بخشی از مقاله
چکیده
رشد فزاینده دانشجویان، فشار عمده جهت رقابت با انواع دیگر نظامهای آموزشی و همچنین با سایر بخشهای اجتماعی و اقتصادی، جهت تصاحب منابع بیشتر از یک طرف و کاهش منابع مالی دولت از طرف دیگر، به همراه فشار مستمر از سوی دانشجویان متقاضی اشتغال، دانشگاهها را ملزم به پاسخگویی بیشتر میکند، ضمن این که از دانشگاهها انتظار میرود در راستای تحقق اهداف بلند مدت خود اثر بخشتر عمل نمایند.
از دیگر سو، افزایش تعداد دانشجویان کشور طی چند دهه اخیر و حجم تقاضای تحصیلی نسبت ظرفیت بازار کار برای دانشآموختگان نکتهای است که مسئولان و صاحب نظران را نه تنها در کشورهای در حال توسعه بلکه در کشورهای توسعهیافته نیز به نوعی درگیر مشکلات ناشی از آن کرده است. با نگاهی به افزایش تعداد دانشآموختگانی که بدون برآورد از نیازهای بازار کار با تخصصهای نسبی به عرصه اشتغال چشم دوختهاند میتوان دریافت که عدم سیاستگزاری مناسب و برنامهریزی منسجم در نظام آموزشی کشور مهمترین علت بروز چنین بحرانی است که ضرورت چابکی دانشگاهی و ایجاد دانشگاه چابک و نیز کارآفرین را به عنوان یکی از ابزارهای حیاتی، راهبردی و کلیدی آموزش عالی برای مواجهه با این تغییرات و فشارها روشن و بدیهی کردهاند .
بنابراین نظام آموزش عالی و دانشگاهها مکانی برای ظهور و نمایش انطباق الزامات و نیازهای جدید تلقی می-شوند و علاوه بر بروز و ظهور رفتارهای کارآفرینانه دانشجویان به فرمهایی از چابکی نیاز دارند. لذا، هدف این پژوهش بررسی جایگاه مدیریت چابک و کارآفرینانه در آموزش عالی کشاورزی ایران در توسعه پایدار کشاورزی در راستای اقتصاد مقاومتی - تولید و اشتغال - با بهرهگیری از منابع کتابخانهای میباشد.
مقدمه
منابع انسانی از مهمترین عوامل مؤثر در توسعه هر جامعه به شمار میرود و در این راستا افراد تحصیل کرده و متخصص نقش مهمتری را بر عهده خواهند داشت. اشتغال دانش آموختگان یکی از مسائلی است که همواره مورد توجه برنامه ریزان و سیاستگزاران کشورهای مختلف بوده است. بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی یکی از بزرگترین معضلات اقتصادی در کشور ما به عنوان محور اصلی توسعه و پیشرفت اقتصادی جامعه است. عدم برخورداری از قابلیتهایی چون پاسخگویی، شایستگی، انعطاف پذیری و سرعت و یا به عبارتی عدم چابکی دانشگاهها و مراکز آموزش کشاورزی جهت تطابق با تغییرات جامعه و بازار کار یکی از دلایل بروز بحران و بیکاری فارغ التحصیلان است.
پدیده بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهها در حالی رخ میدهد که به زعم برخی از دانشمندان، عصر فعلی عصر دانش است و اگر دیروز کشورهای جهان به منابع مادی خویش وابسته بودند، امروزه بیشتر به منابع انسانی و سطوح دانش خویش وابستهاند. در کشور ما نیز عده کثیری از فارغ التحصیلان دانشگاهها قادر نیستند که از آموختههای دانشگاهی خود به نحو مطلوبی استفاده کرده و وارد بازار کار شوند. به عبارت دیگر شایستگی لازم را برای ورود به عرصه تولید کسب ننمودهاند 5 - ، . - 8 در صورتی که نیاز اساسی یک فارغ التحصیل دانشگاهی برای رسیدن به شغل و پذیرش مسئولیتهای تخصصی جامعه، مهارت است.
یعنی فرد علاوه بر داشتن تواناییهای ذهنی، فیزیکی و سطح تحصیلات و همچنین ویژگیهای رفتاری چون شخصیت، نوع نگرش، انگیزش و ارزشهای فردی باید مهارتهای فنی، انسانی و ادراکی نیز در طول دوران تحصیل کسب کند. اما این گونه که مشخص است سیستم آموزشی نتوانسته به خوبی روحیه علمی دانشجویان را برای پیدا کردن کار مفید خود و جامعه تقویت کند 5 - ، . - 6 دلیل این امر را میتوان به ناچابکی و عدم برخورداری از روحیات کارآفرینانه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشاورزی نسبت داد. چرا که تحقیقات نشان میدهد که یکی از پیامدهای چابکی دانشگاهها تولید فارغ التحصیلان با صلاحیت و تولید دانش مورد نیاز بخشهای مختلف جامعه میباشد .
- 1 - همچنین بر اساس تحقیقات، آموزش کسب و کار و فرهنگ کارآفرینانه، گسترش مراکز تحقیق و توسعه کارآفرینی، برگزاری کارگاههای آموزش کارآفرینی دیجیتالی، کسب و کارهای الکترونیکی، سیاست گزاریها و برنامهریزیهای آموزشی و پژوهشی دانشگاهها با ارزشهای کارآفرینی و ... میتواند راهکار ارزشمندی برای ایجاد تفکر کارآفرینی و اشتغال دانش آموختگان آموزش عالی و به موازات آن بهبود بحران بیکاری جامعه در راستای توسعه پایدار کشاورزی و دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی - تولید و اشتغال - باشد . - 2 -
پارادایم چابکی در سال 1991 که گروهی از متخصصان صنعتی مشاهده کردند که نرخ افزایش تغییرات در محیط کسب و کار از توانایی سازمانهای تولیدی سنتی در جهت تطبیق و سازگاری با آن سریع تر است، شکل گرفت 18 - ،. - 22 این سازمان ها در استفاده از مزایای فرصت هایی که برای آن ها ارائه می شد ناتوان بودند و این ناتوانی درتطبیق با شرایط تغییر، ممکن بود در بلندمدت باعث ورشکستگی و ناکامی آنان شود. بنابراین برای اولین بار، در پی نشست بسیاری از متخصصان علمی و اجرایی راهبرد بنگاه های صنعت، پارادایمی جدید در گزارشی تحت عنوان تولیدی در قرن بیست و یکم، دیدگاه متخصصان صنعتی به وسیله مؤسسه یاکوکا منتشر و به همگان معرفی شد.
بلافاصله بعد از آن، عبارت تولید چابک به طور مشترک با انتشار این گزارش مورد استفاده عمومی قرار گرفت 20 - ، . - 18 تحقیقات در زمینه چابکی از زمانی بیشتر شده است که برخی از آن ها از چابکی به عنوان یک پارادایم جدید تولیدی یاد میکنند 15 - ، . - 29 در این پژوهش ها تعاریف متعددی برای چابکی ارائه شده است که هر یک به نوعی سعی در روشنتر کردن مفهوم چابکی سازمانی دارند. اما با توجه به جدید بودن بحث چابکی، تعریف جامعی که مورد تأیید همگان باشد، وجود ندارد.
زین1 و همکاران - 32 - ، چابکی را پاسخ به چالشهای تحمیل از طرف محیط کسب و کاری میدانند که با تغییر و عدم اطمینان احاطه شده است. شریفی و ژانگ - 29 - سازمانی را چابک میدانند که با بینشی وسیع از نظم جدید دنیای کسب و کار و با کوله باری از قابلیت ها و توانایی ها، تلاطم های محیطی را جذب می نماید و به صورت پیش کنشی بخشهای سودمند بازار را تسخیر میکند. با وجود تعاریف متعددی که از چابکی سازمانی شده است، در همه تعاریف عناصر مشخصی وجود دارد که بر روی آنها توافق کلی وجود دارد.
این عناصر شامل پاسخگویی، شایستگی، انعطاف پذیری و سرعت است. شریفی و ژانگ - 29 - از این عناصر به عنوان قابلیتهای چابکی نام می-برند. به زعم شریفی و ژانگ، قابلیتهایی که سازمانهای چابک بایستی داشته باشد تا توانایی واکنش مناسب و پاسخگویی به تغییرات محیطی پیرامون کسب و کار خود را داشته باشند، در چهار طبقه اصلی به صورت زیر قرار میگیرند. آمار نشان میدهد که پس از ورود هر نوع تکنولوژی جدید در عرصه کشاورزی، نیروی انسانی زیادی شغل خود را از دست میدهند، اما صنایع فرادست و فرودست کشاورزی نیز با همان سرعت افزایش تولید در کشاورزی بلکه بسیار سریعتر از آن شکل میگیرند و زمینه اشتغال را جهت نیروی کار انسانی از کارگران ساده صنایع گرفته تا مهندسان، بازرگانان، فروشندگان و واسطه گران ایجاد میکنند.
با چنین الگویی از توسعه نقش نیروهای انسانی ماهر و چابک کشاورزی و به تبعه آن دانشگاهها و مراکز آموزش کشاورزی چابک جهت تربیت چنین نیروهای چابکی، روز به روز پر رنگ تر و جدی تر میشود - آرتتا، . - 2004 صنایع کشاورزی امروزه بخش قابل توجهی از اقتصاد کشورهای مختلف را تشکیل می دهند که با افزایش رقابت در سطح بین المللی و کاهش قیمت ها برای بقاء در صحنه رقابت، صنایع این بخش نیز به دنبال فرصت های جدید سودآوری و توسعه بیشتر میباشند.
در این میان، این صنایع به دنبال روش های جدید تولیدی هستند تا بتوانند از فرصت های کوتاه مدت بازار نهایت استفاده را ببرند . - 21 - بنابراین با توجه به اهمیت بخش کشاورزی از یک سو و اهمیت چابکی سازمانی از سویی دیگر و روی آوری بسیاری از صنایع دنیا به این نوع روش تولیدی، مطالعه و بررسی میزان تطابق پذیری بخش کشاورزی به ویژه نظامهای آموزش عالی کشاورزی با قابلیتهای چابکی ضروری به نظر می رسد تا ضمن بررسی وضعیت موجود دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشاورزی، مدیران این بخش را از این نکته آگاه نماید که لازمه رقابت در سطح جهانی، انطباق دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشاورزی با چابکی سازمانی و قابلیتهای آن است. به همین منظور، هدف اصلی این مطالعه طراحی الگویی برای چابکی سازمانی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشاورزی میباشد.
شارپ - 30 - 1 توانایی دانشگاه به عنوان یک سیستم انسانی در حال حیات، برای شکوفا شدن و یادگیری از امواج مداوم تغییر به طوری که تغییر یک بخش طبیعی و غیر قابل اجتناب زندگی سازمانی باشد نه یک بخش جدا و یک رویداد تهدید کننده را به عنوان چابکی استراتژیک تعریف می کنند . در این راستا سلطانی و همکاران - 7 - نیز در مطالعه خود اظهار داشتند که به کارگیری اصول چابکی از جمله سرعت، انعطاف پذیری، پاسخ گویی و شایستگی تأثیر معنی داری روی تنوع خدمات ارائه شده توسط دانشگاه دارد.
از دیدگاه باقری کراچی و همکاران - 12 - یک دانشگاه چابک به طور مستمر محرک های تغییر در محیط را شناسایی می کند و سطح مورد نیاز چابکی از روی آن تعیین شده از آن به عنوان معیاری برای نشان دادن میزان آمادگی مورد نیاز دانشگاه به منظور مواجهه با تغییرات و چالش های پیش رو استفاده می شود. همچنین دانشگاه چابک بعد از شناسایی مستمر محرکهای تغییر و سنجش میزان نیاز به چابکی و تحلیل شکاف بین چابکی مطلوب و موجود، موانع سر راه چابکی را نیز شناسایی کرده و خود را به قابلیت ها و توانمند سازهای مورد نیاز مجهز می کند که به نظر می رسد دانشگاههای ما تا رسیدن به این مرحله فاصله زیادی دارند.
