بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق به بررسی تأثیر بازارچههای مرزی بر تولیدات بومی صنایع دستی در سیستان پرداخته است و به نقش گسترش اقتصاد صنایع دستی بهعنوان دومین عامل رشد و توسعه تولید ناخالص ملی و همچنین مهمترین منبع رشد توسعه اقتصادی مناطق روستایی و مرزی توجه کرده استغالباً. بخش عمده صادرات کالاهای غیرنفتی مربوط به اقتصاد صنایع دستی، ازجملهفرشِ دستبافت و سایر تولیدات صنایع دستی است که خود نوید توسعه اقتصادی مناطق روستایی و مرزی را میدهد. ازآنجاکه سیستان بهلحاظ وضعیت آبوهوایی منطقهای گرم و خشک و کمآب است و موقعیت مطلوب کشاورزی را ندارد، شرایط برای تولیدات بومی - صنایع دستی - فراهم است. موقعیت جغرافیایی سیستان وضعیت را برای تجارت و بازرگانی با کشورهای همسایه فراهم آورده است؛ برای استفاده از این موقعیت نیاز به احداث بازارچه مرزی و ایجاد منطقه آزاد تجاری است.روشِتحقیقِ این مقاله توصیفی-تحلیلی و نحوهگردآوریِ مطالب اسنادی - کتابخانهای - است. تجزیه و تحلیل نظرات و ارائه راهکارها و الگوهای کارکردی از اهداف اصلی این تحقیق است. براساس نتایج حاصل از یافتههای تحقیق بازارچههای مرزی در رونق اقتصادی و صادرات تولیدات بومی تأثیر بهسزا و اهمیتی فراوان دارد؛ لذا براساس نتایج تحقیق لازم است دستاندرکاران امر توجه خاصی به تولیدات بومی در این منطقه داشته و از ظرفیتهای داخلی برای رونق اقتصادی، مبارزه با قاچاق و مشاغل کاذب بهره کافی ببرند.
واژگان کلیدی: بازارچههای مرزی، سیستان، صنایعدستی، اقتصاد سیستان، موقعیت تجاری.
مقدمه
بازارچههای مرزی یکی از اهرمهای مهم در ایجاد اشتغال و توسعه روابط تجاری با کشورهای همجوار در سالهای گذشته بوده است و پیوسته تأثیر چشمگیری در فعالیتهای اقتصادی کشور داشته است - قنبری و همکاران، . - 1395 صنایع دستی دومین عامل رشد و توسعه تولید ناخالص ملی و مهمترین منبع رشد و توسعه اقتصاد مناطق روستایی است - نقوی و همکاران، . - 1396 ایجاد بازارچه در نواحی روستایی بهویژه در مناطق مرزی میتواند فرصتهایی ازجمله: ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای جوانان منطقه، صدور تولیدات کشاورزی و دامی با قیمتهای مناسب به کشورهای همجوار، افزایش درآمد و سطح رفاه روستاییان با تبادل کالاها، کاهش بیکاری، رسمی کردن مبادلات بین ایران و کشورهای همسایه و همچنین در افزایش تعداد وتنوع مشاغل موجود در روستا مؤثر باشد - فرمانی و همکاران، . - 1395 توجه به اقتصاد پایدار روستایی این ظرفیت را در اختیار برخی از روستاهای دارای منابع فرهنگی و هنری بهویژه صنایع دستی و صنایع سنتی و بومی روستایی قرار میدهد تا با استفاده از فرصت پدیدآمده، خود برای آینده اقتصاد روستایی و توسعه روستا مشارکت و برنامهریزی کنند - پاکزاد، . - 1395 صنایع دستی یکی از شاخههای مهم فعالیت اقتصادی در کشور است. بخش عمده صادرات کالاهای غیرنفتی کشور مربوط به فرش دستبافت و سایر تولیدات صنایع دستی است. بسیاری از مردم هنوز تصویر روشنی از صنایع دستی ندارد وغالباً ارزش آن را با صنایع ماشینی مقایسه میکنند و اعتقاد دارند که تنها توجه به صنایع ماشینی و توسعه آن است که میتواند منجر به رشد و شکوفایی اقتصادی کشور شود - حیدری، . - 1373 با توجه به اهمیت بازارچههای مرزی در سیستان این پرسش مطرح است که این بازارچهها تا چه میزان بر تولیدات بومی در سیستان تأثیر گذارند؟ آیا این بازارچهها میتوانند بر رونق صنایع دستی افزایش دهند یا از آن بکاهند؟
محمدییگانه و همکارانش - 1391 - در پژوهشی با عنوان »ارزیابی اثرات اقتصادی بازارچه مرزی مهران بر توسعه نواحی روستایی؛ مطالعه موردی: دهستان محسنآباد« به این نتیجه رسیدهاند که بین ایجاد بازارچه و اثرات اقتصادی آن ازجمله افزایش اشتغال، توسعه مناطق مرزی و کاهش تمایل به مهاجرت ساکنان مناطق مرزی به جاهای دیگر رابطه معناداری وجود دارد.
روش تحقیق
محدوده جغرافیایی تحقیق سیستان در قسمت شمالی استان سیستان و بلوچستان است. این تحقیق از نوع توصیفی، تحلیلی و کاربردی است. برای جمعآوری اطلاعات از کتابها و مقالات و اسناد استفاده شده است. مطالعات پیمایشی، مطالعه اسناد و مدارک، استفاده از تجارب استانهای موفق در توسعه پایدار بخش روستایی و تولیدات بومی یا صنایع دستی و استفاده از سایتهای اینترنتی و کتابخانههای دیجیتالی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و درنهایت »ارائه راهکارها و الگوهای کارکردی در موضوع تحقیق«، از روشها و اهداف اصلی این تحقیق است.
صنایع دستی
منظور از صنایع دستی روستایی آن نوع از صنایع ساده و بدون پیچیدگی صنعتی است که در روستا منبع درآمد شغل صنعتی محسوب میشود و روستاییان درمواقع بیکاری فصلی به آن میپردازند و خود روستاییان از این صنایع استفاده میکنند تا بدین وسیله، هم از اتلاف وقت خود جلوگیری کنند و هم کالایی را تولید کنند و درنهایت به نیازهای مصرفی خانواده پاسخ بدهند. صنایع دستی روستایی درواقع مکمل فعالیتهای زراعی و دامپروری دهقانان است و این بخش از فعالیت تولیدی، که کار زنان و کودکان است، جنبه تولید خانوادگی دارد. بیشترین بخش تولید صنایع دستی به مصرف خانوارهای روستا میرسد و تنها مازاد آن به بازار عرضه میشود. نوع صنایع دستی و روستایی تابع محیط جغرافیایی و طبیعی است، زیرا این محیط است که مواد اولیه صنایع را در اختیار مردم قرار میدهد - دولتیاری و دولتیاری، . - 1392 همچنین، توسعه صنایع دستی حرفهای در مناطق مختلف کشور تحت تأثیر توزیع منطقهای، میزان بارندگی و مقدار آب منطقه قرار دارد. هرجا بارندگی کم است، هم صنعت دستی حرفهای در آن رواج بیشتری داشته است و هم اینکه درآمد روستاییان از محل صنایع دستی در همه مناطق ایران یکسان نیست - همان، . - 1392
صنایع روستایی شامل سه رشته عمده است: صنایع تبدیلی، صنایع دستی، صنایع کوچک. صنایع تبدیلی به صنایعی گفته میشود که ارتباط مستقیم با محصولات کشاورزی و دامداری دارد. دربیشترِ کشورهایِ پیرامونی صنایع تبدیلی زیادی در روستاها وجود ندارد و به همین علت محصولات روستایی به بهای پایین از آنها خریداری و به مرکز شهری برای فرآوری منتقل میشود که سودسرشارِتبدیلِ محصولات به کیسه سرمایهداران شهری سرازیر میشود، بدون اینکه چیزی به اقتصاد روستا بیفزاید.
بخش دوم، صنایع دستی است که در روستا جمع کثیری با آن امرار معاش میکنند؛ مثل بافت فرش و امثال آن که بهعلت تمایلات افراد شهری و غربی به خرید آن، درحال شکوفایی است - گلمحمدی، . - 1389
ویژگی صنایع کوچک
برخی از ویژگیهای صنایع کوچک عبارت است از:
- صرفهجویی در مصرف سرمایه و اشتغالزایی فراوان؛
- تأمین تعادلهای اجتماعی و منطقهای با جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها؛
- افزایش صادرات؛
- وابستگی ناچیز به محصولات خارجی و صرفهجویی در استفاده از ارز خارجی؛
- توسعه صنعت توریسم؛
- درونزا کردن دانش فنی تولید؛
- پر کردن حلقهمفقودِفرایندِ تولید؛
- تسهیل در رقابت؛
- تشویق فرهنگ سرمایهگذاری؛
- پرورش مدیران، کارآفرینان و کارگران صنعتی؛
- توجه به محیط زیست؛
- کمک به توزیع عادلانه درآمد؛
- خصوصیسازی؛
- معرفی فرهنگ منطقه.
در کل باید به این نکته توجه شود که از سرمایهها و بودجه محدود کشور برای ایجاد فرصت کاری هرچه بیشتر استفاده کرد و افراد بیکار بیشتری را به اشتغال و کار مولد واداشت تا با کمک به رشد افراد شاغل، هم تولید درآمد ملی بالا برود و هم معضلات ناشی از بیکاری در جامعه، مانند افزایش نرخ طلاق و بزهکاری و... کاهش یابد؛ کاری که هندوستان بعد از استقلال انجام داد. این کشور تاکنون با ایجاد صنایع کوچک و صنایع دستی و کارگربر و کمهزینه و ساده، افراد را به کار مولد مشغول ساخته و با موفقیت و جدیت آن را دنبال میکند. این کار میتواند الگویی بهینه برای کشور در مناطق شهری و بهویژه روستایی باشد - گلمحمدی، . - 1389 منطقه سیستان بهدلیل کمبود آب و خشکسالیهای پیاپی و بستن رودخانه هیرمند و خشک شدن دریاچه هامون، امکان
