بخشی از مقاله
چکیده
ضرورت توسعه بخش کشاورزی به دلیل نقش داشتن در توسعه و ثبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر کسی پوشیده نیست. این بخش همواره با موانعی روبرو بوده است. یکی از این موانع سالخوردگی شاغلین این بخش است. این امر تبعات جبران ناپذیری دربر دارد. بدین منظور هدف این پژوهش، بررسی و تبیین تأثیر اشتغال جوانان در بخش کشاورزی بر توسعه روستایی می باشد. روش تحقیق این پژوهش، مروری و توصیفی و روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی-کتابخانهای می باشد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که برای کاهش اثرات سالخوردگی شاغلین بخش کشاورزی، به نیروی انسانی شاداب و فعال با قدرت پذیرش ریسک بالا نیاز است که این خصوصیات و ویژگی ها را می توان در جمعیت جوان جامعه یافت. اشتغال جوانان در بخش کشاورزی به عنوان بازوری کار در کشاورزی، زمینه را برای توسعهی روستایی فراهم می آورد. با توسعه روستایی می توان موجب توانمند شدن روستاییان در کنترل محیطشان شد و همچنین به طور همه جانبه مؤلفه های نهادی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، تکنولوژیکی و فیزیکی را ارتقا بخشید تا زمینه را برای بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و اقتصادی فراهم کرد. راهکارهای متعددی برای توسعه اشتغال جوانان در بخش کشاورزی وجود دارد که از جمله آن ها میتوان به ایجاد گردشگری کشاورزی، استقرار صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی، تغییر نگرش جوانان نسبت به شغل کشاورزی و ارتقای بهرهوری در بخش کشاورزی اشاره نمود.
واژگان کلیدی: اشتغال جوانان، کشاورزی، توسعه روستایی
مقدمه
بخش کشاورزی یکی از بخش های مهم اقتصادی کشور است که حدود 13 درصد تولید ناخالص داخلی، 25 درصد ارزش صادرات غیرنفتی، 20 درصد اشتغال و تأمین نزدیک به 93 درصد نیازهای غذایی جامعه و تولید مواد اولیه بسیاری از صنایع دیگر را بر عهده دارد؛ بنابراین ضرورت توسعه این بخش به دلیل نقش داشتن در توسعه و ثبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر کسی پوشیده نیست - آقا نصیری، 1391، ص . - 61 چراکه اقتصاد بسیاری از کشورها بر پایه بخش کشاورزی می باشد و نقش کشاورزی به دلیل وجود ظرفیت های اشتغال زایی و درآمدهای حاصل از آن برای ساکنین مناطق روستایی بسیار حائز اهمیت است - زهی ریگی، 1392، ص . - 2 بخش کشاورزی، در برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، محور توسعه به شمار می آید و پیشرفت آن از پیش شرط و نیاز ضروری توسعه اقتصادی بوده است. تجارب همه کشورهای دنیا نشان می دهد که تا زمانی که موانع توسعه در این بخش برطرف نشود، سایر بخشها به شکوفایی نخواهد رسید - نعمتی، 1389، ص . - 4 سالخوردگی جمعیت در بخش کشاورزی یکی از بزرگ ترین موانع توسعه بخش کشاورزی کشور ما می باشد. به طوریکهتقریباً از 4 میلیون بهرهبردار کشاورزی کشور، 3 میلیون نفر ساکن در آبادی ها و حدود کمتر از 1 میلیون نفر غیر ساکن در مناطق روستایی می باشند که بیشترین رده سنی این بهره برداران با جمعیت 1,211,403 حدود 50-54 سال است و از تعداد 4 میلیون بهرهبردار کشاورزی طبق سرشماری عمومی کشاورزی بیش از یک میلیون نفر بهره بردار سالخورده - جمعیت 60 ساله و بیشتر - و 881,898 نفر بهره بردار جوان -20 - 40 سال سن - می باشد - مرکز آمار ایران، . - 1393 از طرفی دیگر تعداد کشاورزی شاغلین طبق آمارهای مرکز ایران سال به سال کمتر می شود. در سال 1384 تعداد شاغلین بخش کشاورزی حدود 5099966 نفر بوده که در سال 1385 به حدود 4827188 نفر تنزل پیدا کرده، همچنین در سال 1386 تعداد شاغلین 4809552 نفر رسیده، در سال 1387 به 4344380 نفر، در سال 1388 حدود 4380112 نفر و در سال 1389 به حدود 4369568 نفر رسیده است. این کاهش تعداد شاغلین در بخش کشاورزی، زمینه را سالبهسال برای سالخوردگی بخش کشاورزی فراهم میکند - دفتر مطالعات اقتصادی مجلس . - 1390 این بحران بزرگ می تواند عواقب جبران ناپذیری در زمینه های اقتصادی و تولیدکنندگی و به تبع آن کاهش امنیت غذایی، واردات مواد غذایی و خروج ارز از کشور را در پی داشته باشد. برای جلوگیری کاهش اثرات منفی چنین مشکلاتی، به نیروی انسانی شاداب و فعال با قدرت پذیرش ریسک بالا نیاز است که این خصوصیات و ویژگی ها را می توان در جمعیت جوان جامعه یافت - آستین فشان و همکاران، 1394، ص . - 433 از سوی دیگر جوانان بخصوص جوانان روستایی به عنوان بازوری کار در کشاورزی، نقش مهمی در توسعه روستا دارند - ارتیاعی و همکاران، 1390، ص . - 56 با توسعه روستایی می توان موجب توانمند شدن روستاییان در کنترل محیطشان شد و همچنین به طور همه جانبه مؤلفه های نهادی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، تکنولوژیکی و فیزیکی را ارتقا بخشید تا زمینه را برای بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و اقتصادی فراهم کرد - شهیدی و همکاران، 1388، ص . - 102
چهارچوب نظری
به منظور بررسی چهارچوب نظری تحقیق، به تعریف توسعه روستایی، بررسی وضعیت اشتغال در بخش کشاورزی، مزیت های اشتغال در بخش کشاورزی، عوامل بازدارنده بخش کشاورزی در انتخاب شغل کشاورزی، اثرات مؤثر انتخاب شغل کشاورزان جوانان برای رسیدن به توسعه و راهکارهای افزایش نرخ اشتغال در بخش کشاورزی پرداخته میشود.
تعریف توسعه روستایی ادبیات مربوط به توسعه روستایی دارای تعاریف متعددی میباشد که این تعاریف دارای تفاوتها و تشابهاتی هستند، جهت تبیین فضای مفهومی توسعه روستایی به برخی از تعاریف ارائه شده در این حوضه اشاره میگردد: »توسعه روستایی به نوین سازی جامعه روستایی می پردازد و آن را از یک انزوای سنتی به جامعه ای تغییر خواهد داد که با اقتصاد ملی عجین شده است.« بنابراین اهداف توسعه روستایی مواردی چون بهبود و بهره وری، افزایش اشتغال، تأمین حداقل قابل قبول غذا، مسکن و آموزش و بهداشت را در بر میگیرد - مهندسین مشاور D.H.V ،1371 ،. - 21 ازکیا »توسعه روستایی را فرایندی چندبعدی می داند که موضوع آن بهبود و ارتقای کیفیت زندگی اقشار فقیر و آسیب پذیر اجتماع روستایی است.« تحقق چنین توسعه ای نیازمند دگرگونی در ساختارهای نهادی، فنی، شخصیتی و ارزشی است که منجر به تغییرات اساسی در ساختار اجتماعی و واژگی های شخصیتی روستاییان می شود - ازکیا، 1383، . - 84 دیاس معتقد است که »توسعه روستایی راهبردی است که به منظور بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه خاصی از مردم - روستاییان فقیر - «، این فرایند شامل بسط منافع توسعه در میان فقیرترین اقشاری است که در مناطق روستایی در پی کسب معاش هستند - دیاس، 1368، . - 73 افراخته »توسعه روستایی را افزایش کمی ثروت و تحول کیفی نظام اجتماعی - اقتصادی، سیاسی و فرهنگی می داند« - افراخته،1387، . - 18 با توجه به تعاریف گفته شده، هدف از توسعه روستایی ایجاد شرایط مطلوب پایدار در تمام ابعاد اقتصادی و اجتماعی و جز آن در محیط های روستایی است؛ که درنهایت باید به بهبود و ارتقای کیفیت زندگی و معیشت گروه های مختلف جامعه روستایی، بهویژه افراد بیبضاعت و کمتوان مالی بینجامد و فرصت ها و امکانات مطلوب را برای زندگی مناسب و شایسته در محیط روستا و برای ساکنان آن فراهم سازد. توسعه روستایی باید ریشه در روستا و ویژگی های طبیعی- اجتماعی آن و همچنین در فرایند کلی توسعه ملی داشته باشد - نوری نائینی، 12،. - 1384 از سویی دیگر با توجه به شرایط نامطلوب اقتصادی- معیشتی و فقر مالی در روستاها که منجر به ناتوانی در تأمین نیازهای اساسی، عدم سرمایهگذاری در زمینههای تولیدی و اشتغالزایی، پسانداز نکردن و تشدید مهاجرت ها شده است، هرگونه پایدارسازی فرایند توسعه در روستاها، بدون پیش فرض گرفتن توانمندسازی و کاهش فقر، نامحتمل است. براین اساس برنامه های جدید توسعه روستایی بیش از هر چیز مبتنی بر دو اصل توانمندسازی روستاییان و فقرزدایی از روستاهاست - سازمان شهرداریها و دهیاریها، 1388، 273؛ در مطیعی لنگرودی و بخشی، 1389، . - 34
بررسی وضعیت اشتغال در بخش کشاورزی به کارگیری افراد در بخش کشاورزی، یکی از حیطههای مساعدتی در تغییر ساختار اقتصادی کشورهای در حال توسعه است - رفعتی، 1394، . - 1 نگاهی به سهم اشتغال بخش کشاورزی در این کشورها نشان میدهد که در طی چهار دهه گذشته، سهم بخش اشتغال به طور قابل توجهی کاهش یافته است کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست - مهرابی بشرآبادی و جاودان، . - 1391 آمارها در کشور ما نشان می دهد که در سال 1394 سهم بخش کشاورزی در اشتغال 18 درصد است که حدود 3 میلیون نفر در این بخش، اشتغال دارند - مرکز آمار ایران، . - 54 این در حالی است سهم سرمایه گذاری در بخش کشاورزی از کل سرمایه گذاری کشور طی سال های 1338-1391 حدود 3 درصد و سهم بخش صنعت 30 و خدمات کمتر از 70 درصد بوده است. این تقسیم بندی در سرمایه گذاری، آینده روشنی را برای بخش کشاورزی ترسیم نمی کند - قربانی، 1394، - 2 علاوه بر سرمایه گذاری اندک در بخش کشاورزی، ظرفیت سازی در بخش های تولیدی و خدماتی دیگر و پیگیری سیاست های افزایش بهره وری و کاهش هزینه تولید مواد غذایی و اداره ی
