بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی آموزش واقعیتدرمانی بر جهتگیری هدفی دانشآموزان انجام گرفت. پژوهش حاضر به لحاظ هدف پژوهشی از نوع کاربردی و از نظر روش نیمه آزمایشی که با طرح پیشآزمون - پسآزمون با گروه کنترل اجرا شد. از بین دانشآموزان دختر دبیرستان نمونه دولتی مطهره متوسطه اول منطقه تبادکان مشهد، 30 نفر با استفاده از روش نمونه-گیری داوطلبانه هدفمند به عنوان نمونه مورد تحقیق انتخاب گردید.
دادهها به کمک پرسشنامه جهتگیری هدفی حیدری جمعآوری شد. سپس گروه آزمایش در جلسات گروهی واقعیتدرمانی شرکت کردند. در این مدت گروه کنترل هیچ مداخلهای را دریافت نکرد و پس از پایان جلسات پسآزمون اجرا شد. سپس با استفاده از تحلیل کوواریانس یافتههای به دست آمده از طریق نرمافزار SPSS-21 مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که آموزش واقعیتدرمانی به طور معناداری بر جهتگیری هدفی نوع تسلط گرایش و عملکرد اجتناب تأثیر مثبت داشته اما بر جهتگیری نوع اجتنابی تسلط و عملکرد گرایش تأثیر نداشته است.
واژگان کلیدی: واقعیتدرمانی گروهی، جهتگیری هدفی1-
-1گروه مشاوره وروانشناسی،واحدقوچان،دانشگاه آزاداسلامی،قوچان،ایران
-2گروه علوم تربیتی،واحدمشهد،دانشگاه آزاداسلامی،مشهد،ایران
3 -گروه مشاوره وروانشناسی،واحدقوچان،دانشگاه آزاداسلامی،قوچان،ایران عهده دار مکاتبات،استادراهنما ،پست الکترونیک
مقدمه:
عملکرد تحصیلی یکی از موضوعات مهم نظام آموزشی کشورهای جهان سوم و بهویژه ایران میباشد. افت تحصیلی بدون تردید ضایعهای همراه با از دست دادن سرمایههای ارزشمند است که نباید بهراحتی از آن گذشت، بلکه هر اقدامی برای شناسایی عوامل ایجادکننده و رفع آنها بایستی موردحمایت قرار گیرد
سیف بر این باور است که موفقیت و شکست تحصیلی دانشآموز در دوران تحصیلی، سالهای مهم و شخصیت ساز کودک و نوجوانان است، خوشبینی و بدبینی نسبت به زندگی، پشتکار و تنآسایی، علاقهمندی و بیعلاقگی، اعتمادبهنفس و بیاعتمادی نسبت به خود و حتی سلامتی و عدم سلامت روان به مقدار زیادی ناشی از تجارب موفق و ناموفق دانشآموزان در دوران تحصیل است - به نقل از نامدارپور، . - 1387 ازجمله عوامل مرتبط با موفقیت دانشآموزان در زندگی و تحصیل میتوان به جهتگیری هدفی اشاره کرد.
نظریه هدف یا جهتگیری هدفی4 یکی از نظریههای شناختی - اجتماعی انگیزش است. در این نظریه اهداف عبارتاند از بازنمایی شناختی فرد از هدفهای مختلفی که برای یادگیری در شرایط پیشرفت انتخاب میکند. بهعبارت دیگر نظریه هدف بر اهمیت اینکه چگونه افراد درباره خود، تکالیف و عملکردشان فکر میکنند، تأکید دارد - الیوت5، 1997؛ به نقل از امامجمعه، . - 1386 ازاینرو افرادی که در فعالیتهای خود و در رسیدن به اهدافشان موفقترند در هدفجویی و هدفیابی موفقتر از سایرین عمل میکنند و اهدافشان را بر مبنای انگیزه درونی تری برمی گزینند. سازه جهتگیری هدف از نظر نظریهپردازانی چون الیوت و مک گریگور - 2004 - 6 میباشد که یک سازه انگیزشی است. نظریه جهتگیری هدفی یا هدفگرایی ازجمله نظریههای بسیار سودمند در حوزه پژوهش بر روی انگیزش پیشرفت است.
الیوت و مک گریگور - 2004 - چهار نوع جهتگیری هدفی را در میان دانشآموزان شناسایی کردهاند که عبارتاند از:
· اهداف تبحری رویکردی - مهارت مدارگرایشی یا گرایش به تسلط - : افراد دارای این هدف، به دنبال بهبود شایستگی خود در تکالیف هستند. آنان به یادگیری برای خود آن علاقه دارند و خود را درگیر تکالیف چالشبرانگیز میکنند.
· اهداف تبحری اجتنابی - مهارتمدار اجتنابی یا اجتناب از تسلط - : در اهداف تبحری اجتنابی، شایستگی به صورت دستیابی کامل به تکلیف تعریف میشود. این افراد از نفهمیدن مطالب و فراموشی آنچه فراگرفتهاند میترسند و تمام تلاش خود را میکنند تا از هرگونه خطا و اشتباهی اجتناب کنند.
· اهداف عملکردی رویکردی - عملکرد مدارگرایشی یا گرایش به عملکرد - : در اهداف عملکردی رویکردی شایستگی کسب نمره و قضاوت مثبت از جانب دیگران پراهمیت است. تلاش برای پیشرفت در این نوع جهت گیری نسبت به تبحری برای کسب موفقیت کمتر است.
· اهداف عملکردی اجتنابی - عملکردمدار اجتنابی یا اجتناب از عملکرد - : در اهداف عملکردی اجتنابی، شایستگی یعنی اجتناب از شکست. یادگیری برای اینگونه افراد وسیلهای است برای جلوگیری از شکست؛ زیرا عقیده دارند با شکست، توانایی آنان نیز در نزد دیگران زیر سؤال میرود.
افراد با جهتگیری تبحری بیشتر انگیزش درونی دارند و با علاقه درونی فعالیتی را انجام می دهند، همچنین افراد با جهتگیری عملکردی، بیشتر متمایل به اکتساب پاداش و انگیزش بیرونی هستند بر اساس نظریه اهداف پیشرفت، نوع جهتگیریهای هدفی که دانشآموزان برمیگزینند، پیشبینی کنندههای متفاوت بازدههای یادگیری در محیطهای آموزشی هستند، لذا همواره این مسئله موردتوجه پژوهشگران بوده است که چه چیز منجر به پذیرش نوع خاصی از هدف میشود - چرچ، الیوت و گیبل7، . - 2005 در همین رابطه دویک و ساریچ - 1999 - 8 معتقدند که جهتگیری هدفی قادر به تبیین رابطه میان باورهای دانشآموز درباره موفقیت تحصیلی و درگیر شدن و استمرار داشتنانجام یک تکلیف یادگیری است.
در جهتگیری هدفی تأکید بر تحول مهارت، توسعه مهارتهای جدید، بهبود سطح قابلیت و بالا بردن احساس خودکارآمدی است. دانشآموزانی که چنین هدفی را انتخاب میکنند در جستوجوی چالش هستند و از درگیر شدن با مسائل جدید واهمه ندارند از سوی دیگر برای بهبود وضعیت تحصیلی دانشآموزان در حیطههای مختلف، رویکردهای مختلفی بکار رفته است که یکی از این رویکردها، آموزش مبتنی بر واقعیت درمانی میباشد. واقعیت درمانی یکی از رویکردهای مشاوره و روان درمانی است که از نیمههای دهه 1960 به بعد توسط گلاسر9 روانپزشک آمریکایی توسعه پیدا کرد.
وی در سال 1998 نظریه جدید خود را ارائه داد و آن را نظریه انتخاب نامید؛ زیرا به عقیده وی تمام اعمالی که انجام میدهیم رفتار است و تقریباً تمام رفتارهای ما انتخاب میشوند و انتخابها با غرایز درونی و نیازهای اساسی هدایت میشود - به نقل از مهربخش، . - 1389 بر اساس این نظریه انسانها دارای انگیزههای درونی هستند تا پنج نیاز خود را به تحقق برسانند که شامل عشق و تعلقخاطر، احساس قدرت کردن، آزادی، بقا، سلامت و تفریح میباشد - پرنزولا10، . - 2008 گلاسر - 1390 - اذعان میدارد که مردم میتوانند با انتخاب آگاهانه، احساسات و اعمالشان، زندگیشان را بهتر کنند. بر اساس نظریه او، هر کاری که انسان میکند و هر آنچه که فکر و احساس میکند از درونش سرچشمه میگیرد نه اینکه پاسخی به محیط درونی باشد
از سوی دیگر در واقعیت درمانی بر روی مفاهیمی چون نیازهای اساسی، کنترل، مسئولیتپذیری، رفتار کلی و انتخاب بحث میشود. یکی از مؤلفههای این رویکرد، کنترل است که گلاسر آن را به صورت نظریه کنترل مطرح کرد. به عقیده او ما دارای دو نوع روانشناسی کنترل بیرونی و کنترل درونی هستیم. فرض اصلی کنترل بیرونی این است که چنانچه ما احساس ناخرسندی میکنیم، خود، مسئول آن نیستیم، بلکه دیگران و حوادث خارج از کنترل ما هستند - گلاسر، . - 1390 گلاسر در خلاصهبندی نظریه کنترل میگوید: انسانها همیشه به نحوی رفتار میکنند که دنیا و خودشان را بهعنوان بخشی از دنیا کنترل کنند تا نیازهای اصلیشان را حفظ نمایند - شارف 12، . - 1386 در همین راستا وی عنوان میکند که هر کسی فقط میتواند خود را تغییر دهد نه کس دیگری را؛ بنابراین، برای رسیدن به موفقیت باید دست از کنترل بیرونی برداریم
درمجموع با توجه به حساسیت سنین مدرسه و اهمیت عملکرد تحصیلی و ارتباط سازههای جهتگیری هدفی با پیشرفت تحصیلی و نیاز به ارائه مداخلاتی جهت بهبود این متغیرها و نیز انجام نشدن پژوهشی در خصوص تأثیر واقعیت درمانی بر متغیرهای پژوهش، محقق بر آن شده است تا در این پژوهش به سؤال زیر پاسخ دهد:
آیا آموزش گروهی مبتنی بر واقعیت درمانی بر جهتگیری هدفی دانشآموزان تأثیر مثبت دارد؟
پیشینه تحقیقات:
شیبانی، نیکنژادی و شیبانی - 1393 - ، در پژوهشی با عنوان تأثیر آموزش واقعیتدرمانی به شیوه گروهی بر عملکرد تحصیلی دانشآموزان پسر متوسطه اول مدارس شاهد شهر اصفهان، نشان دادند که آموزش واقعیتدرمانی به شیوه گروهی بر عملکرد تحصیلی دانشآموزان مؤثر است.
نتایج پژوهش نیکبخت، عبدخدایی و حسنآبادی - 1393 - ، درباره اثربخشی واقعیتدرمانی گروهی بر افزایش انگیزش تحصیلی و کاهش اهمالکاری تحصیلی دانشآموزان، نشان دادند که واقعیتدرمانی به شیوه گروهی به طور معناداری موجب کاهش اهمالکاری تحصیلی گردید اما بر افزایش انگیزش تحصیلی تأثیر معناداری نداشته است.
محسنزاده، جهانبخشی و کشاورز افشار - 1394 - ، در پژوهشی با عنوان تأثیر واقعیتدرمانی بر کاهش سهلانگاری تحصیلی دانشآموزان، نشان دادند که واقعیتدرمانی به طور معناداری باعث کاهش سهلانگاری تحصیلی دانشآموزان میشود.
