مقاله تاثیر گرافیک محیطی بر منظر شهری نمونه موردی : خیابان انقلاب تهران

بخشی از مقاله

تاثیر گرافیک محیطی بر منظر شهری نمونه موردی:خیابان انقلاب تهران

چکیده:

شهر ها در تمدن جدید محل تعامل شهر و شهروند هستند.مطالعه دقیق و برداشت مناسب در بحث کیفیت محی شهری این امکان را به ما می دهد تا دریابیم شهرها تنها محل عبور و مرور نیستند،بلکه محی هایی هستند که باید با ساکنانش ارتباطی دو جانبه برقرار نمایند. امروزه شهرها به صورت وسیعی گسترش یافته اند و روز به روز بر تعداد افراد ساکن در آن ها افزوده می شود،در نتیجه نیاز به سیستم های هدایت بصری نظم یافته،که بر اساس قوانین علمی گرافیک محیطی تدوین یافته باشندبیش از گذشته احساس می شود. "در واقع شهروندان همه روزه زندگی خود را با ورود به گالریهای به نام خیابان که همچون نمایشگاهی دائمی از مناظر شهری هستند،آغاز میکنند".در این راستا مقاله حاضر سعی دارد بر پایه مرور متون و اسناد مرتب در این حوزه،ضمن معرفی منظر شهری،گرافیک محیطی و بررسی جنبه های مختلف آن به اهمیت تاثیر گرافیک شهری بر منظر شهر بپردازد.ودر آخر حاصل این نتایج در خیابان انقلاب تهران مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.

واژه های کلیدی: زیبا سازی ،گرافیک محیطی،منظرشهری، خیابان انقلاب

مقدمه:

امروزه محیطی سالم برای زندگی انسان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. لذا ضروری است که طراحان،مسئولان و متخصصین آن را به گونه ای طراحی کنند، که شرای زندگی و زیستن در آن همواره از نظم،منطق و زیبایی لازم برخوردار باشد.هم اکنون شهرهای جهان مملو از علائم،نشانه ها و دیگر عناصر گرافیکی آموزش دهنده و اطلاع رسان است. همچنین این شهر ها در زمینه تجارت و گردشگری با یکدیگر در رقابت هستند وپیوسته در حال یافتن روش ها و نشانه های جذاب تر و گویا تر برای راهنمایی و جلب توجه بازدید کنندگان هستند.گرافیک محیطی اولین تجلی تجسمی و عینی حیات مدنی کسانی است که در یک مکان به نام شهر میخواهند با رعایت حقوق یکدیگر زندگی کنند؛ باتوجه به اینکه در شهرهایفبزرگ علاوه بر ساکنین دائمی آنها، انبوه قابل ملاحظهای از مردم، جهتفانجام امور اقتصادی، تجاری، بهداشتی... نیز مرتب در حال آمد و رفتفمیباشند. بنابراین هدایت این افراد ناآشنا با محی مسئله مهمی است که شهرها بایستی از طریق نشانه ها، گرافیک محی و غیره پاسخی مناسب به آن دهند، به عبارت دیگر گرافیک محیطی(شهری) به عنوان داده پرداز ترین رویکرد در سیمای شهر، متنوع ترین و اثرگذارترین بخش از مجموعه تاثیرات بصری شهر بر ذهن شهروندان است. فاز طرف دیگر مسئله قابل توجه دیگر، بحث استفاده از گرافیک محیطی در شهرهای امروزی ماست . متاسفانه عادت زیبا نگری در شهرهای ما بر خلاف شهرهای قدیمی اروپا نهادینه نشده است.شهرداران،مدیران شهری،در مقوله تبلیغات شهری به فکر همه چیز غیر از استفاده به جا و هنرمندانه از آثار تبلیغاتی شهر هستند.چنان که در هر رویکرد مدیریتی شهری، مجموعه ای از نهادهای دولتی و خصوصی سعی می کنند سپهر عمومی شهر را آکنده از گفتمان مطلوب خویش کنند. وضیعتی که حتی در صورت وجود داده های اخلاقی از جانب این کارفرمایان گرافیک شهری، سبب کاهش فضای ادراکی و تعاملی شهروند و شهر شده و به سبب تکثر ارجاعی نشانه هایی نا همسو، شهر را مبتلا به ناخوانایی و تقلیل عرصه عمومی می کنند. در نتیجه چیزی شده است که امروز شاهد آن هستیم . بنابر این می توان گفت که ناهماهنگی گرافیک محیطی با فرهنگ و منظر شهر از جمله مهمترین عواملی است که زمینه ساز زشتی شهرهای امروز ما شده است.

منظر شهری:

"منظر شهری آن بخش از محی یا فرم شهر است که به روی کنش و واکنش شخص و نتایج اعمال وی موثر است. در منظر شهری است که بخشی از اطلاعات بالقوه محی به کیفیتی مستقیما محسوس (یا اطلاعات بالفعل) تبدیل می شود.بدین ترتیب منظر شهری جنبه عینی یا قابل ادراک محی می باشد که به نوبه خود دارای فرم،عملکرد و معناست."منظر شهری به عنوان نخستین جلوه از شهر، آینه تمامنمای ویژگیهای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی شهر است که در اولین برخورد به شهر به دیده شهروندان می آید.همچنین در درک پدیده منظر شهری تمام حواس انسان درگیر می شوند و بیشترین تاثیرات را بر آنها می گذارد. اهمیت منظر شهری به گفته دکتر گلکار بدان جهت است که: کلیت یک شهر را به مثابه یک متن آشکار ساخته و امکان قرائت و خوانش این متن را فراهم می آورد.]2[منظر شهری صرفا نمای ساختمانها و عناصر قابل رویت نیست؛ بلکه صداها، بوها، انواع عناصر طبیعی و مصنوع، خواه ثابت و خواه متحرک را در بر گرفته و در کل شامل تمام آن چیزهایی است که توس حواس انسان، هنگام حضور در شهر قابل درک است و تمام این عوامل با هم در کیفیت منظر شهری موثر هستند.سازنده های اصلی شکل دهنده منظر شهری عبارت اند از:توپوگرافی،هندسه ساختمان ها،خیابان ها و شبکه گذرگاهی،تابلوهای اطلاع رسانی،نمای ساختمان ها،مبلمان شهری،فضای سبز،مصالح ساختمانی،نورپردازی]3[که علاوه بر آنها می توان تصاویر روی دیوار،بدنه ساختمان ها،کفسازی عابر پیاده،نرده ها،آب و رنگ را نیز اضافه نمود.]4[

گرافیک محیطی(شهری):

واژه گرافیک از ریشه یونانی (صبسلچ) که در لغت به معنای نوشتاری است گرفته شده است به مرور با اضافه شدن پسوند (خش) کلمه گرافیک (خشصبسلچ) ساخته می شود و به معنای خ نوشتاری یا رسامی خ است. جرقه های تولد گرافیک ، به زمان تحولات انقلاب صنعتی و به دنبال آن،ورود تبلیغات به عرصه مناسبات و رقابت های صنعتی و تجاری باز می گردد.]5[

گرافیک کاربردی در شهرها را اصطلاحا گرافیک محیطی می نامند.در حقیقت گرافیک محیطی در فضای عمومی و بین مردم معنی پیدا میکند و همین امر باعث میشود تا در ذات خود به شیوه اجرایی کانسپتچوال آرت (هنر مفهومی) نزدیک شود چرا که معناگرایی و زمان محدود ارائه و اثر بیاندازه زمان در درک مخاطب از اثر، گرافیک محیطی را دارای ویژگیهای کانسپتچوال آرت میکند؛ البته گرافیک صرفا هنر نیست، همانطور که صرفا رسانه هم نیست بلکه بهشکل متعال هنر و رسانه در جهت انتقال پیامی خاص به مخاطب دستهبندی میشود.به بیانی دیگر گرافیک محیطی،از یک سو بخش مهمی از محی و اشیا پیرامون خود را بر مبنای معیارها و الگوهای زیبا شناختی گرافیک شکل می دهد و از سوی دیگر،به واسطه ی زبان گرافیک با محی و اشیاء و انسان های دیگر گفتگو و ارتباط برقرار می کند.]6[گرافیک محیطی، علمی است که در آن چگـونگی اسـتفاده از انـواع فرم ها،رنگ ها و نقش ها و تصاویر گوناگون به روشی ماهرانه،اصـولی و برنامه ریزی شده،در جهت بهتر و ساده تر شدن رواب اطلاع رسانی و جهت یابی و همچنین ساختن زیبایی های محی عمومی،مطرح شده و مـورد بررسی قرار می گیرد.در حقیقت گرافیک محیطی به آسانی هنرهای دی گر را به خدمت گرفته و به آنها شکل کـاربردی مـی دهـد.گاه بـه صـورت تصویر و گاه به شکل نشانه، سمبل ،برچسب وعلائم راهنمایی به جامعـه ،آموزش تصویری می دهد. و بـه مثابـه زبـان تصـویری مشـترک،در داد وستدها و مبادلات فرهنگی و تجاری،نه فق در جامعه ای خاص بلکه بین جوامع مختلف به کارگرفته می شود.
گرافیک محیطی(شهری) را می توان به دو گونه گرافیک محیطی دو بعدی (مسطح) و سه بعدی (حجمی) تقسیم کرد. که می تواند جنببه های مختلفی داشته باشد:
- جنبه اطلاع رسانی و یاحالت تاکید و یا هشدار نسبت به موضوع
- جنبه فرهنگی مانند تبلیغات شهری در مورد تئاتر و سینما و غیره.
- جنبه آموزشی
- جنبه تبلیغاتی
- جنبه اجتماعی مانند تبلیغات علیه مصرف سیگار در سطح شهر
- جنبه زیبایی و هنری وصرفا زیبا سازی محیط
ودر یک جمع بندی کلی و جامع می توان کاربردهای اصلی در گرافیک محیطی و حوزه های فعالیت آن را به صورت زیر تقسیم بندی کرد:

• علائم تصویری خدمات عمومی شهر ف

• علائم راهنمایی و رانندگی در شهرها و بزرگراه ها ف

• علائم هدایت تصویری و نوشتاری اماکن عمومی وخصوصی ف

• آگهی ها و پوسترهای تبلیغی و تجاری ف

• زیبا سازی اماکن عمومی و معابر ف

• نمادها و سر در مراکز و اماکن عمومی و خصوصی ف

· تابلوهای تبلیغی آموزشی،فرهنگی،اطلاع رسانی و تجاری شامل

تابلوهای تخت،بیلبوردها،تابلوهای گردان،تابلوهای چند وجهی،تابلوهای دیجیتال و بنرها،پانل های دیواری و... ف

· رنگ آمزی و چیدمان عناصر تزئینی بناها،اماکن و فضاهای شهری ف

· طراحی غرفه ها و ویترین های فروشگاهی و نمایشگاه ها و
پارتیشن(جداسازی)فضای مراکز اداری،تجاری و خدماتی ف

· طراحی گرافیکی و رنگ آمیزی طرح های نقش بسته بر دیوارها،پل
ها و وسایل نقلیه ف

• عناصر و حجم های تزئینی فضاهی شهری ف

• گرافیک محیطی فضاهای سبز،پارک ها و گردشگاه ها ف

· گرافیک محیطی مبلمان شهری(ایستگاه ها،پارک ها،مراکز تفریحی،ادارات،بیمارستان ها،مدارس،دانشگاه ها و ...) ف

· زیبا سازی میادین و معابر(آب نماها،حجم های تزئینی و ...)
· طراحی تزئینات محیطی در مراسم(جشنواره ها،مسابقات،جشن
ها،اعیاد،آیین های دینی و مذهبی و ...) ]7[ ف

از آنجا که همه این عواملفدر محی داخلفشهرفانجام میگیرد. بنابراین بایدفبین آنها و شهر، هماهنگی ایجاد گردد. بنابراین به نظر می رسد فرموله کردن قوانین مربوط به علائم خواندنی یکی از راه های این هماهنگی است.البته اجرای این قوانین کار ساده و آسانی نیست. برخی از فرمول های ایجاد علائم گرافیک محیطی به ترتیب زیر می باشند:

.1 تابلوهای گرافیک محیطی نباید از سطح زمین خیلی فاصله داشته باشند و باید تابلوها به آسانی از داخل ماشین دیده شوند در ضمن نباید خیلی پایین نصب شوند .زیرا در آن صورت با توقف ماشین های باری قابل رویت نیستند.
.2حروف باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا از فاصله ای معین قابل خواندن باشند ولی آنچنان بزرگ نباشند که خارج از مقیاس محل نصب باشند.مثلا در بزرگراهها که اغلب مردم با سرعت بیشتری از آنجا میگذرند ، باید بهفگونهای باشد که بهسرعت بتواند ارتباط لازم را با مخاطب برقرار کند.
.3تابلوهای گرافیک محیطی باید تصاویری ساده داشته باند تابه راحتی قابل درک باشد در ضمن متن های اطلاع رسان هم باید ساده باشند تا به راحتی خوانده شوند.
.4تابلوها حداکثر دارای سه پیام باشند و پیام ها تا حدی که امکان دارد کوتاه باشند.
.5فاصله میان حروف،کلمات و خطوط رعایت شوند.
.6کارآیی بیلبورد در شب نیز بحثی است که بایدفهمراه با عوامل دیگرمربوط به بیل بوردها با دقت بررسی و طراحی شود و بافاستفاده از سیستمهای نوری مناسب پیام دلخواه در شبها نیز بهمخاطبینف
احتمالی القا شودفل

.7نسبت میزانفارتفاع نصب بیلبورد با طول و عرض آن نیز از نکتههای حائزاهمیت میباشد کهفباید بطور دقیق محاسبه شود.
اهمیت گرافیک محیطی (شهری)در منظر شهری:
بنابر آنچه که بیان شد، اولین اهمیتی که برای گرافیک محیطیف قائل میشویم، همان برقراری ارتباط برایراهنمایی و اطلاعرسانی به مخاطبفاست و در دومین نقش خود، وظیفه زیباسازی محی را برعهده میگیرد، از آنجا که انسانفبه طور ناخودآگاه خواهان زیبایی و توازن و تعادل و آراستگی است و ازفزشتیها و ناهنجاریها دوری میجوید ، حضور در محیطی که همه عنصرهای آنفبهطور صحیح در جای خود قرار گرفته باشد و رنگها در هماهنگی و تضاد، هرکدامفبه وظیفه خود به درستی عمل کنند، برای هر انسانی، به راستی لذت بخش استفو روح خسته از کشاکش ومسایل روزمره زندگی او را به آرامش دعوت میکند بی قاعدگی موجود در فضای شهری به همراه رشد سریع جمعیت و در پی آن ساخت و سازها به همراه آلودگی های بصری چنان جامعه بشری را تهدید می کند که همگی پیش زمینه اختلالات حسی و عاطفی و تصویری مردمان می شود،به عنوان مثال:عدم توجه به شکل و ابعاد و ارتفاع تابلوها،انتخاب محل نامناسب،تراکم و تداخل تابلوها،ترکیب نامتناسب شکل تابلوها با محی اطراف از جمله عوامل ایجاد ناهماهنگی و به دنبال آن ناهنجاریهای بصری است.کارشناسان باور دارند اگر معیارهای لازم در طراحی شهری رعایت نشده باشد،شهروندان فق فعالیت های ضروری را انجام می دهند در حالیکه در فضاهی مطلوب شهری،شهروندان علاوه بر آنکه به فعالیت های ضروری می پردازند به حضور درخیابان و فضاهای شهری تمایل بیشتری نشان می دهند.

بررسی نمونه موردی:

برای روشن شدن تاثیر گرافیک محیطی بر منظر شهری به بررسی موردی خیابان انقلاب پرداخته شده است . درفشهری چون تهران (پایتخت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ما) با 615 کیلومتر مربع مساحت وفنزدیک به 13 میلیون نفر جمعیت، به دلیل غفلت از بررسیهای اجتماعی و فرهنگی و همچنینفتعدد متولیان طراحی گرافیک و مبلمان شهری در مسیر طراحی تا نصب المانهای شهری کمترفشاهد کارآمدی و زیبایی عناصر

بصری هستیمفل ف تابلوهایی در ابعاد کوچک و بزرگ،فکج و معوج با هر اندازه وشکل تنها گوشهای از این ناهماهنگی در سطح شهر تهران استفلبه گونهای که در حال حاضر علاوه بر آلودگی هوا و آلودگی صوتی، پدیدهای به نامف"آلودگی دیداری" نیز به مجموعه ناهنجاریهای شهراضافه شده استلبه عبارتی دیگر می توان گفت:تهران همانند بنای بزرگی است که عملیات ساختمانی آن هرگز خاتمه نمی یابد ولی در عین حال هرگز هم به تجهیزاتی که بر آورنده ی نیازهای ساکنین خود باشد مجهز نمی شود، سیمای این شهر عملا فاقد آرامش است و چشم بیننده را آزار می دهد.
در این میان خیابان انقلاب به عنوان یک خیابان اصلی،به لحاظ قرار گیری در موقعیت مر کزی به عنوان مهمترین و اصلی ترین ارتباط دهنده شرق و غرب تهران،اساسا یکی از مهمترین مراکز فعالیتی شهر تهران محسوب می شود.این خیابان یاد آور خاطرات جمعی(مواردی از قبیل پیروزی انقلاب اسلامی و حوادث دانشگاه)و وقوع برخی از رویدادهای مستمر از قبیل نماز جمعه و راهپیمایی های مردمی است.]8[
این خیابان که شاه رضا نامیده می شد،در اوایل قرن حاضر در پی اقدامات پهلوی اول برای تغییر چهره تهران سنتی دوره قاجار،به تهران جدید دوره ی پهلوی،بر روی خندق و دیوار شمالی حصار تهران احداث شد.دانشگاه تهران(شکل شماره (1، کتابفروشی های مقابل دانشگاه، پارک دانشجو، میدان انقلاب، تئاتر شهر(شکل شماره (2 ،چهار راه کالج، تالار وحت،میدان فردوسی به عنوان نقاط حساس و کلیدی در این خیابان مطرح هستند.]8[