بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش تحلیل گرایش جوانان روستایی نسبت به اشتغال در بخش کشاورزی است تا با پیشبینی نوع رفتار آنها در گزینش یا عدم گزینش این شغل به عنوان حرفه اصلی، بتوان در مورد توسعه روستایی و کشاورزی و مسئله اشتغال جوانان روستایی به برنامهریزیهای واقع گرایانه پرداخت. این تحقیق از نظر هدف،کاربردی و از نوع تحقیقات علّی- ارتباطی بوده و از نظر روش شناسی در دسته تحقیقات پیمایشی قرار می گیرد.
جامعه آماری این مطالعه تمامی جوانان روستایی 15تا 24 ساله ساکن مناطق روستایی شهرستان ایلام هستند - N=3562 - که از این جامعه آماری، با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه کوکران و از طریق نمونهگیری تصادفی طبقهای با انتساب متناسب نمونه ای به حجم 350 نفر انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از این نمونه آماری از پرسشنامه بسته پاسخ استفاده شد.
برای تعیین روایی صوری این ابزار، از گروه تخصصی استفاده گردید. همچنین، برای تعیین پایایی پرسشنامه، ضریب کرونباخ آلفا محاسبه شد . - =0/84 -
نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که گرایش کلی جوانان روستایی به اشتغال در بخش کشاورزی در حد متوسط قرار دارد. همچنین، بر اساس تحلیل رگرسیون، مهمترین متغیرهای تأثیرگذار بر گرایش جوانان روستایی به اشتغال در بخش کشاورزی - متغیر وابسته - به ترتیب عبارتند از: میزان آگاهی آنان به زمینههای اشتغال در بخش کشاورزی، میزان درآمد خانواده از تولید محصولات کشاورزی، میزان حمایتهای دولت از اشتغال جوانان روستایی در بخش کشاورزی. در مجموع، این متغیرها 66/5 درصد از وارایانس متغیر وابسته تحقیق را تبیین نمودند.
مقدمه
رشد و توسعه هر کشور در گروه بخشهای مختلف اقتصادی آن بوده، مهمترین عامل مؤثر در توسعه پایدار نیز منابع انسانی شایسته و کارآمد آن کشور است .
از اینرو، در روند توسعه، باید در کنار سایر منابع و سرمایه های مادی، نقش اصلی را به سرمایه انسانی داد. در این میان، جوانان به مثابه بخشی مهم از جمعیت کشور، سزاوار بهرهمندی از امکانات رشد و تعالی هستند و نیز در قالب نیروی انسانی بالقوه در تأمین منابع انسانی سهمی به سزایی دارند، بنابراین، شایسته توجه بیشتری میباشند
هم اکنون مسئله انبوه جمعیت واقع در سنین فعالیت به منزله یک واقعیت در برابر ماست؛ می توان بدین واقعیت هم به مثابه تهدیدی علیه توسعه همه جانبه نگریست و هم آن را موهبتی برای ارتقای سرمایه انسانی و سطح توسعه کشور تلقی کرد. اینک باید چگونگی استفاده از این خلاقیت و توانمندی انسانی دغدغه مسئولان و کارشناسان باشد
التزام کشورهای در حال توسعه به حفظ جوانان روستایی در روستا و اشتغال آنها به حرفه کشاورزی فرصتهایی محدود را برای اشتغال جوانان روستایی به وجود میآورد. این در حالی است که عاملهایی مانند تحصیلات، رسانهها و گردشگری روستایی به ارتقای سطح آرزوها و تمایلات جوانان روستایی و افزایش فاصله آن با فرصتهای موجود برای اشتغال آنها منجر میشود که سرانجام، به ترک هر چه سریعتر روستا و مهاجرت به کلانشهر خواهد انجامید
جوانان از امیال و آرزوهایی مانند شغل، درآمد، شان و منزلت، موقعیت اجتماعی و یا نوعی خاص از زندگی برخوردارند. کلید جذب این جوانان به جامعه روستایی و شغل کشاورزی، شناسایی و توجه به این امیال و آرزوها و تلاش در راستای فراهم کردن امکان دستیابی آنها به این اهداف است و موفقیت سیاست توسعه اجتماعی کشور نیز در گرو جذب و حفظ جوانان روستایی در روستا و اشتغال به کشاورزی است. از اینرو، شناسایی نیازهای جوانان روستایی باید جزء مهم و جدانشدنی برنامهریزیهای توسعه اجتماعی باشد
بخش کشاورزی از مهمترین بخشهای اقتصادی کشور است و نقش آن در توسعه و پایداری اقتصادی و سیاسی داخلی و بینالمللی بر کسی پوشیده نیست
در برنامههای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بخش کشاورزی محور توسعه به شمار آمده و پیشرفت آن پیش شرط و نیاز ضروری توسعه اقتصادی بوده است؛ و تا زمانی که موانع توسعه در این بخش برطرف نشود، سایر بخشها نیز به شکوفایی نخواهند رسید. تجارب مثبت و منفی همه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه این نظر را تأیید میکند. این بخش، حدود 25 درصد از کل اشتغال، بیش از 80 درصد از نیازهای غذایی، یک سوم از صادرات غیرنفتی و حدود 90 درصد از نیازهای صنایع به محصولات کشاورزی را تأمین میکند
پس از سال 1359 - که نسبت جمعیت شهری و روستایی برابر بود - روند شهرنشینی افزایش یافته و در حال حاضر 28 درصد جمعیت کشور در مناطق روستایی و 72 درصد در مناطق شهری ساکن هستند. میزان اشتغال در بخش کشاورزی 21/1 درصد، در بخش صنعت 33/2 درصد و در بخش خدمات 46/5 درصد است. فقط 5/6 درصد از جمعیت شاغل کشور در بخش کشاورزی اشتغال دارند و بقیه در بخش صنعت و خدمات اشتغال دارند و 52/8 از جمعیت روستاها به کشاورزی اشتغال داشته و سایرین در بخش صنعت و خدمات اشتغال دارند
این آمارها نشان میدهد که روند شهرنشینی افزایش یافته و همچنین میزان اشتغال در بخشهای خدمات و صنعت از اشتغال در بخش کشاورزی پیشی گرفته است. همچنین، درآمد ثابت و پایین برای جوانان و بسنده نبودن زمین پدری از عواملی است که باعث شده جوانان گرایش کمی به کشاورزی داشته باشند
نرخ اشتغال در بخش کشاورزی به هیچ وجه همپای رشد کلی اشتغال پیش نرفته است که به ظاهر نوع نگرش روستائیان و به ویژه جوانان روستایی نسبت به شغل کشاورزی از مهمترین دلایل آن بوده و به عدم تمایل آنها برای انتخاب کشاورزی به عنوان پیشه اصلی انجامیده است. با این حال، به نقل از سینگلمن - 1378 - ، کشاورزی در کشورهای کمتر توسعه یافته همچنان منبعی درخور اهمیت در زمینه اشتغال به شمار میآید.
کشاورزی نقش مهمی در ایجاد امنیت غذایی در سطح محلی و ملی دارد و فرصتهایی را برای استخدام و درآمد فراهم میکند و به عنوان شغلی اصلی در روستاها محسوب میشود. اما امروزه جوانان روستای گرایش کمی به شغل کشاورزی دارند به طوری که بیشتر مهاجرت ها از روستاها مربوط به جوانان می باشند. از طرفی، آینده توسعه کشاورزی به هر کشوری متکی به جوانان روستایی میباشد و کوتهبینی است، اگر تصور شود که میتوان بدون بالا بردن سطح مهارت و معلومات جوانان روستایی به ایجاد یک بخش کشاورزی قوی و زندگی بهتر در روستا نایل شد. به همین دلیل لازم است که سیستمی از آموزش جوانان روستایی، مخصوصاً آموزش جوانان روستایی در کشاورزی ایجاد شود
در این مقاله، گرایش جوانان روستایی نسبت به شغل کشاورزی بررسی می شود تا با پیشبینی نوع رفتار آنها در گزینش یا عدم گزینش این شغل به عنوان حرفه اصلی، بتوان در مورد توسعه روستایی و کشاورزی و مسئله اشتغال جوانان روستایی به برنامهریزیهای واقعگرایانه پرداخت. بر این اساس، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که: گرایش جوانان روستایی به اشتغال در بخش کشاورزی در شهرستان ایلام به چه میزان است و عوامل مؤثر بر این گرایش کدامند.
با اهمیت بخش کشاورزی، نیروی انسانی از عوامل مهم در توسعه کشاورزی است و در این راستا، از آنجا که مشاغل کشاورزی به طور عمده در اختیار روستائیان است، میتوان مردم روستایی را عامل مهم به شمار آورد. با این همه، آمار موجود در چهار دهه گذشته از رشد منفی جمعیت در مناطق روستایی، بالا رفتن سن کشاورزان و کاهش نرخ رشد جمعیت روستا نسبت به شهر حکایت دارد.
طی سالهای 70 تا 1375، مناطق روستایی از رشد -6 درصدی برخوردار بودهاند . بدیهی است که تدوین برنامههای شغلی برای جوانان روستایی، زمینهای را فراهم می کند تا موانع استخدام برای جوانان روستایی حذف شود و زمینه کاری قوی برای آینده آنها فراهم کند، همچنین به جوانان روستایی کمک میکند تا شغل مناسبی پیدا کنند و جوامع به مشارکت جوانان روستایی در پروژههای عمران روستایی بیشتر اهمیت بدهند. این عوامل باعث ایجاد فرصتهای آموزشی و استخدامی برای جوانان روستایی میشود و در نتیجه گرایش آنان به فعالیتهای کشاورزی بیشتر میشود
مهاجرت جوان روستایی باعث کاهش رشد جمعیت - و در مواردی خالی از سکنه شدن - ، افزایش نسبت سالخوردگی و افزایش نسبت وابستگی در روستا میگردد. طبق بررسیهای وزرات اقتصاد در روستاها و شهرهای کوچک، نرخ رشد جمعیت، پایینتر از نرخ طبیعی میباشد
قابل ذکر است مطالعات بسیاری در مورد گرایش جوانان روستایی به اشتغال در بخش کشاورزی در داخل و خارج از کشور انجام شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود.
رمضانیان در سال 1380، در مطالعه ای با عنوان »سالخوردگیجمعیتشاغلدربخشکشاورزیایران: دلایلو پیامدها، علل عدم گرایش جوانان به حرفه کشاورزی«، عوامل عدم سرمایهگذاری کافی در مناطق روستایی و کشاورزی، نبود جاذبههای چشمگیر برای جوانان روستایی، سخت و طاقت فرسا بودن فعالیتهای کشاورزی و نبود نظام تأمین اجتماعی در مناطق روستایی و بخش کشاورزی را از مهمترین عاملها برمیشمرد. بر اساس این مطالعه، جمعیت شاغل در بخش کشاورزی ایران، در مقایسه با سایر بخشها، سالخوردهتر شده است و از اینرو، محقق مهاجرت روستاییان به شهرها را به دلیل عدم گرایش جوانان روستایی به حرفه کشاورزی، از مهمترین دلایل سالخوردگی شاغلان بخش کشاورزی میداند.
آقاسیزاده در سال1375، در تحقیقی با عنوان »نگرشجوانانروستایینسبتبه کشاورزیوسنجشگرایشهای شغلیآناندرمنطقهبالاتجنقائم شهروتبیینرسالتآموزشیترویج در سال «1375، عاملهای مؤثر بر عدم گرایش جوانان به حرفه کشاورزی را به ترتیب اولویت، بدین شرح معرفی میکند: سختی کار کشاورزی، آینده شغلی نامناسب، پایین بودن درآمد، نبود امکانات لازم برای کشاورزی، عدم وجود امکانات در روستا، عدم توجه جامعه به کشاورزی، عدم توجه سیاستگذاران و دولت به کشاورزی و عدم علاقه جوانان به کشاورزی.
سعیدی رضوانی در سال 1374 در پژوهشی با عنوان »بررسیگرایشهایشغلیجوانان روستایی« به بررسی وضعیت اشتغال جوانان روستایی در 28 روستای استانهای مازندران، کرمانشاه، آذربایجان غربی، خوزستان، سیستان و بلوچستان و اصفهان با انتخاب 417 جوان روستایی 15 - تا 24 ساله - پرداخت.
در این تحقیق، پاسخگویان به سه گروه اصلی: شاغلین 26/12 - درصد - ، جوانان جویای کار 34/58 - درصد - و جوانان دانشآموز 39/8 - درصد - تقسیم شدند و محقق به این نتیجه رسید که در گروه جوانان شاغل، 38/5 درصد در بخش کشاورزی اشتغال داشتند و در گروه جوانان جویای کار 22 نفر 15/2 - درصد - جویای شغل کشاورزی بودند و در گروه جوانان دانشآموز نیز تنها 17 نفر 10/4 - درصد - شغل کشاورزی را به عنوان شغل مورد علاقه معرفی کردند.
بر اساس مطالعه Osborne & Dyer - 2000 - ، نگرش دانشآموزان علوم کشاورزی ایلینویز آمریکا نسبت به کشاورزی به مثابه یک شغل، مثبت بود. این دانش آموزان معتقد بودند که در حرفه کشاورزی، فرصتهای شغلی بسیاری وجود دارد
