بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت زندگی اخلاقی براي بشریت به اندازهاي است که خداوند سبحان آخرین پیامبر خود را براي تکمیل آن برانگیخته است و خداشناسی نیز از دغدغههاي مهم بشریت و از نیازهاي فطري که در ذات آدمی به ودیعه نهاده شده است. این مقاله درصدد بررسی تأثیر خداشناسی در زندگی اخلاقی و امنیت بشري از دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی است. از دیدگاه علامه، عاملَ بر اساس حق - خدا - ، خلق شده، و تمامی انسانها به زودى مبعوث میشوند، و کسانی که در زندگی دنیا، حق را شناخته، و سبک زندگیشان بر اساس حق بوده و به حق ایمان آورده و به آن عمل کردهاند به سعادت و بهشت نائل میشوند، و کسانی که زندگیشان بر اساس باطل بوده، یعنی باطل را پرستیده و شیطان را پیروى کردند، و طاغیان مستکبر را اطاعت نمودند، چنین افرادى در آخرت قرین شقاوت بوده و امنیت نخواهند داشت. وي خداشناسی را عامل مهم زندگی اخلاقی راستین و امنیت دنیوي و اخروي میداند و معتقد است هدایت خدا و عمل به دستورات دینی، انسان را به امنیت و سرور میرساند.
بنابراین ریشه زندگی اخلاقی و اعمال درست و درپیِ آن امنیت راستین در خداشناسی نهفته است.
واژههاي کلیدي: خداشنادین،سی، اخلاق، زندگی اخلاقی، امنیت بشري، علامه طباطبایی
مقدمه
فیلسوفان و عارفان هر یک به نوعی در جستجوي تفسیر و بیان تاثیر خداشناسی در رسیدن به زندگی سعادتمندانه، اخلاقی و با امن بشر بودهاند. اما اینکه چگونه میتوان به چنین زندگانی دست یافت، بین متفکران و اندیشمندان عالم اسلام اختلاف نظر وجود دارد. متکلمان رسیدن به بهشت را زندگی اخلاقی و سعادتمندانه آدمی معرفی کردهاند که بواسطه پیروي از شریعت حاصل میشود. فیلسوفان مشایی نیز آن را اتصال به عقل فعال میدانند که با تکمیل حکمت عملی و نظري امکان-پذیر است - ابنسینا، 1953، ج 140 :2؛ فارابی، . - 183 :1386 اما صوفیان نیز رسیدن به حقتعالی را کمال زندگی، سعادت و مایه امنیت میدانند که از نظر آنها از طریق سیر و سلوك صورت میگیرد.
از دیدگاه ملاصدرا نیز آدمی براي رسیدن به کمال زندگی اخلاقی آفریده شده است و در این راستا علاوه برتعقّل فلسفی، به عامل تهذیب نفس نیز تأکید میکند. زندگی اخلاقی از نظر وي، مبتنی بر عنصر محبت است؛ زیرا که مطابق دیدگاه وي در اسفار، محبت، سالک را به سیر و سلوك بر میانگیزد و در هر چهار مرحله سیر و سلوك، با سالک همراه است. در سیر از خلق به حق، محبت در تمام مسیر، توشه سالک است. در سیر از حق به حق،دیدنِ زیباییهاي حق، محبت را در دل سالک تقویت میکند. در سیر از حق به خلق، محبت به جلوههاي حق، در دل سالک، موجب میشود که تمامی مخلوقات را زیبا ببیند. و سالک در چهارمین سیر خود؛ یعنی سیر از خلق به خلق با حق، سبک زندگیاش را بر اساس محبت تنظیم میکند - شجاري، . - 51 :1392
همچنین پیامبران نیز کوشیدهاند تا زندگی اخلاقی و به تبع آن، امنیت درونی و بیرونی بشر را با تکیه بر خداشناسی حفظ کنند؛ همچنانکه راه و روششان به این نکته اشاره دارد. از اینرو، تنها راه نجات و رسیدن به سعادت چنگ زدن به سرچشمه خوبیهاست که لایتناهی و لایزال است. علامه طباطبایی نیز از متفکرانی است که بهتَبع فیلسوفان عارفانِو پیش از خود و با الهام از کلام وحی به این مسأله پرداخته است و هدایت خدا را، مایه سعادت، امنیت و سرور انسان معرفی میکند - طباطبایی، 1417، ج - 41 :12؛ از آنجا که به قولمثَل معروف: دزد دانا اول چراغ خانه را میکشد و سپس دست به دزدي میزند خداشناسی و خداپرستی نیز به مصداق چراغ خانه است که اگر نباشد امنیت خانه به خطر می افتد.
باید توجه کرد که دشمن اول از طریق فرهنگ غلط در تلاش است تا امنیت درونی بشري را از بین ببرد و وقتی که امنیت درونی بشر از بین رفت دیگر امنیت بیرونی از بین خواهد رفت. بنابرین به دلیل اهمیت موضوع، این پژوهش در صدد است تا به این سوالات مهم پاسخ دهد که خداشناسی در زندگی اخلاقی از دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی چه تأثیري دارد؟ آیا امنیت جامعه بشري بدون خداشناسی امکانپذیر است؟ تأثیر دین و عمل به دستورات دینی در امنیت جامعه اسلامی به چه اندازه است؟ فرض مقاله این است که امنیت اخروي و دنیوي بدون اخلاق و اخلاق بدون توحید و خداشناسی نمی توانند منشا اثرى باشند. هیچ امنیتی به ثمر نمیرسد مگر به وسیله ایمانی که آن ایمان به وسیله اخلاق کریمه حفظ و آن اخلاق هم به وسیله خداشناسی ضمانت شود. بنابراین، خداشناسی اصلی است که درخت سعادت آدمی را رشد داده و شاخ و برگ اخلاق کریمه را در آن میرویاند، و آن شاخه ها را هم بارور ساخته جامعه بشریت را از آن میوه هاى گرانبها بهرهمند میسازد. اگر دقت نماییم این فرض مقاله نشانگر تبیین عنوان پژوهش و نیز تبیین ارتباط زندگی اخلاقی با امنیت بشري که در عنوان پژوهش است ،میباشد.
در این پژوهش در بررسی اولیه، ابتدا اشارهاي به جایگاه اخلاق و زندگی اخلاقی و سپس ماهیت خداشناسی و رابطه آن با زندگی اخلاقی تبیین میشود. و در بررسی ثانویه، تأثیر خداشناسی در امنیت جامعه که دین و عمل به دستورات خدا مایه امنیت، و دینگریزي مایه نا امنی و بدبختی عنوان شده مشخص میشود و در نهایت، ایمان به خداي یگانه که عامل اصلی امنیت است مورد بحث و مداقه قرار داده میشود.
. 1 ماهیت خداشناسی
خداشناسی مفهومی است که در آن از پدید آورنده جهان و نخستین جنباننده سخن میرود. و نیز، در آن از دانایی، توانایی، خرد، بخشایش خدا و یکی بودن او سخن گفته میشود - صلیبا، . - 550 :1366 قرآن کریم اصلیترین منبع اسلاماساسِ برنامه خود را خداشناسی قرار داد و اعتقاد به یگانگی خدا را اولین اساس دین مطرح کرد. همچنانکه مولاي متقیان علی - ع - نیز آغاز دین را خداشناسی معرفی میکند - شریف الرضی، - 1 :1388 بنابر نظر امام علی - ع - ، آغاز دین شناخت حق-تعالی است، و کمال شناختش باور کردن او، و نهایت از باور کردنش یگانه دانستن او حاصل میشود، غایت یگانه دانستنش، اخلاص به اوست، حدو اعلاى اخلاص به او نفی صفات - زائد بر ذات - از اوست - همان: . - 1 در حدیثی دیگر، امام علی - ع - میفرمایند: »معرفهاللّه تعالی اعلی المعارف» «برترین معارف، معرفت به حقتعالی است« - تمیمی آمدي، - 710 : 1410 در حدیثی مشابه از امام صادق - علیهالسلام - نقل شده که: »افضل العبادة العلمباللّه» «برترین عبات، آگاهی یافتن به حقتعالی است« - مجلسی، 1403، ج . - 247 :75 معرفت به خدا امري وجدانی است که ریشه در فطرت بشر دارد - مطهري، بیتا، ج . - 558 :1
از اینرو، از دیدگاه بسیارى از دانشمندان اسلامی اولین واجب از واجبات اسلام معرفتاللّه است و اولین قدم در وادى دین و دیندارى، خداشناسی - محمدي، . - 22 :1387 از دیدگاه مرحوم علامه نیز خداشناسی از مهمترین وظیفه هر انسانی است. بنابر نظر وي، هر انسان وظیفه دارد با دلی پاك و نیتی خالص، آفریدگار خود را بشناسد و معتقد است شناسایی خدا روشناییبخش هر دیده واقع بینی است و بیاعتنایی به این حقیقت وجدانی، منشأ هرگونه جهالت و بیبصیرتی میباشد و
