بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اسرار و رموز ناشناخته قرآن که هنوز رازآلود باقی مانده است و مباحث و تحقیقات طاقت فرسای علماء و مفسران نتوانسته کامل و واضح آن را بیان نماید، آیات متشابه است. لذا این مقاله بر آن است، تا حکمت وجود آیات متشابه در قرآن را از دیدگاه علامه طباطبایی مورد بررسی و تفحس قرار دهد.
لزوم وجود تشابه در قرآن را می توان با تأمّل و تدبر در حیات قرآنی و تعلیم الهی بدست آورد و روشن نمود. وقوع آیات متشابه در قرآن بهخاطر خضوع قرآن در القای معارف عالیهای میباشد که آن معارف عالیه را در اسلوبهای عمومی ریخته و این اسلوب برای معانی مخصوص وضع شده است، لذا وجود چنین آیاتی را در قرآن از ضروریات می داند. و این ضرورت ناشی از وجود تأویل است، که موجب شده بعضی از آیات قرآن مفسر و مبین بعضی دیگر گردند.
مقدمه
خداوند در رابطه با بیان احکام و مراد خود، به روش انسانی، قرآن را بر پیامبر خود نازل ساخت و با الفاظی که آدمی قادر به درک آنها باشد ذکر مطلب نمود. با توجه به روش بیان مراد متکلم، الفاظ دارای مواضع گوناگونی است، مثل عام، خاص، مطلق، مقید، مجمل، مبین، ظاهر، باطن، تفسیر، تاویل، محکم، مشابه و غیره. هر یک از موارد مذکور و سایر موارد، مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی و سایر علوم اسلامی گردید و آنان را بر آن داشت تا پیرامون آنها به تحقیق و تفحص بپردازند.
حق تعالی نیز همین سیاق را در قرآن خود پیاده نمود و بر این اساس آیات را نازل کرد. با دقت و بررسی کتب علوم قرآنی یکی از موضوعات مورد توجه، محکم و متشابه است. زیرا در قرآن، آیه هفتم ارز سوره ی آل عمران به صراحت آیات را به دو بخش تقسیم نمود و این تقسیم بندی را مایه ی آزمایش انسانها و میزان سنجششان معین فرمود. از جمله افرادی که این آیه را مورد تفسیر قرار داده و عقیده ی خود را در این رابطه بیان نموده مرحوم علامه طباطبایی - ره - بودند؛ ایشان در تفسیر المیزان ذیل آیه هفت سوره ی آل عمران ضمن تفسیر آیه به بیان دیدگاههای خود پیرامون دو واژه ی محکم و متشابه پرداختند. و حکمت وجود چنین آیاتی را ناشی از تأویلی می داند که باعث تفسیر بعضی از آیات با بعضی دیگر است.
و همچنین نفی تقلید کورکورانه، اختلاف افهام بشری و به کنایه سخن گفتن ... را از حکمت های وجود آیات متشابه می داند. در این مقاله سعی شده است بیشتر نظریه علامه مورد توجه و تحلیل قرار گیرد. و در ادامه به نظریات بقیه مفسرینی که علامه به تحلیل و نقد آن ها اشاره کرده، پرداخته شده است. و بعد کلام علامه - ره - در تتمه وتوجیهات بهتر کلام آنان بیان شده است. و این مقاله به صورت توصیفی تحلیلی است و هنگام بیان هر مطلب به بیان وشرح آن پرداخته شده تا مطلب بهتر بیان شود.
ضرورت و اهمیت
فهمیدن آیات متشابه و دست یابی به معارف بلند قرآنی و حکمت وجود آن در گرو تحقیق و بررسی مستمر و مداوم و یافتن راه رسیدن به این معارف از طریق جستجو در خود قرآن و سنت است و از این نظر وارد شدن در چنین مباحثی و جستجو پیرامون آن ها از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است زیرا عاقبت فهمیدن چنین معارفی باعث سعادتمندی انسان و رسیدن به معارف الهی است.
سوال و فرضیه
حکمت وجود آیات متشابه و معارف قرآنی از دیدگاه علامه طباطبایی چیست؟
از نظر علامه طبابایی وجود تشابه در قرآن حتمی و ضروری است و این ضرورت ناشی از وجود تاویل است، تأویلی که موجب شد بعضی از آیات قرآن مفسر و مبین بعضی دیگر گردد. و راه های دست یابی به این متشابهات استفاده از آیات دیگر قرآن و روایات و قواعد و اسالیب زبان عرب است.
پیشینه تحقیق
در زمینه متشابهات قرآن و معارف و تأویلات آن از گذشته مفسرانی دست به قلم شده اند. و در آثاری از خودشان به این موضوع پرداخته اند. که در زیر به آن ها اشاره می نمائیم. و علاوه بر آن مفسران دیگری در ضمن کتاب هایشان به این موضوع پرداخته اند، که از آن جمله می توان به امام فخر رازی، شیخ محمد عبده، شیخ، و جابر ابن عبداالله انصاری و ... اشاره کرد.
.1 مفهوم شناسی
.1.1 محکم
محکم از ریشهی » حکم « به معنای » منع« گرفته شده و لذا گویند آیت محکم آن است که از حیث لفظ و معنا شبههای بر آن عارض نگردد
در لغت اسم مفعول از باباِفعال با ریشه ی حکم است. و به معنای استواربودن، اذعان داشتن، اعتراف کردن، واضح بودن و منع آمده است.
محکم از این جهت محکم نامیده شد که در آن نتوان خللی وارد کرد. چیزی که محکم باشد راهی برای تزلزل و فرو پاشی در آن نیست مگر آنکه خود بر پایه هایش ایجاد رخنه و شکاف نماید. پس وقتی گفته می شود، فلانی حکم نمود، یعنی مسأله ی حاضر پیش از این، مورد تزلزل و اختلاف بود، حال او با حکم خود در مرافعه را بسته و پایه های آن را استوار نموده و مانع شد از اینکه کسی بار دیگر به آن مسأله وارد شود. لذا بدین ترتیب مشکل موجود را حل نمود.
