بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه خودپنداره تحصیلی، راهبردهای انگیزشی و یادگیری و عملکرد تحصیلی دانشآموزان دختر و پسر مدارس راهنمایی شهر رفسنجان انجام شد. تعداد نمونه 663 نفر از بین کلیه دانشآموزان مدارس راهنمایی شهر رفسنجان انتخاب شد و بر روی آنها ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه استاندارد خودپنداره راجرز و راهبردهای انگیزشی و یادگیری پینتریچ و همکاران (1991) اجرا شد. یافتههای پژوهش در زمینه فرضیه اصلی پژوهش نشان داد که عملکرد تحصیلی بر حسب خود پنداره، راهبردهای انگیزشی و راهبردهای یادگیری قابل پیش بینی است. همچنین نتایج نشان داد که رابطه بین جنسیت و عملکرد تحصیلی دانشآموزان معنادار است اما بین متغیرهای جنسیت دانشآموزان و خودپنداره دانشآموزان نیز با عملکرد تحصیلی رابطه معنادار مشاهده نشد. نتایج رگرسیون نیز نشان داد که رابطه خطی بین متغیر عملکرد تحصیلی با راهبرد انگیزشی خودکارآمدی در گروه دختران و پسران متفاوت است اما رابطه خطی بین متغیر عملکرد تحصیلی با راهبرد یادگیری در گروه دختران و پسران متفاوت نیست.
کلمات کلیدی: دانشآموزان ، عملکرد تحصیلی ، خودپنداره ، راهبردهای انگیزشی ، راهبردهای یاد گیری
.1 مقدمه
امروزه عملکرد تحصیلی از اهمیتی ویژه برخوردار اسـت. جوامـع پیـشرفته و در حـال پیشرفت تاکید زیـادی بـر روی عملکـرد، رقابـت و پیـروزی دارنـد و به همین منظور عملکرد تحصیلی و عوامل موثر بر آن همواره مورد توجه متخصصان آموزش و پرورش بوده و تحقیقات زیادی را به خود اختصاص داده است. امروزه کشورهای مترقی دستیابی به فرهنگ و تمـدن پیشرفته خود را مدیون عملکـرد موفقیـت آمیـز علمـی می دانند و و میکوشند تا استعدادهای بالقوهی جوانانشان را بارور سازند .[1] عملکـرد تحـصیلی بـه تمـامی درگیریهای دانشآموز در محیط مدرسه اشاره دارد که دربرگیرنده خـودکارآمـدی، تـاثیرات هیجــانی، برنامهریزی، فقــدان کنترل پیامد و انگیزش است .[2] ماو (1997) نیز در تعریـف عملکـرد تحـصیلی میگوید: به مجموعه رفتارهای تحصیلی کـه در دو بعد پیشرفت تحصیلی و یا پسرفت تحـصیلی در زمینـه کسب معلومات نشان داده میشود عملکـرد تحـصیلی میگویند. البتـه ایـن عملکـرد میتواند در ارتباط با عوامـل دیگـر تحـصیلی از قبیـل فعالیتهای کلاسی و دانشگاهی و ارتباط با همکلاسیها و اساتید نیز نشان داده شود .[1]
1
همچنین شامرادلو [3] در تعریف عملکرد تحصیلی بیان میکند که عملکرد تحصیلی در بر گیرنده استعداد، توانایی و فعالیت دانشآموزان است. این عنصر به گونهای بسیار ظریف به رشد جسمی، اجتماعی، شناختی و عاطفی مرتبط است و تمامیت دانشآموزان را در مدارس عمومی و در سالهای دانشگاه و زندگی کاری، منعکس میکند.
بررسی عوامل پیش آیند و پس آیند موفقیت تحصیلی همواره از دغدغههای پژوهشگران نظام تعلیم و تربیت بوده است و در مطالعههای گوناگون این عوامل به تناسب اهمیت و تأثیر خود شناسایی و یا طبقهبندی شدهاند. اما متاسفانه کار بر روی تعدیل این عوامل و تلاشهای تجربی جهت کاهش دادن عوامل منفی تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی، خلایی برجسته در نظام آموزشی بوده است. ولی به رغم همه پژوهشهایی که در مورد موفقیت و انگیزه تحصیلی انجام میشود، این مساله هنوز به عنوان یکی از چالشها و دغدغههای همه نظامهای آموزشی مطرح است .[4] چرا که از کل دانشآموزانی که وارد سیستم آموزش و پرورش میشوند، تعداد کمی از آنها میتوانند استعدادهای خود را شکوفا کنند و در این عرصه موفق گردند و به اصطلاح عملکرد تحصیلی خوبی از خود نشان دهند. از عوامل بسیار مهم و اثرگذار در عملکرد تحصیلی دانشآموزان عوامل روانشناختی آنان است و از جمله ویژگیهای روانشناختی مهمی که عملکرد تحصیلی را تحت تأثیر قرار میدهد خودپنداره تحصیلی (خجسته مهر و همکاران [4]؛ نیکدل، کدیور، فرزاد، عربزاده و کاووسیان [5] و راهبردهای انگیزشی و یادگیری (ایزدی و محمدزاده [6]؛ اسکندری، اشرف آبادی، عرب بافرانی و نقوی ([7] است.
راهبردهای انگیزشی و یادگیری یکی از متغیرهایی است که برای پیشبینی عملکرد تحصیلی مورد توجه پژوهشگران است.[8] راهبردهای انگیزشی و راهبردهای یادگیری به عنوان یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده پیشرفت تحصیلی شناخته شدهاند. مطالعههای گوناگون در روانشناسی تربیتی و یادگیری نشان میدهد که انگیزش با یادگیری آموزشگاهی ارتباط دارد، زیرا یادگیری فرایند فعالی است که مستلزم کوشش عمدی و آگاهانه است. اگر دانشآموزی که توانایی بالایی دارد هنگام مطالعه و یادگیری، توجه و تمرکز کافی نداشته باشد یا کوشش موثری از خود نشان ندهد قادر به یادگیری نخواهد بود .[9]
در گذشته بسیاری از پژوهشگران رابطه بین فرآیندهای شــناختی و انگیزشی با عملکرد تحصیلی را به طور مجــزا بررسـی کردهانـد، ولی امروزه اکثر روانشناسان به هر دو مؤلفه شـناخت و انگـیزش و نقش آنها در یادگیری توجه دارند و بر اساس نظریههای جدید مؤلفههای شـناخت، انگـیزش و عملکرد یادگیری تحصیلی به صورت یک مجموعه در هم تنیــده و مربـوط بـه هـم در نظر گرفته میشوند .[10] به عنوان نمونه پینتریچ و دیگروت (1990) جهت بررسی راهبردهای انگیزشی و یادگیری نظریهای را مطرح کردند که در آن خودکارآمدی، ارزشگذاری درونی و اضطراب امتحان به عنوان باورهای انگیزشی و راهبردهـای شـناختی، فراشـناختی دانشآموزان تحت عنوان راهبردهای یادگیری در نظر گرفته شد[11] پژوهشگران در حیطههای مختلف روان شناسی، از دیرباز سـعی در فهـم مجموعـه عوامـل تعیـین کننـده و مـؤثر در عملکرد تحصیلی داشتهاند. یکـی از مـسائل مطـرح شـده در حـوزه یـادگیری آموزشـگاهی کـه پژوهشهای فراوانی را به خود معطوف داشـته، خودپنـداره تحـصیلی اسـت .[4] در این راستا، شکلگیری عواملی چون تجارب موفقیت یا شکست تحصیلی در سالهای نخست یادگیری آموزشگاهی به صورت زیر است: ابتدا تصورات مربوط به تواناییها نسبت به موضوع درسی (عاطفه مربوط به موضوع درسی) تحت تاثیر قرار میگیرد و پس از کسب تجربههای بیشتر، عاطفه مربوط به آموزشگاه و در نهایت خودپنداره تحصیلی شکل میگیرد. عاطفه مربـوط بـه موضـوع درسی، علاقه و انگیزه دانشآموز را
2
نسبت به درسهای ویـژه و عاطفـه مربـوط بـه آموزشـگاه، نگرش او را نسبت بــه کل آموزشگاه و خودپنداره تحصیلی تصورات کلی فرد نسبت بــه تواناییهایش در رابطه با یادگیری آموزشگاهی نشان میدهد .[12]
در هر محیط آموزشی دانشآموزانی وجود دارند که در مورد تحصیل انگیزه کمی دارند، این دانشآموزان با تکالیف درگیر نمیشوند و در امر تحصیل کم پیشرفت و ناموفق هستند و این برای هر آموزش و پرورشی یک چالش است که باید برای برطرف نمودن آن راه حلهایی را پیدا کرد. دانشآموزانی که در دوران تحصیل دچار ضعف و شکست میشوند، در اثر تکرار شکست، باوری کاذب و محدودکننده مییابند که تداوم و تعمیم آن باعث ثبت خودانگاره منفی و بازدارنده و ممانعت در ابراز تواناییها و تحکیم احساس ضعف بیشتر در مراحل بعدی میشود. تصور مردود شدن، احتمال مردود شدن در عمل، عدم تلاش برای حل مشکلات و جبران ضعفها و بروز ضعف تحصیلی را افزایش داده و به تدریج جزو شخصیت وی میگردد.[13] مطالعههای گوناگون نشان داده است که شیوه نگرش فرد به خود (خود پنداره)، در پدید آوردن شکست یا کامیابی وی تاثیر دارد. از این رو، به عوامل تعیین کننده رفتار، از جمله نظام خود و خود ارزیابیها توجهی ویژه میشود .[14] بدون تردید، عملکرد تحصیلی دانشآموزان در نظام آموزشی از اهمیت والایی برخوردار است، چرا که میزان افت تحصیلی از مشکلات عمده و رایج دانشآموزان ایرانی در همه پایههای تحصیلی است. نتایج پژوهشهای متفاوت در مورد عملکرد تحصیلی دانشآموزان کشور نشان میدهد که دانشآموزان در زمینه عملکرد تحصیلی چنـدان موفـق نبـودهاند .[13] پژوهشگران آموزشی و روانشناسی تلاش کرده اند، تا عواملی که عملکرد یادگیرندگان را بهبود و ارتقا میدهند، شناسایی نمایند. برای شناخت علل و ریشههای عملکرد تحصیلی دانشآموزان کشور نیاز است تـا مطالعه و تحقیق در سطح کلان و خرد صـورت گیـرد. بـه منظور انجام این مهم، پژوهش حاضر در پی آن است که آیا بین خودپنداره تحصیلی، راهبردهای انگیزشی و یادگیری با عملکرد تحصیلی دانشآموزان دختر و پسر مدارس راهنمایی شهر رفسنجان رابطهای وجود دارد؟
