بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش صلح بر مهارت خودبازداری دانشآموزان دورهی اول متوسطه صورت گرفت. روش پژوهش، شبه آزمایشی با طرح آزمون مقدماتی و نهایی با گروه کنترل بود. جامعهی آماری این پژوهش شامل همهی دانشآموزان پسر و دختر پایههای هفتم، هشتم و نهم آموزش و پرورش شهرستان رشت در سال تحصیلی 1394 -95 بوده است که 30 نفر با روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شده و به صورت تصادفی 15 نفر اعضای گروه آزمایش را تشکیل دادند و به همین تعداد، از طریق همتاسازی - از لحاظ سطح تحصیلات اولیا، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده - در گروه کنترل جایگزین شدند. ابزار پژوهش حاضر، پرسشنامهی خودبازداری وینبرگر و شوارتز بود. یافتههای حاصل از اجرای آزمون آنکوا نشان داد که بین دو گروه از لحاظ متغیر خودبازداری تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی برنامههای آموزش صلح باعث افزایش خودبازداری دانشآموزان میشود.
.1 مقدمه
در دورهی نوجوانی به علت تغییرات ساختار اجتماعی و رشد جسمانی، بین بلوغ فیزیولوژیکی و بلوغ اجتماعی، ناهماهنگی ایجاد شده و باعث به وجود آمدن بسیاری از مسایل خاص دورهی نوجوانی میشود - فیندلرٌ، 1995، ص . - 175 در این دوره، نیاز به تعادل هیجانی و عاطفی از مهمترین مهارتهای مورد نیاز است - شعاری نژاد، 1377، ص . - 55 خودبازداریٍ به معنای سرکوب تمایلات خودخواهانه است - وینبرگرَ، 1998، به نقل از سامتر، بوخارست و وستنبرگُ، 2008، ص - 85 و به ویژگی روان شناختی مرتبط با کنترل و نظارت شخص بر رفتار خود اشاره داشته و نشانگر آن است که شخص، قادر به تعویق انداختن رفتار خویش و هدایت دوبارهی آن به شیوهای روشن و هدفگر است. بر اساس تعریف گاف - 1975 - پایین بودن این ویژگی در فرد، باعث رفتار مبتنی بر تکانش و لذتطلبی شده و فرد به سختی میتواند تکانههای خود را به تعویق اندازد - مهرام و ساکتی، 1387، ص . - 997 ابعاد خودبازداریٌ شامل نشاندن خشمٍ، کنترل تکانهَ، مراعات دیگرانُ و پاسخگوییِ - مسئولیتپذیری - میباشد - بلاگو و سینگرّ، 2004، ص . - 488
خشم، هیجانی است که در محیط پیرامون ما فعال میشود، ما را به توجه و هوشیاری به خطرهای بالقوه فرمان میدهد، درون ما را فعال میسازد، به ما نیرو و جهت میدهد و از طرف دیگر موجب تشویق و شرمساری میشود. در پاسخ به شرایط طاقت فرسا، ابراز خشم، اغلب رهایی از تنش را به همراه دارد. کارکرد مثبت و فواید خشم در جرأت ورزی و واکنش به بی-عدالتیها غیر قابل انکار است؛ با وجود این، توان بالقوهی خشم در تخریب و آسیبهای فردی و اجتماعی بسیار زیاد است. در صورتی که این هیجان نیرومند به درستی مهار نشود، میتواند مانع موفقیت همه جانبه و کارکرد بهینهی افراد، گروهها و جوامع را به شدت تهدید کند - تیلور و نواکوْ، . - 2005 گاهی مفاهیم خشم، تندخویی و پرخاشگری به جای یکدیگر به کار میروند با این وجود خشم را میتوان یک حالت هیجانی یا احساس درونی ناشی از برانگیختگی فیزیولوژیکی و شناخت و افکار مربوط به کینهتوزی تعریف کرد - اونیلَ، . - 2006 با توجه به عوارض منفی و مخرب فردی و اجتماعی خشم، کنترل آن از اهمیت به سزایی برخوردار است. هدف از درمانها و مداخلات کنترل خشم، کاهش احساسات هیجانی و برانگیختگی فیزیولوژیکی ناشی از خشم، افزایش آگاهی فرد نسبت به خشم و آموزش شیوه ها و راهبردهای مؤثر به منظور کنترل آن میباشد - انجمن روانشناسی آمریکاُ، . - 2004 همچنین یکی از اساسیترین مهارت های روانی، مقاومت در مقابل تکانهی عمل است. این امر، ریشهی تمام خویشتن داریهای هیجانی است. ظرفیت بازداشتن تکانه از این که به عمل منتهی شود و فرونشاندن اولین حرکت در کنترل آن اهمیت بسزایی دارد - گلمنًٌ، . - 1995 افرادی که توانایی کنترل تکانه دارند، تأخیر انداختن تکانه یا وسوسهی انجام عملی را دارند. آنها خوددار و قادر به کنترل خشم خود هستند - فقیهیپور، آتشی، فقیهیپور و مشهدی اسماعیل، 1389، ص . - 141 در هر انسانی دو نیرو یا انگیزهی مجزا وجود دارد. یکی از آنها معطوف به منافع خود است که خودخواهی است و دیگری معطوف به دیگران و در جهت منفعت دیگران است که نوع دوستی است. از نظر کنتٌٌ، نوع دوستی، شالودهی زندگی در جامعه است - اسکات و سگلوٌٍ ؛ . - 2007 ارتباط متقابل و درک دیگران شاید یکی از بنیادیترین مقولههایی باشد که در مباحث مربوط به صلح مطرح است. به عبارتی اگر بخواهیم از مهارتها، نگرشها و دانش لازم برای تحقق فرهنگ صلح، مخرج مشترک بگیریم، ارتباط و تفاهم متقابل و درک دیگران، شالودهی تمامی موارد مذکور خواهد بود برای برخورداری از دنیای مبتنی بر صلح و تفاهم لازم است افکار و اندیشههای صلح طلبانه در ذهن انسان ها بارور گردد. ایجاد تصور در کودکان در مورد دنیایی که میتواند پر از مهربانی، تفاهم و دوستی باشد، تنها در سایه آموزش فراهم میگردد. اهمیت و ضرورت آموزش و آماده سازی کودکان و نوجوانان برای صلح، حوزهی مطالعاتی جدیدی را تحت عنوان آموزش صلح به وجود آورده است. آموزش صلح رشتهی جوانی است که در صدد خلق فرصتهای لازم برای ایجاد جامعهای مبتنی بر عدالت و زیست مسالمت آمیز است. صلح عبارت است از وضعیتی روانی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و معنوی که در سطح فردی، بین فردی، بین گروهی و جهانیِ زندگی بشر متجلی میشود و محصول نهایی انتقال انسانها از خودمحوری، خودخواهی و تمایلات ستیزهجویانه و دوگانه - خودی- غیر خودی - به وضعیت جهانی و فراگیر آگاهی از وحدت و یگانگی بنیادی بشر و ارتباط با تمامی بشریت و در حقیقت ارتباط با تمامی زندگی است - دنشٌ، 2006، ص . - 64 بهسازی ساختارهای فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی بشریت امروز، با برقراری صلح مداوم - و بنابراین پویا - و قابل اعتماد - و بنابراین همدلانه - و همهگیر - و بنابراین عادلانه - و جهان شمول - و بنابراین با مسئولیت پذیری - متصور است - ذکاوتی قراگزلو، . - 1381 گسترش دانشها، مهارتها، ترویج عقاید و دیدگاهها که با ضوابط و هنجارهای موجود در صلح آغاز میشود، توجه ما را به سوی تجسم یک جهان صلحآمیز و انسانی معطوف میکند که هدف آن، افزایش هوشیاری و آگاهی مردمی است که مسئول برقراری صلح جهانی هستند - آسپسلافٍ، 1984، ص . - 15 امروزه نظامهای آموزشی بر اهمیت ارتقاء سطح آگاهی یادگیرندگان دربارهی صلح و چگونگی حل تعارضات تأکید میورزند، به طوری که آموزش مهارت با هم زیستن، تفاهم، تحمل و دوستی میان ملتها به عنوان یکی از پارادوکس ها و چالشهای جهانی شدن، در دستور کار بسیاری از نهادهای وابسته به سازمان ملل قرار گرفته است - هاشمی، 1388، ص . - 83 هدف اصلی آموزش صلح، ارتقای بینش جهانی در زمینهی نوعی هوشیاری و آگاهی اصیل است که ما را قادر میسازد همچون یک شهروند جهانی رفتار کنیم و شرایط موجود را از طریق ایجاد تغییر در ساختار اجتماعی و الگوی تفکری که بر وضع موجود حاکم است، متحول سازیم. از این رو باید گفت که این بینش و تمایل به تغییر، در اصل، در کانون مبحث آموزش صلح قرار دارد - رآردونَ، 1996، ص . - 1 دانش آموزی که تحت آموزش صلح قرار میگیرد هم مفاهیم تئوریکی را در مورد خطرات خشونت و امکانات صلح می-آموزد و هم مهارتهایی را فرا خواهد گرفت که توسط آنها میتواند در زندگی به شکلی غیر خشونت آمیز رفتار کند اجلاس چهل و ششم همایش بین المللی یونسکو در خصوص آموزش با تأکید بر موضوع یادگیریِ» با هم زیستن« بیان داشته است:مقصود» از یادگیریِ با هم زیستن و یادگیریِ زندگی کردن با دیگران، توانایی درک سایر افراد در یک فضای کثرت گرا، احترام به تفاوت ها و صلح میباشد. تأکید اصلی این موضوع، رشد ارج نهادن به وابستگی متقابل - بوم شناختی، اقتصادی، فرهنگی - افراد، جوامع و ملتها در یک دنیای کوچک، ناپایدار و به هم پیوسته میباشد «... - یونسکو، . - 2001 متمم پیشنهادی یونسکو دربارهی آموزش صلح، مستلزم این اصل است که آموزش صلح به عنوان یک اصل فراگیر در آموزش به رسمیت شناخته شود یعنی در تدریس این رویکرد صرف نظر از موضوع یادگیری، جهانی شود و محتوای آموزش صلح وارد همهی فعالیتهای تدریس شود - فتحی واجارگاه و اسلامی، 1387،ص . - 51 ده هدف آموزش صلح باید شامل موارد زیر باشد: درک مهمترین مفهوم صلح جهت برخورد با ترس، فراهم کردن اطلاعات لازم در مورد سیستم امنیتی، درک رفتار خشونتآمیز، توسعه درک درون فرهنگی، ایجاد تشخیص موقعیت در آینده، یاد دادن و آموزش صلح به عنوان یک روند، ارائه مفهوم صلح که شامل عدالت اجتماعی نیز میباشد، تخمین احترام برای زندگی و پایان خشونت - هریس، 2006، ص . - 1 بلوستینُ - 2005 - در پژوهشی با عنوان »مفاهیم اصولی آموزش صلح« بیان می کند که: »درخت صلح چندین شاخه ی محکم دارد که از این قرارند:
