بخشی از مقاله
چکیده
نقش مستقیم وغیرمستقیم وسایل ارتباطجمعی درجهتدهی به همبستگی سیاسی نخبگان حزبی جهت حفظ و گسترش فرهنگ سیاسی مشارکتی-تعاملی، تاحدود زیادي اثرگزار است. اهمیت وسایل ارتباطجمعی بهعنوان ناقلان پیام، تشریح و تفسیرکننده سخنرانی، آراء و اندیشه نخبگان حزبی، عاملی مؤثر در جهت همگرایی و انسجام سیاسی در نظام جمهوري اسلامی ایران محسوب میشوند. نوع شیوه انتقال و ماهیت تحلیل پیام تا حدود زیادي بر کنش و واکنش مخاطبان و بازيگران سیاسی مؤثر است. اثرات فرهنگسازي وسایل ارتباطجمعی سبب میگردد که تشتت، چنددستگی وشکافهاي سیاسی میان نخبگان حزبی را به انسجام و همبستگی سوق دهد. رسانههاي تعاملگرا، توانایی تبدیل فضاي فرهنگ سیاسی مونولوگ به فضاي فرهنگ سیاسی تعاملی-همبستگی را دارند. قابلیت نرمافزاري رسانههايجمعی سبب کارآمدي، توانمندي، تساهل و تسامح نیروها و احزاب سیاسی میگردد. هدف اصلی تحقیق بررسی نقش رسانههاي گروهی در ایجاد همبستگی سیاسی نخبگان حزبی میباشد. کارکردهاي رسانهاي، ارتباط سیاست و رسانهجمعی، فرهنگسازي رسانهها، گردش اطلاعات و چگونگی سیاست تعاملی–همبستگی رسانههاي جمعی، هنجارمندي رسانههاي گروهی و ارتباط نخبگان و رسانههاي گروهی از جمله مشخصههاي مهم پژوهش میباشد. ایجاد و توسعه ثبات سیاسی، جلوگیري از بحرانها و مناقشات درون سیستمی احزاب سیاسی در آینده، از جمله پتانسیلهاي فرهنگی-سیاسی رسانههاي گروهی میباشد. پرسش اصلی تحقیق این است که وسایل ارتباطجمعی چه تأثیري بر همبستگی سیاسی نخبگان حزبی در جمهوري اسلامی ایران دارند؟ فرضیه تحقیق این است که وسایل ارتباطجمعی بر همبستگی سیاسی نخبگان حزبی در جمهوري اسلامی ایران نقش تعیینکننده دارند. تحقیق با تأکید بر نقش متغیر وسایل ارتباطجمعی - مستقل - بر همبستگی سیاسی نخبگان حزبی - تابع - به بررسی ارتباط این دو متغیر با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی میپردازد.
واژگان مهم: رسانههايگروهی، نخبگان، احزاب، همبستگی، ایران.
مقدمه
نقش وسایل ارتباطجمعی در حوزه تحولات سیاسی-اجتماعی جوامع در حال توسعه و توسعهیافته حائز اهمیت میباشد. بهطوريکه از وسایل ارتباطجمعی بهعنوان رکن چهارم حکومتهاي مردمسالاري نام برده میشود. با توسعه و گسترش فنآوريهاي جدید اطلاعاتی و ارتباطی در عصر جدید، اطلاعات و حوادث اطراف و اکناف جهان بهصورت لحظهاي به شهروندان کشورها منتقل میگردد. تأثیر و حجم انتقال اطلاعات در جهان امروز بهویژه در کشورهاي پیشرفته و توسعهیافته به حدي است که برخی ازصاحبنظران به آن، امپریالیسم رسانهاي میگویند. - گیدنز، - 595 :1385 کنترل اطلاعاتی و ارتباطی و تأثیرگذاري بر افکار عمومی در کشورها، بر نقش و موقعیت اثربخش وسایل ارتباطجمعی افزوده است. با توسعه و گسترش انواع ابزارهاي ارتباطی و رسانهاي مانند رادیو، تلویزیون، کتاب، سینما، تئاتر، مطبوعات - روزنامه و مجلات - ، ماهواره و اینترنت، همواره باید بهدنبال این بود که رسانههايجمعی چگونه بر فضاي همبستگی سیاسی در یک جامعه تأثیرگذارند؟ رسانهها چه ارتباطی با سیاست و بازيگران سیاسی دارند؟
رسانههاي گروهی چه تأثیري بر همبستگی نخبگان حزبی در جمهوري اسلامی ایران دارند؟ آیا رسانههاي گروهی با ترویج فرهنگ تعامل و همبستگی میتوانند به نقش فرهنگ همبستگی سیاسی در جامعه مساعدت نمایند؟ هر وسیله ارتباطجمعی میبایست بر حسب اهداف، رسالت و علایق رسانهاي در حوزه اطلاعرسانی به گزینش، دستهبندي و اولویت در اخبار و تحلیل سیاسی مبادرت نماید. برخی از صاحبنظران مانند ویلبر شرام1، به آن صافی میگویند. برخی دیگر مفهوم گزینش را بهکار میبرند و کرت لوین2 مفهوم دروازهبان3 را بهکار میبرد. - بروجردي علوي، - 62 :1380 هر چند نظامهاي دموکراتیک، زمینه را براي توسعه همهجانبه رسانههاي گروهی فراهم میکنند اما رسانهها میبایست در عمل نقش مثبت خود را به عنوان جزئی از کلیت سیستم اجتماعی اثبات نمایند. یکی از شاخصههاي اثبات چنین عملکردي، کمک به افزایش میزان همبستگی سیاسی میان نخبگان حزبی میباشد. لازمه چنین رویکردي پرهیز از اغراق و مبالغه میباشد. میان رسانه و سیاست سه رابطه تأثیر، تأثر و تعامل وجود دارد. بر اساس نظریه سی. ان.
نخبگان سیاست بر رسانه اثرگزار است و در نهایت نظریه تعاملی معتقد است که میان رسانه و سیاست ارتباط متقابل وجود دارد. در نظریه تعاملی رسانه و قدرت، ضمن پذیرفتن برخی تواناییهاي نظري و یافتههاي تجربی نظریه تولید موافقت، معتقد است که باید جریانی دوسویه میان رسانههاي خبري و قدرت سیاسی شکل بگیرد. - امیرانتخابی، حیراننیا، - 70 :1389 نقش رسانهها در رشد و توسعه کنش ارتباطی-تعاملی میان نخبگان حزبی از ویژگیهاي مثبت کارکرد آنان در جمهوري اسلامی ایران میباشد. این پژوهش با برقراري ارتباط میان این دو متغیر در جهت اهداف بررسی نقش رسانه و همبستگی سیاسی حرکت میکنند و بهدنبال تبیین ارتباط تعاملی میان نخبگان حزبی در صورت وجود کنش مسالمتآمیز رسانههاي گروهی میباشد. کارکردهاي نرمافزاري رسانهاي در ایران میبایست با محور قرار دادن سیاست تعاملی به بازسازي فضاي همبستگی نخبگان سیاسی-حزبی مبادرت نماید.
رسانههاي گروهی و گردش اطلاعات
وسایل ارتباطجمعی و گردش اطلاعات از جمله مفاهیم نزدیک به یکدیگر میباشند که رويهمرفته مفاهیم ارتباطات و ارتباطاتجمعی را تبیین مینمایند. ابزار ارتباطجمعی وسیلهاي براي گسترش و برقراري ارتباطات انسانی میباشد. هدف از وسایل ارتباطجمعی جریان انتقال و برقراري ارتباط و تعامل است. این پروسه در علم ارتباطات به ارتباطجمعی تعبیر میگردد. وسیله ارتباطی جمعی، وسیلهاي است که مورد توجه جمعیت کثیري میباشد. - کازنو، - 3 :1378 وسایل ارتباطجمعی را در یک نگاه کلی به دو گروه تقسیم مینمایند: یکی وسایل چاپی و نوشتاري مانند روزنامه، مجله و کتاب ... و دیگري وسایل سمعی و بصري مثل رادیو، تلویزیون، ماهواره و اینترنت میباشد. در میان این وسایل، سه وسیله ارتباط سیاسی یعنی تلویزیون، رادیو و روزنامه بیشتر مورد توجه سیاستمداران و ارتباطگران سیاسی است. - روحانی، - 10 :1386 وسایل ارتباطجمعی منبع گردآوري و توزیع اطلاعات در حوزههاي مختلف اجتماعی میباشد. دایره وسیع گردش اطلاعاتی آنها سبب شده است که موضوع کیفیت اطلاعرسانی و برتر بودن اهداف و فعالیت رسانهاي آنها مورد توجه صاحبنظران قرار بگیرد. رسانه یا رسانههاي برتر داراي ویژگیهایی میباشند که عبارتند از: -1 رسانه برتر، در انتشار اخبار و رویدادها از جامعیت، سرعت و دقت کافی برخوردار است؛ -2 رسانه برتر، مخاطبگرا، فرهنگساز و معتقد به اصول و مبانی مکتبی و شفافساز است؛ -3 رسانهها مانند شرکت سهامی که وامدار سهامداران خود هستند، وامدار حکومتها نیستند؛ -4 ایجاد تعامل بین افراد، گروهها و ساختار از وظایف اساسی آنان است. - نجاتبخش اصفهانی و باقري، - 138 :1387 علاوه بر ویژگیهاي رسانه برتر که در حوزه تعاملگرایی، فرهنگسازي، جامعیت اطلاعاتی و استقلال سیاسی تعریف میگردد، رسانهها را میتوان از لحاظ تأثیرگذاري بر نهادهاي سیاسی-اجتماعی جامعه از یکسو و انتقال ارزشها و هنجارهاي سیاسی مسالمتآمیز و تعاملگرا از سوي دیگر مورد توجه قرار داد. بنابراین رسانههاي گروهی با استفاده از دو عنصر پیام و ارتباطات تأثیر زیادي بر رشد کیفی گردش اطلاعات دارند. با ورود اینترنت، انقلابی در زمینه آزادي اطلاعات در جهان به وجود آمده است. چرا که تا قبل از پیدایش اینترنت، رسانههايجمعی اقدام به دستچین نمودن پیامها و کنترل کیفیت آنها مینمودند و در واقع نظریهها و عقاید - بهویژه در حوزه سیاست - ، بهطور ناقص از طریق رادیو و تلویزیون و روزنامهها به مردم منتقل میگردید. اما با ورود فنآوريهاي جدید ارتباطی، کاربران توانستند نظرات و عقاید نویسندگان را بدون واسطه و مستقیم از جانب خود آنها دریافت نمایند. رسانههاي اینترنتی با استفاده از فنآوريهاي دیجیتالی، مانند آیپاد 1 یا آیفون2 به دنیاي تلفنهاي همراه رسوخ کردهاند. گروهها و احزاب سیاسی براي بالابردن شور انتخابات و برقراري ارتباط با گروه زیادي از افراد تحصیلکرده و آشنا به فنآوريهاي روز، توجه خاصی به اینترنت نشان میدهند. راهاندازي سایتهاي شخصی از سوي نامزدها و معرفی برنامهها و اهداف سیاسی از جمله فعالیتهاي آشکار آنان است. - عیوضی، - 171 :1388
رسانههاي گروهی و جوامع درحال توسعه
براي بررسی دقیقتر میزان اثرگذاري رسانههاي گروهی بر همبستگی سیاسی، میبایست به نوع جوامع و میزان توسعهیافتگی آن دقت بیشتري نمود. ایران از جمله کشورهاي در حال توسعه میباشدکه نوع مناسبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادي آن میبایست بر اساس شاخصههاي در حال توسعهیافتگیاش تعریف و تبیین گردد. کشورهایی مانند شیلی و کوبا در دهه1970م. و در حال حاضر، نیکاراگوئه در آمریکاي لاتین، تانزانیا و گینه در آفریقا، عراق، ایران و سوریه در خاورمیانه و کشورهاي کمونیستی جنوب شرق آسیا، از یک دستگاه ارتباطاتی دولتی حمایت میکنند که کار آن پیشبرد همگرایی ملی و توسعه اقتصادي است. - هابیت، - 13 :1371 برخی از صاحبنظران مانند ویلبر شرام با نگاهی خوشبینانه به ارتباط میان رسانههاي گروهی و توسعه ملی در کشورهاي در حال توسعه، اذعان میدارد که رسانههاي گروهی درباره میزان و انواع اطلاعاتی که در کشورهاي در حال توسعه در دسترس مردم قرار میگیرد، میتوانند مشارکت نمایند. رسانههاي گروهی میتوانند افقها را گسترش دهند، به انتقال فکر کمک کنند و سطح فکر فردي و محلی را بالا ببرند . - Schramm,1961 :108 - دانیل لرنر با توجه به نقش رسانههاي گروهی
در مدرنسازي و ایجاد همدلی و انسجام در جامعه، بر این عقیده است که نظامهاي رسانهاي در جوامعی شکوفا شدهاند که از لحاظ معیارهاي دیگر مدرناند و از سوي دیگر هیچ جامعه مدرنی بدون یک نظام توسعهیافته رسانهاي بهطور مفید کار نخواهد کرد. - لرنر، - 92 :1383 علاوهبراین، دانیل لرنر با تفکیک ارتباطات عمومی به رسانهاي و شفاهی، میگوید: در نظامهاي رسانهاي، جریان اصلی اطلاعات عمومی توسط گروهی از پیامدهندگان بهکار میافتد که بر اساس معیارهاي مهارتی انتخاب شدهاند و شغل آنها فرستادن پیامهاي عمدتا توصیفی - اخبار - از طریق رسانههاي غیرشخصی - رادیو، فیلم
