشـکال مختلـف دینـداري و رضـایت از زنـدگی رابطـه مثبت و معنیداري وجود دارد. عبادي و همکاران (1389)، نیز در پژوهشی به بررسی اثربخشی آمـوزش مثبتنگري با تأکید بر آیات قرآن بر افزایش امید به زندگی زنان مطلقه شهر اهواز پرداختنـد. یافتـههـاي حاصل از این پژوهش، بیانگر این است که مثبتنگري با تأکید بر آیات قرآن کریم بـر افـزایش امیـد بـه زندگی زنان مطلقه شهر اهواز مؤثر بوده است.
عــادل و همکــاران (1389)، در پژوهشــی اثربخشــی آمــوزش شــناختی بــا رویکــرد اســلامی بــر رضایتمندي زندگی دانشجویان پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش شـناختی بـا رویکـرد اسلامی بر رضایت از زندگی دانشجویان در مرحله پسآزمون مؤثر بود.
خدایاريفرد و پرند (1385)، در مطالعهاي به بررسی اثربخشـی خـانوادهدرمـانی مبتنـی بـر رویکـرد شناختی - رفتاري در درمان هراس اجتماعی نوجوانـان، پرداختنـد. نتـایج ایـن پـژوهش، بیـانگر نقـش خانواده در ایجاد، تداوم و در نتیجه، درمان هراس اجتماعی اسـت. همچنـین در نتیجـه خـانوادهدرمـانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاري، عملکرد خانواده و فرزندان افـزایش یافتـه اسـت. نتـایج نشـاندهنـدة کارایی خانواده درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی - رفتاري است.
سرانجام، رجبی و همکاران (1387)، به بررسی عملکرد خانواده و جو روانی- اجتمـاعی کـلاس بـا ناسازگاري دانشآموزان دبیرستانی شهرستان ملایر پرداختند. یافتهها نشان داد که عملکرد خانواده و جـو روانی- اجتماعی کلاس با ناسازگاري دانشآموزان داراي رابطه منفی معنـیداري بـوده اسـت. در نتـایج پژوهشی آمده است که سبک رفتاري مستبدانه بـا بـروز افسـردگی، اضـطراب، عـدم کفایـت اجتمـاعی، پیشرفت تحصـیلی ضـعیف، رفتارهـاي بزهکارانـه، مصـرف مـواد مخـدر و اخـتلال سـلوك رابطـه دارد
.(Mathijssen & et al, 1998, p. 477-478)
۴۴ ، سال ششم، شماره سوم، پاییز ۲۹۳۱
روش تحقیق
طرح این تحقیق از نوع شبهآزمایشی با پیشآزمون - پسآزمون و گروه کنترل بوده است. پـس از تعیـین گروههاي آزمایش و کنترل، روش خانواده درمانی شناختی- رفتاري مذهبمحـور بـه مـدت 10 جلسـه 45 دقیقهاي، بهطور هفتگی روي گروه آزمایش انجام شد. در مورد گـروه کنتـرل هـیچگونـه مداخلـهاي صورت نگرفت.
نمونه و روش نمونهگیری: از میان زوجین مراجعهکننده به مرکز مشاوره و رواندرمانی محقق بـراي حــل تعارضــات و مشــکلات خــانوادگی، و بــا همــاهنگی آمــوزش و پــرورش و بــا اســتفاده از روش نمونهگیري در دسترس و در نظر گرفتن سـن، طـول مـدت ازدواج، وضـعیت اجتمـاعی اقتصـادي، دارا بودن یک انحراف معیار پایینتر از میانگین در مقیاس ارزیابی عملکرد خانواده، و با یـک انحـراف معیـار کمتر از میانگین در پرسشنامه سازگاري دانشآموزان توسط فرزند آنهـا و عملکـرد تحصـیلی ضـعیف، مصاحبه بالینی با خانواده و فرزندان آنها و سایر متغیرهاي مـوردنظـر پـژوهش، تعـداد 40 نفـر در طـول سالهاي 1390-1388 بهعنوان نمونه انتخاب شدند. اینها بهطور تصادفی به دو گـروه آزمـایش و کنتـرل تقسیم شدند. گروه آزمایشی تحت خانواده درمانی با الگوي شناختی رفتاري مذهبمحور قـرار گرفتنـد، اما گروه کنترل هیچ مداخلهاي دریافت نکردند. خانواده درمانی شناختی رفتاري مـذهبمحـور طـی 10 جلسه 45 دقیقهاي بهطور هفتگی روي گروه آزمایش اجرا شد. گـروههـاي آزمـایش و کنتـرل، پـیش از مداخله و پس از اجراي مداخله آزمایشی با استفاده از ابزار پژوهش ارزیابی شدند. همچنین در طـی ایـن مراحل میزان سازگاري و عملکرد تحصیلی فرزندان آنها نیز ارزیابی شد.
مقیاس ارزیابی عملکرد خانواده: این مقیاس، شامل 53 ماده است که براي سـنجش عملکـرد خـانواده بر اساس الگوي مکمستر تدوین شده است. این ابـزار توسـط اپشـتاین و همکـاران (1993)، بـا هـدف توصیف ویژگیهاي سازمانی و ساختاري خانواده تهیه شده است. همچنین، توانایی خـانواده در سـازش با حوزه وظایف خانوادگی را بر روي یک مقیاس چهار درجهاي لیکرت، مشـخص مـینمایـد. نجاریـان (1374)، در پژوهشی سه عامل، یعنی نقشهاي خانوادگی، حل مسئله و ابراز عواطف را شناسایی نمـود. همچنین مواد آزمون از 53 ماده بـه 45 مـاده کـاهش یافـت. وي همسـانی درونـی کـل آزمـون را 0/93 بهدست آورد. حداقل نمره در مقیاس فوق 45 و حداکثر آن 180 مـیباشـد کـه نمـره بـالا نشـاندهنـدة عملکرد سالم خانواده و نمرة پایین عملکرد مختـل خـانواده را نشـان مـیدهـد. ضـریب پایـایی آلفـاي کرونباخ براي کل مقیاس 0/88 و در عاملهاي حل مسئله 0/84، نقـشهـا 0/83 و ابـراز عواطـف 0/77،
اثربخشی خانوادهدرمانی با الگوی شناختی – رفتاری مذهبمحور... ۵۴
محاسبه گردید. این نمرهها بیانگر همسانی درونی رضایتبخش این مقیاس است. بـراي بررسـی روایـی سازه این مقیاس، از روش تحلیل عاملی (تحلیل مؤلفههاي اصلی) استفاده شد که سه عامل حـل مسـئله، نقشهاي خانوادگی و ابراز عواطف، در مجموع 28/08 درصد از واریانس آن را تبیین نمودند.
پرسشنامه سازگاري دانشآموزان دبیرستانی: پرسشنامه سـازگاري دانـشآمـوزان دبیرسـتانی توسـط سینها و سینگ (1993) تدوین شده است. این پرسشنامه 60 سؤال دارد و دانـشآمـوزان دبیرسـتانی بـا سازگاري خوب را از دانشآموزان ضعیف در سه حوزة سازگاري (عـاطفی، اجتمـاعی، آموزشـی) جـدا میکند (ساقی و رجایی، .(1387 ضریب پایایی این مقیاس را به روش دونیمه کـردن بـراي کـل مقیـاس 0/95 و براي مقیاس عاطفی 0/94، اجتماعی 0/93 و آموزشی 0/96 گزارش کردهانـد. در ایـن پـژوهش، ضرایب پایایی مقیاس فوق با استفاده از روش کودرریچاردسون و دونیمه کردن بـراي کـل پرسـشنامـه بهترتیب 0/81 و 0/70 و براي مقیـاسهـاي عـاطفی 0/66 و 0/64، اجتمـاعی 0/62 و 0/58 و آموزشـی 0/67 و 0/58 محاسبه گردید که بیانگر همسانی درونی مادههاي مقیاس فوق مـیباشـد. عـلاوه بـر ایـن، براي بررسی روایی سازه مقیاس فوق از روش تحلیل عاملی (تحلیل مؤلفههاي اصلی)، اسـتفاده شـد کـه پنج عامل ناسازگاري عاطفی، اجتماعی، آموزشی و فردي شناسایی شدند و یـک عامـل مهـم بـه علـت تعداد کم مادهها (سه ماده) فاقد نامگذاري بود. پنج عامل در مجموع، 24/91 درصد از واریـانس مقیـاس را تبیین کردند.
شاخص عملکرد تحصیلی: در این تحقیق، شاخص عملکرد تحصیلی معدل کل امتحانات پایان سـال اول دبیرستان میباشد. این شـاخص نمـرات کـل دروس پایـه اول دبیرسـتان بـه اسـتثنا درس ورزش و انضباط را دربرمیگیرد.
ساختار جلسات رواندرمانی شناختی- رفتاري مذهبمحـور: در این رویکرد، عـلاوه بـر روشهـاي شـناخت
درمانگري، که هدف آن، تغییر باورداشتهاي غلط بیمار و تبدیل افکار خودکار منفـی بـه افکـار منطقـی است، طی جلسات درمانگري به فرد کمک میشود تا اعتقادات معنوي و باورهاي دینی خود را تقویـت کند و به نظم جهان هستی، وجود قدرت مطلق پروردگار و رحمت الهی توجه و تمرکز نماید. همچنـین محتواي جلسات شناخت درمانی مذهبمحور به شرح زیر میباشد:
جلسه اول: ارزیابی انفرادي و مصاحبه بالینی با هریـک از زوجـین بـهمنظـور شناسـایی اسـترسهـا، ویژگیهـاي شخصـیتی، تعارضـات خـانوادگی، انتظـارات خـانوادگی، انتظـارات از یکـدیگر، افکـار و احساسات آنها.
۶۴ ، سال ششم، شماره سوم، پاییز ۲۹۳۱
جلسه دوم و سوم: توضیح در مـورد روش درمـان و اهـداف، آمـوزش خودشناسـی بـه زوجـین و تشخیص احساسات و هیجانهاي منفی و افکـار و باورداشـتهـاي زیـربنـایی غیرمنطقـی آنهـا، تبیـین انتظارات منطقی و غیرمنطقی زوجین از یکدیگر با استفاده از تعالیم اسـلامی موجـود در قـرآن کـریم و سیرة نبوي و احادیث، توضیح پیامدهاي معنوي ناشی از تعامل و عملکرد تحصـیلی فرزنـدان مـیشـود. آموزش ارتباط کلامی و غیرکلامی توأم بـا احتـرام و محبـت و صـبر و گذشـت و بخشـش مبتنـی بـر دستورات الهی.
جلسات چهارم و پنجم: مروري بر افکار منفی و چالش با آنها، استناد به آیات قرآن کریم و احادیـث دربارة حل مشکلات و برخورد صحیح با رویـدادها، تقویـت صـبر و بردبـاري و توکـل بـه پروردگـار، نیایش و تقویت ارتباط مستمر با خالق هستی.
جلسات ششم تا هشتم: مروري کوتاه بر جلسات قبلی و بررسی تکالیف منزل، آمـوزش فـن توجـه برگردانی از خود بهسوي کائنات و جهان هستی، تقویت امید به اصلاح و تغییر رفتار، فعالسـازي رفتـار، استناد به آیات قرآن کریم و احادیث در کنار فنون شناختی - رفتاري، بهمنظور به چـالش کشـیدن افکـار منفی و غیرمنطقی، دادن تکالیف خانگی و گزارش عملکرد خانواده و فرزندان از طریق نظـارت زوجـین با استفاده از فرمهاي ارزشیابی.
جلسات هشتم تا دهم: آموزش آرامش عضلانی و تنفس عمیق به مدت پانزده دقیقه، تجسـم ذهنـی بر پدیدههاي مختلف هستی جهت کسب انرژي مثبت و توان مضاعف، بررسی افکار به کمـک زوجـین و جایگزینی افکار منفی با افکار غیرمنطقی، مروري بر هیجانـات و رفتـار منطقـی و خوشـایند بـهدنبـال افکار منطقی، بیان احساسات توسط زوجین و بحـث در مـورد آنهـا، بررسـی تغییراتـی کـه بیمـاران در وضعیت خود احساس کردهاند، ادامه تکالیف خانگی، اطمینانخاطر مشاور به زوجـین نسـبت بـه اینکـه با بهکارگیري آنچه را که یاد گرفتهاند، مشکلی براي آنها پیش نخواهد آمد. با توصـیه بـه زوجـین جهـت مطالعه مستمر قرآن و احادیث و سیرة نبوي در خصوص نحوة ارتباط زوجین با یکدیگر و اجـراي آنهـا بهصورت عملی.
یافتههای پژوهش
جدول :1 میانگین و انحراف معیار نمرات عملکرد خانواده، سازگاري و عملکرد تحصیلی دانـشآمـوزان زوجین گروه آزمایش و کنترل را در مراحل پیشآزمون و پسآزمون نشان میدهد.
اثربخشی خانوادهدرمانی با الگوی شناختی – رفتاری مذهبمحور... ۷۴
جدول .1 میانگین و انحراف معیار نمرات عملکرد خانواده، سازگاري و عملکرد تحصیلی دانشآموزان زوجین گروه آزمایش و کنترل
متغییر گروه آزمایش پسآزمون گروه کنترل
پیشآزمون میانگین پیشآزمون پسآزمون
میانگین انحراف معیار انحراف معیار میانگین انحراف معیار میانگین انحراف
عملکرد خانواده 117/21 11/61 128/93 15/12 115/71 5/13 116/18 معیار
4/92
سازگاري 11/21 6/93 18/97 6/92 11/87 3/94 12/14 6/94
دانشآموزان 12/45 6/18 16/95 7/12 11/65 4/87 12/13 4/39
عملکرد تحصیلی
دانشآموزان
همانگونه که در جدول مشاهده مـیشـود، میـانگین عملکـرد خـانواده گـروه آزمـایش در پـسآزمـون (128/93) است که این میانگین بیشتر از میـانگین پـیشآزمـون (117/21) و پـسآزمـون گـروه کنتـرل (116/18) است. از سوي دیگر، میانگین سازگاري دانشآموزان زوجین گـروه آزمـایش در پـسآزمـون (18/97) بیشتر از پیشآزمون (11/21) و پسآزمون گروه کنترل (12/14) است. علاوه بر ایـن، میـانگین عملکرد تحصیلی دانشآموزان زوجین گروه آزمـایش در پـس آزمـون (16/95) بیشـتر از پـیشآزمـون (12/45) و پسآزمون گروه کنترل (12/13) است.
