بخشی از مقاله
چکیده
یکی از جریانهایی که در سالهای اخیر نقش بسزایی در سیاستهای منطقهای ایفا کرده است و هر روز بر دامنه گسترش نفوذ آن در منطقه افزوده میشود جریانهای تکفیری است. جریانهای تکفیری و ظهور گروههای تروریستی در چند سال گذشته بخصوص بعد از بیداری اسلامی در منطقه به معضلی برای کشورهای خاورمیانه و جهان تبدیل شده است. جریانهای تکفیری در کشورهای سوریه، عراق با کشتار وحشتناک مردم و رعب و وحشت در کشورهای مختلف باعث برهم زدن نظم و آسایش سایر کشورهای منطقه و تاثیر بر معادلات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آن کشورها و حتی کشور ایران شده است.
لذا در این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که ظهور جریانات تکفیری در خاورمیانه چه تاثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارند؟ با گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانهای به جریانشناسی گروههای تکفیری در خاورمیانه پرداخته خواهد. بنابراین، اطلاعات از طریق کتب مرتبط، مجلات، فصلنامهها و نیز بهرهگیری از منابع الترونیکی و برخی سایتهای اینترنتی جمعآوری شده است. نتیجه نشان میدهد که تفسیرهای نادرست در حوزه فکر و اندیشه است که در نهایت منجر شکل گیری القاعده، داعش، جبهه النصره و بوکوحرام میشود. در اطراف کشور ایران با توجه به وضعیت ایدئولوژیکی و ژئوپولیتیکی تعدادی از این گروه ها از جمله داعش، جبهه النصره در غرب ایران و القاعده و طالبان در شرق ایران در کشورهای مجاور در حال جولان میباشند و به همین انگیزه امنیت ملی را هم در کشورهای همسایه و هم در داخل ایران تحت الشعاع قرار داده اند.
واژگان کلیدی: جریانات تکفیری، امنیت ملی، جمهوری اسلامی ایران، ایدئولوژی، ژئوپولیتیک، خاورمیانه
-1 مقدمه
پیشینه تکفیر در جهان اسلام، به صدر اسلام باز میگردد. برخی حوادث مهم تاریخ اسلام به سبب تکفیر روی داده، همچنان که برخی رخدادهای سیاسی و اجتماعی زمینه تکفیر را فراهم آورده است. از جمله رویدادهای مهم دوران پس از رحلت پیامبر اکرم،جنگهایرِدّه«»در زمان ابوبکر بود که در این جنگها دستگاه خلافت معارضانِ خود را کافر و خارج از دین خواند. درباره اینکه واقعاً تمامی یا بعضی از کسانی که در آن دوره تکفیر شدهاند، از دیدگاه فقه اسلامی کافرند یا خیر، تردید دّیج وجود دارد و برخی گزارشهای تاریخی تردیدهای بسیار در این باره، حتی تردید افراد نزدیک به خلیفه، را نشان میدهد. بنا بر برخی منابع تاریخی، عواملی مانند ندادن زکات و نپذیرفتن اصل خلافت یا در نظر گرفتن کسانی دیگر برای این مقام، در انتساب کفر به »اهل رِدّه« یا دست کم دستههایی از آنان نقش مهمی داشته است - زیودار، . - 6 :1394 اما آنچه که امروزه تحت عنوان جریانات تکفیری شکل گرفته ریشه در نوعی تفکر در نزد برخی مذاهب اسلامی دارد که تحت عنوان سلفیه شناخته می شود.
سلفیه که پدیدهای سخت و خشونتگرا است، مدعی انحصارطلبانه مسلمانی بوده و همه را جز خود مشرک میخواند. امروزه مهمترین و موثرترین مبنای کلامی سلفیان جدید، الهام گرفتن از سلفیان گذشته و توسعه معنایی و مصداقی کفر است. آنها، به قدری دایره کفر را گستردهاند که هر کسی غیر از خودشان را در بر میگیرد. علت و منشأ این اختلاف نظر میتواند بعنوان مرحله نخستین در سیر تحول تاریخی بحث توحید و شرک و بدعت مطرح شود - پیشین - .
به همین خاطر بسیاری از گروه های فکری- سیاسی متعلق به این طرز تفکر را با عنوان تکفیری معرفی میکنند. تکفیریها یا سلفیان از گروههایی هستند که امروزه وارد فعالیتهای سیاسی شدهاند و به عنوان یک بازیگر سیاسی سعی در ایفای نقش دارند.
فعالیت این گروهها به طور اعم در کل جهان و به طور اخص در دنیای اسلامی میتواند تبعات و پیامدهای خاصی را به دنبال داشته باشد. این پیامدها و تبعات برای ایران به عنوان یک کشور شیعی که در درون جهان اسلام بیشترین تفاوت واختلاف را با این گروهها دارد میتواند گسترده و خطرناک باشد که در این مجال سعی بر آنست تا به آن پرداخته شود.
در این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که ظهور جریانات تکفیری در خاورمیانه چه تاثیری بر بعد سیاسی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارند؟
فرضیه این سوال اینست که ظهور جریانات تکفیری از دو بعد ملی و فراملی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را تحت تاثیر قرار می دهد.
از بعد ملی باعث افزایش ناامنی عمومی و کاهش مشروعیت سیاسی در بعضی استان می گردد و از بعد فراملی باعث شکلگیری چالشهای ژئوپولیتیکی و ایدئولوژیکی برای جمهوری اسلامی ایران می گردد.
-2 روش تحقیق
با گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانهای به جریانشناسی تکفیری در خاورمیانه پرداخته خواهد. بنابراین، اطلاعات از طریق مطالعه کتب مرتبط، مجلات، فصلنامهها و نیز بهرهگیری از منابع الکترونیکی و برخی سایتهای اینترنتی جمعآوری شده است. اطلاعات گردآوری شده به روش توصیفی- تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
-3 مبانی نظری سلفیه: از آنجا که تمام جریانهای تکفیری از دل سلفیه بیرون آمدهاند، بنابراین شناخت جریانهای تکفیری بدون شناخت سلفیه امکانپذیر نیست - فرمانیان، بی تا: . - 6 سلف در لغت به معنی »پیشینسَلَفَ،«است؛و یَسلِفُ،» سَلفاًو سلوفاً« نیز صیغههای صرفی و مصدر »پیشی گرفتن« است. به گفته »ابن فارس«، سلف اصلی است که بر تقدم و سبقت دلالت دارد. پس سلف کسانی هستند که در گذشته بودهاند. با توجه به این تعریف، سلف معنایی نسبی دارد؛ به این صورت که هر زمانی، سلف زمان آینده خود است و در مقابل آن،خَلَف«» قرار دارد؛ به عبارت دیگر، ما نسبت به آیندگان، »سلف« هستیم و نسبت به گذشتگان »خلف« شمرده میشویم - خبرگزاری فارس، . - 1392
به صورت اصطلاحی و تسامحی گاهی استفاده از واژه سلف اشاره به مقطع زمانی خاصی دارد. در معنای لغوی، سلف مفهومی نسبی است، اما در اصطلاح ناظر به زمان و مقطع خاصی از تاریخ است. دلیل اهمیت این مقطع تاریخی خاص نیز برخی روایت-های منقول از پیامبر گرامی اسلام - ص - است که این مقطع را ستودهاند. البته این روایات از نظر سند و دلالت نیازمند بررسی است. دلیل دیگر اهمیت این مقطع زمانی نزدیکی و قرب این زمان به دوران پیامبر است. بنا به نظر سلفیون، نزدیکی زمانی به پیامبر موجب تلقی بهتر معارف دینی میشود و لذا قرب زمانی خود اهمیت بسیاری در مفهوم سلف دارد. معمولاً سلف از حیث زمانی به دوران صحابه، تابعین و تابعین تابعین اطلاق میشود. اگر بخواهیم این اعصار را به سال تبدیل کنیم میتوان آن را سه قرن ابتدایی اسلام ذکر کرد - زیودار، . - 18 :1394 بیشتر گروههای سلفی معتقدند که نسلهای اولیه مسلمانان مدلی را تنظیم نموده-اند که تمام نسلهای بعد باید آن را مخصوصاً در اعتقادات خود، فهم متون اصلی اسلام، روشهای پرستش، پرهیزگاری، و رفتار مورد ملاحظه قرار دهند - Jones, 2016: 12 -
یکی از مشتقات سلف، سلفی است. مراد از سلفی و سلفیون، فرد یا کسانی هستند که بر مشرب و روش سلف - به ادعای خودشان - عمل میکنند. البته همان گونه که گفته شد، سلف در این مفهوم صرفاً پیشینیان نیستند، بلکه مراد مذهب سلفیگری است، که دارای مختصات و مرزهای مشخصی است. سلفیون ادعا میکنند که ایمان داریم به آنچه که مسلمانان پیشین از صحابه رسول خدا - ص - و ائمه دین به آن ایمان آوردهاند - خبرگزاری فارس، . - 1392
سلفیگری و تکفیر: همانگونه که گفته شد، هر چند در میان مذاهب اسلامی تکفیر به چشم میخورد، اما تکفیری که به اباحه خون، مال و نوامیس مسلمانان بینجامد، تنها در سه گروه خوارج، بربهاریان و وهابیان وجود دارد. دو گروه خوارج و بربهاریان، به تاریخ پیوستند و از دیدگاههای تند و افراطی آنان، جز در منابع تاریخی چیزی باقی نماند و امروز تنها سلفیان تکفیری نمایندگی این دو گروه را بر عهده دارند. در میان گونههای سلفیگری، سلفیگری تکفیری،رسماً به تکفیر مسلمانان میپردازد، بی آن که به متعلقات ایمان و کفر توجهی کند. در اندیشه سلفیگری تکفیری هر دیدگاهی که با عقاید آنها نسازد، محکوم به کفر و ارتداد است - علیزاده موسوی، . - 1 :1392
در حوزه نظری، اندیشه تکفیری در چند قرن گذشته، ریشه در دیدگاههای ابن تیمیه دارد و وهابیت و دیگر گروههای تکفیری، دیدگاه تکفیری خود را از ابن تیمیه گرفتهاند. از اینرو، برای فهم دیدگاه تکفیری وهابیان، باید ابن تیمیه را نقطه عزیمت قرارداد.
حافظ وَهبْه 1378 - ه.ق - از نویسندگان وهابی، آراء و پندارهای ابن تیمیه را در چهار مسئله خلاصه نموده است: 1» بازگشت به کتاب خدا و سنت پیامبر - صو - پیروی سَلَف صالح - صحابه و تابعین - در فهمیدن آیات و روایات مربوط به توحید و صفات خدا و دوری کردن از راه و روش فلاسفه، متکلمان و صوفیان.2 مبارزه و جنگ با بدعتها و منکرات، به ویژه با چیزهایی که موجب شرک میباشد مانند: دست گذاشتن بر قبر و اقامه نماز در نزد قبور و حاجت خواستن از مردگان در گور و... 3. مبالغه نکردن و غلّو نکردن درباره مقام پیامبر - ص - .4 اعتقاد به اینکه بابِ اجتهاد باز است... که ابن تیمیه در طول زندگانی خودش در راه آن ها تلاش و فعالیت نمود و بعدها محمدبن عبدالوهاب - مؤسس فرقه وهابیها - دعوتش را در نجد، بر اساس آن شروع نمود - زیودار، . - 28 :1394
گروههای سلفی: در سدههای گذشته و بخصوص در سی سال اخیر گروههای متعدد و متنوعی از جریانهای تکفیری در کشورهای اسلامی به وجود آمدهاند. به طوری که از 2010 تا 2013 تعداد گروههای سلفی- جهادی شاهد افزایش 58 درصدی بوده است - Jones, 2016: 26 - این گروهها به طور خلاصه در نمودار زیر نشان داده شدهاند.
