بخشی از مقاله
چکیده
امنیت ملی فصل مشترک دغدغه تمام کسانی است که معتقد به لزوم کنترل رسانه ها هستند از طرفی عده ای براین باورند که نظارت و کنترل رسانه ها در بلند مدت آثار ضد امنیتی را برای کشورها به دنبال دارد. طرح دیدگاه های متنوع و متضاد در جامعه به نوعی سوپاپ اطمینان برای پایداری و بقاء کلیت یک نظام سیاسی به حساب می آید از این رو رسانه ها در بقاء یک جامعه و همچنین تداوم زندگی مسالمت آمیز اجتماعی مردم و تعامل آنها با نظام سیاسی حاکم نقش ویژه ای را ایفا می کنند.
رسانه ها همچنین در مدیریت افکار عمومی در بحران ها تأثیر دارند و متناسب با قاب رسانه ای و روایتی که از یک اتفاق ارائه می دهند می توانند در سطح جامعه به جریان سازی و هدایت افکار عمومی بپردازند. - احمدیان - 38 :1394 اثرگذاری رسانه ها تا حدی است که برخی علت اصلی شکست کودتای ترکیه در سال 2016 را وجود شبکه های اجتماعی می دانند.
.1 مقدمه
تکثرگرایی در واقع یک مفهوم کلی و به معنای پذیرفتن گوناگونی است. این مفهوم به روشهای مختلف و در مباحث گستردهای مورد استفاده قرار میگیرد. در سیاست تکثرگرایی به معنای پذیرش گوناگونی علایق و عقاید در بین مردم است و میتوان گفت تکثرگرایی سیاسی یکی از مهمترین مشخصههای مردمسالاری مدرن به شمار میرود. در ارتباطات تکثرگرایی به معنای شنیده شدن صداهای مختلف و مخالف در سطح جامعه است. به هر میزان که جریان های مختلف در جامعه ای دارای تریبون و رسانه باشند می توان گفت تکثر رسانه ای در آن جامعه مطلوب است.
در سیاست مردمسالارانه، تکثرگرایی یک اصل راهنماست که به همزیستی مسالمتآمیز علایق و عقاید مختلف میانجامد. برعکس اقتدارگرایی و پارتیکولاریسم - دلبستگی به مرامی خاصی - ، تکثرگرایی با پذیرش گوناگونی عقاید بر این اصل پافشاری میکند که اعضای یک جامعه میتوانند اختلافات خود را با استفاده از گفتگو همسو سازند. - ارلهوف، - 1388:238 یکی از ابتداییترین استدلالها در مورد تکثرگرایی را جیمز مدیسون در مقالات »فدرالیست« ارائه کردهاست.
در این نوشتارها، مدیسون این بیم را ایجاد کرده که تحزبگرایی در نهایت به یک جنگ داخلی میانجامد و در ادامه گفتارش به جستجوی بهترین راه برای جلوگیری از وقوع چنین رخدادی پرداختهاست. مدیسون این نکته را به اثبات رسانده که بهترین راه برای جلوگیری از حزب گرایی، ایجاد فضایی است که در آن به هیچیک از احزاب اجازه مسلط شدن بر سیستم سیاسی را ندهیم. این عقیده تا حد زیادی تکیه بر تغییر دائم تأثیر گروههای سیاسی دارد به طوری که از تسلط یک گروه جلوگیری کرده و در نهایت به یک رقابت دائمی بینجامد.
.2 تکثرگرایی و مصلحت عمومی
تکثرگرایی رسانه ای امیدوار است که فرایندهای تعارض و گفتگو در نهایت به مشخص شدن و متعاقب آن به درک بهترین راه برای تک تک افراد جامعه یا همان »مصلحت عموم« بینجامد. چنین اصلی بر این نکته دلالت دارد که در یک چهارچوب پلورالیسمی مصلحت عموم یک مفهوم معین قیاسی نیست بلکه وسعت و مضمون مصلحت عمومی تنها میتواند در سایه گفتگو کشف شود. در نهایت، نتیجه مهم این فلسفه این است که عقیده هیچ گروه خاصی نمیتواند به عنوان » حقیقت مطلق« مورد تأیید باشد؛ بنابراین وجود هیچ گروهی که بتواند دو مفهوم »مصلحت عمومی« و »حقیقت مطلق« را با هم داشته باشد ممکن نیست.
در نهایت ممکن است که یک گروه موفق شود تا عقیده خود را به صورت عقیده پذیرفته شده مطرح کند که البته این امر به جز با ایجاد مذاکرات در یک چهارچوب تکثر گرایانه محقق نخواهد شد و باید به صورت یک اصل کلی، به این نکته اشاره کرد که متصدیان یک چهارچوب تکثر گرایانه سالم نباید به صورت جانبدارانه عمل کنند و برای یک گروه خاص منافع نامتناسبی را ایجاد کنند. - دادگران،:1385 - 126
طرفداران تکثرگرایی بر این عقیده هستند که استفاده از فرایند مذاکره بهترین راه برای رسیدن به مصلحت عمومی است چراکه زمانی که همه بتوانند در تصمیمگیریها و قدرت شریک شوند - و بتوانند حق خود از نتایج استفاده از قدرت را طلب کنند - مشارکت همه جانبه و همچنین حس تعهد بیشتری در جامعه شکل خواهد گرفت و در نهایت نتایج بهتری در طرحها حاصل خواهد شد. در مقابل در جوامع استبدادی که قدرت در دست فرد یا گروهی متمرکز شده و تصمیمات به وسیله عده اندکی گرفته میشود امکان کارشکنی بیشتر است. روشنفکران معتقد به این اصل، در برابر اختلافات اعتقادی، به تناقض غیرقابل حل میرسندچرا که قبول موارد کاملاً متضاد، به تناقض و بنبست منجر میشود.
.3 تأثیر تکثر رسانه ای بر بهبود کیفی فعالیت رسانه ها
طی چند سال گذشته شاهد افزایش شمار رسانه های مکتوب و الکترونیک بوده ایم. هیات نظارت بر مطبوعات در فروردین ماه سال - 1395 - برای 24 پایگاه اطلاع رسانی مجوز تاسیس و فعالیت صادر کرد و امسال نیز در ادامه همان روند شاهد صدور مجوز برای 84 رسانه دیگر بودیم. این موضوع اگرچه نشان از تلاش مسوولان برای بازتر شدن فضای اطلاع رسانی کشور دارد اما از دید کارشناسان رسانه نمی تواند تضمین کننده بهبود کیفی فضای رسانه ای باشد.
کارشناسان بر لزوم توجه به رشد کیفی رسانه ها در کنار افزایش کمی آنها تاکید دارند.
نتیجه مستقیم تقویت رسانه های غیر دولتی تکثر رسانه ای است. تعدد و مهمتر از آن تکثر رسانه ای در جوامعی رخ می دهد که به طور نسبی فضای سیاسی و رسانه ای در آنها به نحوی باشد که صدای های گوناگون شنیده شود. همیشه بین مالکیت یک رسانه با محتوای آن رابطه ای مستقیم وجود دارد به گونه ای که شما با آگاهی از مالکیت یک رسانه می توانید محتوای آن را حدس بزنید و برعکس.
اکنون جامعه ما به این آگاهی رسیده است که با سنجش محتوای رسانه ها، مالکیت آنها را حدس بزند. از این رو زمان آن فرا رسیده که برای اغنای افکار عمومی و ایجاد سرزندگی، پویایی و نشاط سیاسی و اجتماعی جامعه، تکثر واقعی در فضای رسانه ای صورت گیرد.
تکثر رسانه ای یعنی در عین حال که تعدد و فراوانی رسانه ها وجود دارد، محتوای رسانه ها هم با هم فرق داشته باشد. به عنوان مثال هم اکنون در تلویزیون ایران با وجود تعدد کانال ها، تکثری وجود ندارد. یعنی نگاه ها و محتوای برنامه ها روی یک خط و روی یک استاندارد و عرف است. این رویه نباید در مطبوعات هم وجود داشته باشد. یعنی مطبوعات باید در کنار تعدد از تکثر هم برخوردار باشند.
متاسفانه تا به امروز به موجب برخی دیدگاه ها و مسایل موجود در جامعه ایران که هم اهل مطبوعات و هم مسوولان از آن با خبر هستند، تکثر رسانه ای آنگونه که باید در فضای مطبوعاتی ایران شکل نگرفته است و نوعی نابرابری بین رسانه های بخش خصوصی و بخش دولتی وجود دارد.
در همین حال رسانه های غیردولتی به لحاظ مالی نیز امکان رقابت با رسانه های دولتی یا وابسته به نهادهایی چون شهرداری و دیگر سازمان ها و وزارتخانه ها را ندارند. بنابر این لازم است نوعی تعادل و عدالت در بین رسانه های دولتی و غیر دولتی ایجاد شود. دراین مسیراعطای مجوز تاسیس به رسانه های خصوصی و پرداخت یارانه به آنها، در صورتی که عدم وابستگی و خصوصی بودنشان به اثبات رسیده باشد، می تواند موثر واقع شود.
تقریبا در همه کشورها رسانه هایی وجود دارند که تابع حاکمیت و دولت هستند. این موضوع طبیعی است زیرا دولت و حاکمیت کشورها باید سخنگو داشته باشند. در این میان آنچه از اهمیت برخوردار است وجود تعادل در شمار رسانه های دولتی و خصوصی، نوع پرداخت سوبسید یا یارانه و دیگر معافیت های دولتی به آنها است. اگر در این موارد عدالت برقرار باشد، اشکالی در فضای رسانه ای کشور پیش نمی آید.
ایجاد رسانه خصوصی واقعی، کار خیلی سختی است اما غیر ممکن نیست. به عقیده من در فضای سیاسی امروز ایران، برای تاسیس رسانه های خصوصی، به نظر شورایی مقبول و عدالت محور متشکل از نمایندگان دولت، مجلس، قوه قضاییه و دیگر نهادهای حاکمیتی و خود روزنامه نگاران و اصحاب جراید و مطبوعات نیاز است.
ما در مسیر تقویت رسانه های غیردولتی نباید مطلق گرا باشیم. هدف ما باید ارتقای نظام رسانه ای با تقویت رسانه های خصوصی باشد. در این مسیر اما نباید آرمانی فکر کرد و در تاسیس رسانه های غیردولتی بر نبود نظارت نهادهای دولتی و دیگر نهادهای حاکم اصرار داشت. بخش خصوصی نمی تواند مدعی شود که به تنهایی برای رسانه ها تصمیم گیری کند زیرا در هیچ جای دنیا اینگونه نیست. با این وجود دولت، دفتر مطالعات رسانه ها و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز نباید به تنهایی برای رسانه ها تصمیم گیری کنند.
باید سهم زیادی از این تصمیم گیری به خود اهالی مطبوعات واگذار شود. عقل سلیم می گوید تصمیم گیری در خصوص رسانه ها باید به طور جمعی صورت گیرد . در این صورت است که هیچ نهاد دولتی، حکومتی یا سازمان خصوصی نمی تواند در شکل گیری رسانه ها فقط خواست ها و منافع خود را در نظر داشته باشد. یکی از دلایل عمده ای که برای محدود کردن فعالیت رسانه ها وجود دارد مسأله امنیت است.
.4 تکثر رسانه ای و امنیت در شبکه های اجتماعی
با ظهور و بروز تکنولوژیهای جدید وب مثل وب 0٫2 و وب معنایی، شبکههای اجتماعی که مبتنی بر تعامل کاربران در ارتباطگیری، تولید و به اشتراکگذاری محتوا هستند، به وجود آمدند تا جایی که مجموع کاربران معروفترین شبکههای اجتماعی اینترنت، به بیشتر از یک میلیارد کاربر رسیدهاست.
در ماهیّت و پیشینهی شکلگیری شبکههای اجتماعی اینترنتی، نقل قولها و اظهارنظرهای بسیار متفاوتی وجود دارد. برخی ظهور و بروز این شبکها را کاملاً طبیعی و در راستاتحوّلی موضوع ارتباطات و اطّلاعرسانی میشمارندامّا بسیاری نیز بر این باورند که در پس پردهی راهاندازی این شبکها، خصوصاً از سوی ایالاتمتّحده امریکا، منافع اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی فراوانی وجود دارد.
شبکههای اجتماعی بر پایهی تئوری معروف »شش درجه جدایی« به وجود آمدند و جالب است که این تئوری و بهرهبرداریهای از آن کاملاً مورد علاقهی سیستمهایاطّلاعاتی و امنیتیاست. ظنّ استفاده از شبکههای اجتماعی برای جمعآوریاطّلاعات و اشرافطّلاعاتی و یحتّای جاسوسی وقتی تقویت میشود که مشاهده میکنیم پس از واقعهی یازده سپتامبر 2001 در امریکا که نقاط ضعف دستگاهها و لایه های امنیتی ایالاتمتّحده را بیش از پیش آشکار کرد، شبکههای اجتماعی اینترنتیاز رشد قابل توجّهی برخوردار شدند. به نحوی که معروفترین وبسایتهای شبکههای اجتماعی مثل ارکات، لینکداین، مایاسپیس، فیسبوک و توئیتر که بیشترین کاربران شبکههای اجتماعی را در دنیا به خود اختصاص دادهاند در بعد از این تاریخ به وجود آمدهاند.
ظاهراًبا توجّه به شکست لایه های اطّلاعاتی و امنیتی ایالاتمتّحده در اشراف به القاعده و عدم شناخت قبلی این سرویسها از عاملان حملات انتحاری به ساختمانهای مرکز تجارت جهانی در نیویورک و ابهامات در چگونگی و کیفیت ارتباط آنان با سران القاعده، این نیازمندی در سیستمهایاطّلاعاتی و امنیتی به وجود آمد که دامنهی اشراف خود را در دنیا گسترش داده و به آن عمق ببخشند. لذا از شبکههای اجتماعی برای اشراف، تحلیل و بررسی رابطهی بین افراد، گروهها، دستهها و مطالعهی کیفیت و چگونگی رابطههای آنان برای مقاصد اطّلاعاتی استفاده میکنند.
از سوی دیگر بدیهی است که هزینههای سرسامآور این وبسایتها که خدمات خود را به صورت رایگان عرضه میکنند نمیتواند تنها از طریق تبلیغات تأمین شود و منطقی است که وبسایتهای شبکههای اجتماعی، مخارج خود را از طریقفروش اطّلاعات تجاری و غیرتجاری که با دادهکاوی در انبوهیاز اطّلاعات کاربران و محتواهای چندرسانهای آنان به دست آمدهاست تأمین کنند. از این رو محرمانگیاطّلاعات کاربران از سوی این گونه از وبسایت،ادّعایی بیش نیست.
