بخشی از مقاله
چکیده: امروزه اهمیت سرمایهگذاری بر روی تحقیق و توسعه، به عنوان امری مسلم و بدیهی فرض گردیده است و این تحقیق و توسعه است که در پیشبرد اهداف اقتصادی نقش مهمی را بر عهده دارد . در حال حاضر سرمایهگذاری در واحدهای R&D به عنوان یک مزیت رقابتی به شمار میآید. امروزه کشورهایی میتوانند وارد عرصه رقابت در سطح بینالمللی شوند که همواره در پی استفاده از تکنولوژیهای جدید برآمده و این امر به جز با داشتن مراکز تحقیق و توسعه فعال و مطابق با معیارهای نوین جهانی امکانپذیر نخواهد بود. در این مقاله پس از مرور ادبیات موضوع، به بررسی و تبیین عوامل موفقیت تحقیق و توسعه و جایگاه آن در ایران و کشورهای مشابهی چون ترکیه، کره جنوبی و برزیل پرداخته شده است. سپس مقایسهی تطبیقی بین آنها صورت پذیرفته و در پایان راهکارهایی برای بهبود وضعیت تحقیقات در ایران ارائه شده است. در مرحلهی اول دولت باید با حمایت مالی و در اختیار نهادن تسهیلات و ایجاد فضای تشویقآمیز و امیددهنده به محققان، و در مرحلهی دوم خود محققان با تقویت تعلقات ملی و آشنایی با جدیدترین روشهای علمی دنیا، به نوآوری و خدمت به کشورمان بپردازند. علیالخصوص دانشگاهها به عنوان نهادی متفکر و منبع عظیم علمی و فرهنگی جامعه باید رویکرد علمینگر را به عنوان تفکر غالب حاکم نمایند و در جهت کاربردی کردن تحقیقات در کشور بکوشند. این امر با برقراری ارتباط دائمی و مناسب بین نهادها با مراکز پژوهشی و دانشگاهی و فرهنگسازی در خصوص علم و تحقیق در میان مردم حاصل میشود.
واژگان کلیدی: تحقیق و توسعه، رویکرد تحلیلی- تطبیقی
- 1 مقدمه
افزایش رقابت و انگیزه بقاء بسیاری از سازمانها را برآن داشته که فعالیتهای خود را بر تولیدات اساسی و توانمندیهای محوری متمرکز کنند که این امر مستلزم سرمایهگذاری در تحقیقات و ایجاد نوآوریهای تکنولوژیک میباشد. انجام تحقیقات در سازمان ها با هدف حمایت از نوآوری صورت میگیرد و فعالیتهای تحقیق و توسعه - R&D - 1 باید فرصتهای کسبوکار جدیدی خلق کرده و یا کسبوکار فعلی سازمان را متحول نماید. همچنین شدت یافتن رقابت موجب افزایش حمایت کشورها و سازمانها از فعالیتهای R&D شده است. پیچیدگیهای تحقیقات مبتنی بر دانش، تکنولوژی و نوآوری و نیز پویایی کسبوکار و بازار، سازمانها را مجبور کرده تا در حجم، مقیاس، موقعیت مکانی و جهتگیری فعالیتهایشان تجدیدنظر کنند - نظری و مبارک، . - 1391
با توجه به پیشینه تاریخی کشورهای پیشرفته اقتصادی، این پرسش مطرح میشود که چرا برخی اقتصادهای دنیا رشد و توسعه را دیرتر شروع کردهاند ولی در زمان کوتاهتری به سطح کشورهایقبلاً توسعه یافته رسیدهاند؟ آیا سرعت رشد این کشورها سریع بوده است و یا اینکه رشد کشورهای توسعه یافته قبلی، کند شده است؟ به اعتقاد اقتصاد دانانی چون فگر برگ - 2004 - 2 ، گرلچیز3 و جونز - 2009 - 4، سزعت بالای نوآوری اختراعات سبب سرعت بالای رشد اقتصادی در این کشورها شده است و در نتیجه، شاهد نوعی همگرایی در رشد اقتصادی بین این دو گروه کشورها هستیم و این همان اصلی است که شومپیتر5، بوش6، سولو7 و آبرماوتیز8 به آن اصرار دارند. به اعتقاد آن ها عامل تحریک رشد و پیشرفت اقتصادی در یک زمان بلندمدت به سرمایه گذاری در ابتکارات، اختراعات، نوآوریها با جهت گیری خاص بستگی دارد؛ یعنی دو عامل اصلی جهش و رشد اقتصادی : اول، افزایش ظرفیت خلاقیت، نوآوری و ابتکارات از طریق سرمایه گذاری در R&D آموزش نیروی کار به طور پیوسته و دوم، ارتباط دادن این پژوهشها با بازار و نیازها، می باشد. آرایش این مجموعه نظام ملی نوآوری را شکل می دهد و نتیجه برآیند آن ابداعات و اختراعات است که عامل جهش اقتصادی9 است. براین اساس، اختلاف رشد میان کشورهای مختلف، متاثر از تفاوت در ظرفیت ملی نوآوری است - فگر برگ، . - 2004
از آنجاییکه سرمایه گذاری در بخش R&D به عنوان عامل کلیدی در نوآوری و ابداع از عناصر مهم پیشبرد اهداف اقتصادی کشورها به حساب میآید لذا در این مقاله سعی شده تا ضمن ارائه تعریفی ازR&D ، تاریخچه تحقیق و توسعه و اهداف تحقیق و توسعه به بررسی تأثیر افزایش سرمایهگذاری در بخش R&D در پیشبرد اهداف اقتصادی با رویکرد تحلیلی-تطبیقی بین کشورهای ایران، ترکیه، برزیل و کره جنوبی پرداخته شود.
- 2 مبانی نظری و پیشینه تحقیق
-1-2 توسعه تحقیق و توسعه - R&D - چیست ؟
اصطلاح R&D یا همان تحقیق و توسعه طبق نظر موسسه OECD که متشکل از 30 کشور پیشرفته دنیا است، به معنای فعالیت های سازنده برخواسته از یک بنیاد سیستماتیک است که با هدف افزایش دانش انسانی و فرهنگ اجتماعی و بهره گیری از این دانش در کاربردهای جدید است. امروزه گسترش و طراحی محصولات جدید بیش از پیش به عنوان عامل اصلی و نهایی شرکت ها مطرح است - کمیجانی و همکاران، . - 1383
در صنعت امروزه که با سرعت سرسام آوری در حال تغییر است، توقف و ایستایی به منزله مرگ تدریجی یک شرکت خواهد بود و این الزام به دلیل تغییرات و توسعه مداوم تکنولوژی، وجود رقبا و همچنین تعیین اولویت نیاز مشتریان پدید آمده است. R&D جدا از وابستگی مشخص اش با توسعه تکنیکی و علمی دارای معنای اقتصادی ویژه نیز است. امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا، سرمایه گذاری برای R&D بازتاب یک حرکت سازمانی یا دولتی در جهت فراتر رفتن از سود و بازدهی فعلی و بهبود عملکرد و بازدهی در آینده است - حیدری، . - 1386
به سبب سیاستگذاری علمی، معمولا فعالیتهای R&D به سه بخش تقسیم می شود: تحقیق پایه، تحقیق کابردی و توسعه - جمالی و شفیع، . - 1390
الف - تحقیق پایه:
تحقیق پایه ، عبارت از یک تحقیق ابتدائی است که در جهت کسب دانش علمی جدید ، انجام می شود .این نوع تحقیق تحقیق ابتدائاً، دارای هدف عملی معین و یا کاربرد مشخصنیست .تحقیق پایه ، فرضیه های جدید، نظریه ها و قوانین کلی را ارائه می دهد .این تحقیق با تحلیل خواص ، ساختار و روابط درونی انواع مواد و مفاهیم سروکار دارد .تحقیق پایه یافته های علمی را در قالب قوانین کلی با استفاده از طرح ها و نظریه های تبیینی ، پایه ریزی می کند.
نتایج تحقیق پایه، بطور کلی ، غیرقابل مبادله اند معمولاً در نشریات علمی چاپ می شوند و یا به دانشکده های خواستار این نتایج ، ارسال می گردند. گاهی تحقیق پایه را به دلایل امنیتی به دو دسته طبقه بندی می کنند :تحقیق پایه محض و تحقیق پایه جهت دار.
تحقیق پایه محض :در این تحقیق ، تنها انگیزه و علاقه علمی محقق است که موضوع مورد مطالعه را تعیین می کند. این نوع تحقیق محدود به دانشگاهها و برخی و سازمانهای تحقیقاتی غیرانتفاعی و یا مراکز پژوهشی دولتی، می شود.
تحقیق پایه جهت دار :در این نوع از تحقیق پایه ، سازمان تحقیقاتی از محققانی بهره می جوید کهمعمولاً پژوهش خود را بسمت زمینه ای که دارای نفع علمی ، اقتصادی و یا اجتماعی بالفعل یا بالقوه است ، هدایت می کنند - وجدانی، . - 1384
ب - تحقیق کاربردی
تحقیق کاربردی نیز یک تحقیق ابتدایی ست که به منظور بدست آوردن دانش علمی یا فنی جدید ، صورت می گیرد. این تحقیق از ابتدا جهت رسیدن به یک هدف عملی مشخص ، سوق داده می سود .تحقیق کاربردی بمنظور تعیین کاربردهای ممکن برای یافته های تحقیق پایه و یا به منظور تعیین روشهای جدید یا راههای بدست آوردن برخی اهداف از پیش تعیین شده خاص ، انجام می شود. این تحقیق با در نظر گرفتن دانش موجود و وسعت آن ، به منظور حل مشکلات معین به اجرا در می آید .نتایج تحقیق کاربردیاساساً جهت افزایش کارایی یک محصول و یا تعدادی از محصولات ، عملیات ، روشها و نظام ها بکار گرفته می شود .تحقیق کاربردی، اندیشه ها را به ساخت های عملی توسعه می دهد . دانش و اطلاعات بدست آمده از این تحقیق اغلب ثبت می گرددوندرتاً ممکن است مخفی نگه داشته شود - ایازی و قدیریان، . - 1384
ج - توسعه
عبارت از کاربرد دانش علمی بمنظور تولید مواد ، ابزار، محصولات فرآیندها، سیستمها یا خدمات جدید و یا خیلی پیشرفته است - فریمن، . - 1974 توسعه ، کارمنظم است که با استفاده از دانش موجود بدست آمده از تحقیق و تجربه عملی ، به سمت تولید محصولات و ابزارهای جدید هدایت می شود .درک فرآیند های جدید و نیز بهبود و اصلاح قابل توجه مواد و فرآیندهایی کهقبلاً تولید شده بودند ، در محدوده توسعه قرار دارند .
-2-2 تاریخچه تحقیق و توسعه
تحقیق و توسعه مفهومی کاملا جدید است که تنها از سده بیستم به طور جدی مورد توجه و بحث قرار گرفته است تا بیش از این تنها تعداد معدودی از موسسات خصوصی خدماتی از تحقیق و توسعه برای صنایع استفاده می کردند. تا قبل از جنگ جهانی دوم، فعالیت های تحقیق و توسعه ای عمدتا در صنایع نظامی آمریکا، ژاپن و اروپا متمرکز بود. در آن سال ها مسائل در دو سطح سازمانی و ملی از طریق ارائه راهکار و سرمایه گذاری بر روی آن حل می شد. موسسات تحقیقاتی معمولا کوچک بودند و مدیریت آنها نیز پیچیده نبود.
در نتیجه رویارویی فعالیت های تحقیق و توسعه ای با سایر عوامل به سادگی انجام می شد. پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده امریکا از طریق سرمایه گذاری بر روی نتایج به دست آمده از تحقیق و توسعه انجام شد که نتیجه نهایی آن بهبود فزاینده محصولات جدید بود و در واقع از جنگ جهانی دوم تا کنون، تحقیق و توسعه به عنوان عامل اصلی رشد و دگرگونی جوامع صنعتی محسوب می شود. پس می توان به طور خلاصه نتیجه گیری کرد که تحقیق و توسعه در سیر تاریخ تکامل و رشد خود سه نسل را طی کرده است.
نسل اول : لابراتوارها یا آزمایشگاه های ابتدایی و دانشمندان بودند . در این مرحله تحقیقات عموما به صورت فردی انجام می شد که منجر به اختراعات و تحولات عظیم می گردید.
نسل دوم: واحدهای تحقیق و توسعه در کارخانجات بودند که با لابراتورها تماس تنگاتنگ داشتند در این دوره کارخانجات با محدودیت بازار و رقابت شدید روبرو بودند. مشخصه اصلی تحقیق و توسعه این دوره به بعد این است که این سری از تحقیقات تنها در بستر فعالیت خلاق وتکنولوژی های مرتبط با محصول و همگام با صنعت، مفهوم پیدا می کردند .
نسل سوم: واحدهای تحقیق و توسعه ای هستند که نقش، وظایف و محتوای عملکرد آن ها تحولات نوینی پیداکرده است. امروزه تحقیق و توسعه در سراسر دنیای پیشرفته به یک فعالیت عمده صنعتی و دولتی تبدیل شده است و به صورت سازمان هایی درآمده است که علاوه بر پاسخ گویی به مسایل صنعتی و تکنولوژیک، با مسایل سیاسی، امنیتی و فرهنگی جامعه هم در ارتباط است. در واقع یکی از ابزارهای قدرت، به
