بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اسرار و رموز ناشناخته قرآن که هنوز رازآلود باقی مانده است و مباحث و تحقیقات طاقت فرساى علماء و مفسران نتوانسته کامل و واضح آن را بیان نماید، آیات متشابه است. لذا این مقاله بر آن است، تا حکمت وجود آیات متشابه در قرآن را از دیدگاه علامه طباطبایی مورد بررسی و تفحس قرار دهد. لزوم وجود تشابه در قرآن را می توان با تأمّل و تدبر در حیات قرآنی و تعلیم الهی بدست آورد و روشن نمود. وقوع آیات متشابه در قرآن بهخاطر خضوع قرآن در القاى معارف عالیهاى میباشد که آن معارف عالیه را در اسلوبهاى عمومی ریخته و این اسلوب براى معانی مخصوص وضع شده است، لذا وجود چنین آیاتی را در قرآن از ضروریات می داند. و این ضرورت ناشی از وجود تأویل است، که موجب شده بعضی از آیات قرآن مفسر و مبین بعضی دیگر گردند.
واژگان کلیدي: محکم، متشابه، تاویل، طباطبایی
مقدمه
خداوند در رابطه با بیان احکام و مراد خود، به روش انسانی، قرآن را بر پیامبر خود نازل ساخت و با الفاظی که آدمی قادر به درك آنها باشد ذکر مطلب نمود. با توجه به روش بیان مراد متکلم، الفاظ داراي مواضع گوناگونی است، مثل عام، خاص، مطلق، مقید، مجمل، مبین، ظاهر، باطن، تفسیر، تاویل، محکم، مشابه و غیره. هر یک از موارد مذکور و سایر موارد، مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی و سایر علوم اسلامی گردید و آنان را بر آن داشت تا پیرامون آنها به تحقیق و تفحص بپردازند. حق تعالی نیز همین سیاق را در قرآن خود پیاده نمود و بر این اساس آیات را نازل کرد. با دقت و بررسی کتب علوم قرآنی یکی از موضوعات مورد توجه، محکم و متشابه است. زیرا در قرآن، آیه هفتم ارز سوره ي آل عمران به صراحت آیات را به دو بخش تقسیم نمود و این تقسیم بندي را مایه ي آزمایش انسانها و میزان سنجششان معین فرمود.
از جمله افرادي که این آیه را مورد تفسیر قرار داده و عقیده ي خود را در این رابطه بیان نموده مرحوم علامه طباطبایی - ره - بودند؛ ایشان در تفسیر المیزان ذیل آیه هفت سوره ي آل عمران ضمن تفسیر آیه به بیان دیدگاههاي خود پیرامون دو واژه ي محکم و متشابه پرداختند. و حکمت وجود چنین آیاتی را ناشی از تأویلی می داند که باعث تفسیر بعضی از آیات با بعضی دیگر است. و همچنین نفی تقلید کورکورانه، اختلاف افهام بشري و به کنایه سخن گفتن ... را از حکمت هاي وجود آیات متشابه می داند. در این مقاله سعی شده است بیشتر نظریه علامه مورد توجه و تحلیل قرار گیرد. و در ادامه به نظریات بقیه مفسرینی که علامه به تحلیل و نقد آن ها اشاره کرده، پرداخته شده است. و بعد کلام علامه - ره - در تتمه وتوجیهات بهتر کلام آنان بیان شده است. و این مقاله به صورت توصیفی تحلیلی است و هنگام بیان هر مطلب به بیان وشرح آن پرداخته شده تا مطلب بهتر بیان شود.
ضرورت و اهمیت
فهمیدن آیات متشابه و دست یابی به معارف بلند قرآنی و حکمت وجود آن در گرو تحقیق و بررسی مستمر و مداوم و یافتن راه رسیدن به این معارف از طریق جستجو در خود قرآن و سنت است و از این نظر وارد شدن در چنین مباحثی و جستجو پیرامون آن ها از اهمیت فوق العاده اي برخوردار است زیرا عاقبت فهمیدن چنین معارفی باعث سعادتمندي انسان و رسیدن به معارف الهی است.
سوال و فرضیه
حکمت وجود آیات متشابه و معارف قرآنی از دیدگاه علامه طباطبایی چیست؟
از نظر علامه طبابایی وجود تشابه در قرآن حتمی و ضرورى است و این ضرورت ناشی از وجود تاویل است، تأویلی که موجب شد بعضی از آیات قرآن مفسر و مبین بعضی دیگر گردد. و راه هاي دست یابی به این متشابهات استفاده از آیات دیگر قرآن و روایات و قواعد و اسالیب زبان عرب است.
پیشینه تحقیق
در زمینه متشابهات قرآن و معارف و تأویلات آن از گذشته مفسرانی دست به قلم شده اند. و در آثاري از خودشان به این موضوع پرداخته اند. که در زیر به آن ها اشاره می نمائیم. و علاوه بر آن مفسران دیگري در ضمن کتاب هایشان به این موضوع پرداخته اند، که از آن جمله می توان به امام فخر رازي، شیخ محمد عبده، شیخ، و جابر ابن عبداالله انصاري و ... اشاره کرد.
1.دکتر اسعدي، محکم و متشابه، تهران، سمت، 1386,
2.معرفت، مقاله ي محکم و متشابه، قم، انتشارات اصوال الدین، .1385
3. ناصحیان، علی اکبر، حکمت وجود آیات متشابه، دارالفکر اسلامیه، قم، .1379
.1 مفهوم شناسی
.1_1 محکم
محکم از ریشهي » حکم « به معناي » منع« گرفته شده و لذا گویند آیت محکم آن است که از حیث لفظ و معنا شبههاي بر آن عارض نگردد - ر.ك . راغب اصفهانی، 1376، ج.3 ص - 145در لغت اسم مفعول از باب اِفعال با ریشه ي حکم است. و به معناي استواربودن، اذعان داشتن، اعتراف کردن، واضح بودن و منع آمده است. - طریحی، .1420 ج .1 ص - 551محکم از این جهت محکم نامیده شد که در آن نتوان خللی وارد کرد. چیزي که محکم باشد راهی براي تزلزل و فرو پاشی در آن نیست مگر آنکه خود بر پایه هایش ایجاد رخنه و شکاف نماید. پس وقتی گفته می شود، فلانی حکم نمود، یعنی مسأله ي حاضر پیش از این، مورد تزلزل و اختلاف بود، حال او با حکم خود در مرافعه را بسته و پایه هاي آن را استوار نموده و مانع شد از اینکه کسی بار دیگر به آن مسأله وارد شود. لذا بدین ترتیب مشکل موجود را حل نمود.
