بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین سر فصلها در زمینه زیبا سازی و گرافیک محیطی توجه و بکارگیری رنگ در محیط است. میتوان گفت رنگ مهمترین نقش را در الگوی رفتاری انسان شهر نشین داشته و عنصر اجتماعی و توانمندی است که افزون بر رسالت و وظیفه پیام رسانی و انتقال مفاهیم، جذابیت بصری شهر را نیز به دنبال دارد. علیرغم اهمیت شایان عنصر رنگ،اصولاً این مقوله و تاثیرات فضایی آن بر ساکنان شهر تهران کمتر مورد توجه قرار گرفته است و در مواردی نادیده انگاشته شده است. شهر تهران تحت تأثیر عواملی همچون آلودگی هوا، ازدحام تراکم وسایل نقلیه، افزایش روز افزون جمعیت، اقلیم جغرافیایی متنوع در مناطق مختلف آن و عواملی از این قبیل، به توده ای خاکستری و بی رنگ تبدیل گردیده است. با بررسی و شناسایی تاثیرات رنگ و بر اساس یک سیستم رنگی سازمان یافته و همچنین با برنامه ریزی اصولی و عملی در ساختار شهر تهران میتوان در ایجاد تمرکز ذهنی و افزایش حس آرامش در محیط یا به عبارتی آرام سازی بصری، موثرتر عمل نمود. لازم به ذکر است که یک طراح گرافیک در پرداختن به مبحث رنگ،صرفاً لایههای ظاهری و به عبارتی پوستههای بیرونی تجهیزات شهری، مبلمان شهری، نمای ساختمانها، کفپوش خیابانها و مواردی از این قبیل را در مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد داد و بررسی احجام، فرمها در حوزه فعالیت طراحان شهری، معماران و طراحان صنعتی خواهد بود، لذا این پژوهش در راستای دستیابی به اهداف فوق، در ابتدا به تعریفی کلی و جامع از طراحی گرافیک و سپس به ارائه مفاهیم گرافیک شهری یا محیطی پرداخته است. پس از تحقیق پیرامون جایگاه گرافیک محیطی و جنبههای مختلف آن، مبحث رنگ و موارد مربوط به آن مورد توجه قرار گرفته و نحوه بهره گیری از رنگ در گرافیک محیطی شهر تهران، شناخت نقاط ضعف و قوت آن و بررسی میدانی رنگ در حوزهی گرافیک محیطی در شهر تهران فصل پایانی این پژوهش را تشکیل میدهد. روش تحقیق در این پژوهش به صورت میدانی و مطالعه کتابخانه ای- اسنادی است آوری و با تحلیل رنگی، در حوزه رنگ و همچنین پوسته بیرونی آنها پرداخته خواهد شد.
واژگان کلیدی: گرافیک شهری، شهر تهران، رنگ، فضای شهری، آرام سازی بصری
مقدمه
گرافیک شهری بخشی از هنر سازمان دادن فضای شهری است که با رشتههای مختلف علمی و هنری مانند برنامه ریزی شهری، معماری و منظرسازی، گرافیک، مهندسی برق، مهندسی ترافیک و حمل و نقل، روانشناسی، جامعه شناسی و اقتصاد و کار دارد و در عین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط بر قرار میکند. در واقع رسالت این حوزهها روند شکل دهی فضای پیرامونی است - صدر محمدی، . - 1387:15
در این میان رنگ با هدف ایجاد ارتباط تصویری مناسب میان شهروندان میتواند در موارد بسیاری از جمله: نماهای ساختمان، آب نماها، مبلمان شهری، علایم راهنمایی و رانندگی، طراحی و مکان یابی تبلیغات محیطی، هماهنگ سازی علایم و تابلوها، همگون سازی نیمکتها، زباله دان ها، فضای سبز، وسایل بازی، علایم هشدار، علایم اطلاع رسانی و راهنمایی، کیوسکها و... به طور مستقیم یا غیر مستقیم نقش مهمی داشته باشد. در حیطه گرافیک محیطی، اغتشاش و نا همگونی بصری رنگی، بی توجهی به ارزشهای تاریخی و کالبد هویتی و فرهنگ یک شهر در طراحی بخشهای گوناگون آن، تداخل عملکردها و... سبب شکل گیری فضاهای ناخوشایند برای کار و زندگی میشود. به منظور جلوگیری از این اغتشاشات بصری رنگی در گرافیک محیطی یک شهر باید هر دو سویه عینی و ذهنی آن یعنی شهر، ساختار و کالبد شهری که کارکرد اقتصادی آن، فضاهای عمومی و غیره و نیزعامل ذهنی یعنی گروههای اجتماعی ساکن، سطح ادراک و شعور اجتماعی و توقعات و مطالبات آنها، وضعیت شهروندی، گروههای همگن و نظایر آن مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند.
با کنار هم قرار دادن این عوامل، ترکیبی از یک شهر ارائه خواهد شد که سیمای آن گویای فرهنگ و نگرش آن جامعه میباشد. معیار فرهنگی، سلیقه شخصی، تفکر و امکانات نهادهای اجتماعی در یک کشور تعیین کننده نمای ظاهری شهری و بالطبع گرافیک شهری است. با توجه به مطالب ذکر شده بررسی نقش و اهمیت رنگ در هویت سازی شهر، فرهنگ سازی و جذابیت بصری ضروری است که به این مقوله بیش از سایر موارد در گرافیک شهری توجه شود. ولی متاسفانه به دلایل متعددی که در ادامه این نوشتار به آنها پرداخته خواهد شد این مبحث مهم و اساسی در کلان شهری مانند تهران بسیار بی اهمیت و ناچیز انگاشته شده است. دلایلی که به آنها اشاره خواهد شد مانند: عدم توجه به فرهنگ و نگرش مناطق مختلف تهران، شناخت ناصحیح رنگ و ترکیبات آن و نحوه بکارگیری آن در کنار رنگهای دیگر، آلودگی هوا، ازدحام و تراکم جمعیت و اتومبیلها و مواردی از این قبیل همگی دست به دست هم داده تا چهره شهر تهران را تبدیل به فضایی خاکستری، بی روح و بی رنگ بنماید. این فضاهای ناخوشایند و نا هماهنگیهای بصری رنگی، که در حوزه گرافیک شهری بایستیصرفاً در پوستهها و لایههای بیرونی اجزای شهری مورد مطالعه قرار گیرند، موجب گردیده تا علاوه بر نازیبایی فضای ظاهری شهرنیز بر روحیه و نگرش شهروندان تهرانی بر جای گذارد. لذا به جهت ایجاد و سامان دهی فضایی مناسب برای شهروندان، رنگ در گرافیک شهری شهر تهران نیازمند مطالعه جدی و مطابق با استانداردهای جهانی است. این پژوهش در راستای رسیدن به اهداف فوق شکل گرفته و بابی در این زمینه گشوده تا زمینه ساز مطالعات جدی تر و تخصصی تر در این زمینه باشد.
گرافیک شهری یا محیطی و کاربرد آن در ساماندهی شهر
گرافیک شهری یا محیطی ارتباط عملی چیدمان و منظر یک شهر و در نتیجه شکل دهی و استفاده از فضای عمومی شهر است. این هنرمند نیازمند درک صحیح از مواردی همچون اقتصاد شهری، اقتصاد سیاسی و نظریههای اجتماعی و فرهنگی است. یک شهر برای هرچه زیباتر شدن محیط خود به مؤلفههایی همچون فضاهای بصری، مبلمان شهری، بهبود بستر حمل و نقل، فضای سبز و بسیاری از موارد دیگر نیاز دارد که هریک در زیباسازی محیط زندگی شهری نقش مهمی ایفا میکنند. عناصر نور، رنگ و صدا نیز همواره در محیط شهر میتوانند فضایی دلنشین و محیطی آرام برای شهروند فراهم کنند. بکارگیری این عناصر و مؤلفههایی که باعث زیباتر شدن محیط شهری و سهولت و آرامش زندگی در آن میشود، هنری را به نام - هنر گرافیک شهری یا محیطی - به وجود آورده است. گرافیک شهری، در بخش عمومی، طراحی فضایی مانند خیابانها، بناهاو مکان عمومی و پارکها را در بر میگیرد. از طرفی طراحی فضاهای خصوصی مانند نمای ساختمانهای مسکونی و فضاهای سبز شخصی نیز بخش دیگری از گرافیک شهری است - تصاویر 1 و . - 2
تصویر :1 نقاشی دیواری تصویر :2 تجهیزات شهری
اهداف کلان گرافیک شهری
-1 هویت و تشخیص بخشی به نماها و فضاهای شهری از مهمترین اهدافی است که با فرآیندگرافیک شهری تحقق مییابد، مشروط بر اینکه این هویت، تعریف مشخص داشته باشد تا بتوان در شکلی متحد و هماهنگ به آن دست یافت. در غیر این صورت آن هویت، مجموعه ای از رفتارهای مسئولانه و غیر مسئولانه، فردی و جمعی و غیر کارشناسانه خواهد بود که انعکاس رفتارهای اجتماعی زمان خود است.
-2 چه در یک شهر آشفتگی و چه نظم وجود داشته باشد، گرافیک شهری برای ایجاد آرامش بصری وارد عمل میشود، زیرا یکی از ویژهترین اهداف اجتماعی و روانی فرآیند گرافیک شهری، ایجاد آرامش و تلطیف فضای پیرامونی و همچنین کاهش شدت زیانهای روانی ناشی از اغتشاشات و آلودگی بصری است. در شهری آشفته، گرافیک شهری یکی از تأمین کنندگان نظم و آرامش است در حالی که در یک شهر منظم و منضبط، گرافیک شهری محصولی از یک فرآیند جامع است که یکی از عناصر این فرآیند جامع به شمار میآید.
-3 هدف مهم دیگر گرافیک شهری، ارتقا فرهنگ بصری و تجسمی صحیح در شهروندان است. عموم شهروندان یک شهر، تلقی عامی اززیبایی دارند. در حالی که متخصصان میتوانند تلقی خاص تری از زیبایی را به زبانی عامیانه ارائه کنند و لایههای کوناگون را یک ره آورد زیبایی قرار دهند. این ره آورد موجب ایجاد انس و الفت شهروندان با هنرهای شهری میشود. فراتر از تاثیرات فردی و جمعی، این فرآیند مسئولیت نگه داری از شهر را نیز در بین شهروندان ایجاد میکند، زیرا مردم در شهری که اجزا و عناصر آن آراسته و امن چیده و طراحی شده باشند، رفتار مراقبانه تری همراه با لذت از محیط شهری خواهند داشت تا نسبت به شهری که در فضای آن به خواستهها، تمایلات روحی و اجتماعی و محیطی شهروند توجهی نمیشود، چرا که در این شهرها عده ای مدیر غیر متخصص که از نظرات متخصصان شهری بی بهرهاند، طراحی و چیدمان شهری را مطابق سلیقه شخصی خود که تابع تغییراتی بیهوده و هزینههای هنگفت است، طراحی و چیدمان میکنند.
