بخشی از مقاله
چکیده: در قسمت هایی از کتاب جدید التالیف فیزیک دهم، در برخی از فعالیت ها، پس از مطرح کردن یک چالش یا سوال مفهومی از یک محیط واقعی؛ از دانش آموزان می خواهد درباره آن مفهوم، آزمایش یا نظریه در گروه خود بحث کنند و سپس نتیجه بحث را به کلاس گزارش دهند. اثرات مهم آموزشی که روش بحث گروهی می تواند بر یادگیری دانش آموزان و شکل گیری و تعمیق مهارت های آنان بیانجامد،پژوهشگر را بر آن داشت که در مقاله حاضر، به انواع بحث های دانش آموزی و مولفه های آن و اثربخشی این روش آموزش بپردازد.
آموزش به کمک بحث گروهی، به فراهم آوردن موقعیتی گفته می شود که در آن دانش آموزان با همدیگر، یا با معلم، به گفتگو می پردازند تا اطلاعات، اندیشه ها و عقاید را با هم مبادله کنند یا به کمک هم به حل مسائل بپردازند. مدافعان روش بحث گروهی برای آن امتیازهای زیادی برشمرده اند. از جمله این امتیازات این است که در این روش دانش آموزان: الف - مستقیما درگیر یادگیری می شوند و فرصت شرکت در فعالیتها را می یابند. ب - می آموزند تا نظرهای خودشان را به روشنی بیان کنند، اندیشه ها را توجیه نمایند و نظرهای مخالف را تحمل کنند. پ - می توانند اندیشه های خود را امتحان کنند، علاقه های شخصی خود را دنبال نمایند و با پذیرفتن نقش رهبری در گروه، قبول مسئولیت کنند.
.1 مقدمه
اهداف برنامه آموزش فیزیک در دوره متوسطه دوم، مطابق با برنامه درسیملّی در چهار عرصه ارتباط با خالق، شناخت خود، خلق و خلقت تعریف شده و در جهت تقویت پنج عنصر تفکر و تعقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق پیش خواهد رفت. بر این اساس مهم ترین شایستگی های مدنظر حوزه علوم تجربی که در درس فیزیک باید در دانش آموز تحقق یابد، عبارت اند از:
الف - نظام مندی طبیعت را براساس درک و تحلیل مفاهیم،
الگوها و روابط بین پدیده های طبیعی به عنوان نشانه های الهی کشف و گزارش کند و نتایج آن را برای حل مسائل حال و آینده در ابعاد فردی و اجتماعی در قالب ایده یا ابزار ارائه دهد / به کار گیرد.
ب - با ارزیابی رفتارهای متفاوت در ارتباط با خود و دیگران در موقعیت های گوناگون زندگی، رفتارهای سالم را انتخاب کند / گزارش کند / به کارگیرد.
ج - با درک ماهیت، روش و فرایند علم تجربی، امکان به کارگیری این علم را در حل مسائل واقعی زندگی - حال و آینده - ، تحلیل و محدودیت ها و توانمندی های علوم تجربی را در حل این مسائل گزارش کند.
د - با استفاده از منابع علمی معتبر و بهره گیری از علم تجربی، بتواند اندیشه هایی مبتنی بر تجارب شخصی، برای مشارکت در فعالیت های علمی ارائه دهد و در این فعالیت ها با حفظ ارزش ها و اخلاق علمی مشارکت کند.[1]
.2 جهتگیریهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه
با عنایت به پذیرش اصل همه جانبه نگری و براساس رویکرد تلفیق در همه حوزه های یادگیری، پرورش علمی با اتخاذ روش هایی که با تلفیق نظر و عمل سازگاری دارند، به پرورش مهارت های فرایندی علمی می پردازد و به انتقال فراورده های دانش اکتفا نمی کند. بر این اساس یادگیرنده در محور تمامی فعالیت های یادگیری قرار می گیرد و آموختن روش و مسیر کسب علم، آگاهی و توانایی، یکی از اهداف اصلی آموزش تلقی می شود. این امر در مسیری رشد یابنده و تعالی جو، زمینه ساز پرورش انواع تفکر می شود و خودیادگیری، ژرف اندیشی و تعالی جویی در دانش آموزان را میسر می سازد.
ایجاد ارتباط بین آموزه های علمی و زندگی واقعی و مرتبط ساختن محتوای یادگیری با کاربردهای احتمالی آن به معنادار شدن یادگیری و کسب علم مفید، سودمند و هدف دار برای دانش آموزان، منجر می شود. این امر به پرورش انسان هایی مسئولیت پذیر، متفکر و خلاق مدد می رساند
.3 بیان مسئله
کتاب فیزیک 1 نخستین کتاب فیزیک در دوره دوم متوسطه
است که برای پایه دهم دوره نظری تألیف و چاپ شده است. این کتاب در ادامه تغییر برنامه درسی آموزش علوم تجربی در دوره اول متوسطه است.
در قسمت هایی از کتاب جدید التالیف، در برخی از فعالیت ها، پس از مطرح کردن یک چالش یا سوال مفهومی از یک محیط واقعی؛ از دانش آموزان می خواهد درباره آن مفهوم، آزمایش یا نظریه در گروه خود بحث کنند و سپس نتیجه بحث را به کلاس گزارش دهند. در برخی از موارد نیز از دانش آموزان خواسته شده درباره یک مفهوم فیزیک در محیط واقعی یا یک چالش عمومی در زندگی یا محیط زیست در کلاس به بحث گروهی بپردازند. دو نمونه از این فعالیت که از فصل سوم کتاب فیزیک دهم گرفته شده است، در ذیل آمده است:
شکل:1 فعالیت 9-3 فصل سوم فیزیک دهم، ص 81
شکل:2 فعالیت 10-3 فصل سوم فیزیک دهم، ص 83
دکتر سیف - 1388 - در کتاب روانشناسی تربیتی 4 مهارت مهم را که دانش آموزان در بحث های گروهی یاد می گیرند، را به صورت ذیل عنوان می دارد:
✓ مهارت گوش دادن به صحبت های دیگران.
✓ تحمل دیدگاههای مخالف دیدگاه خود.
✓ رعایت حق آزادی افراد دیگر
✓ وارسی انتقادی درک و فهم، نگرشها و ارزشیابی خود و دیگران
اثرات مهم آموزشی که می تواند بر یادگیری دانش آموزان و شکل گیری و تعمیق مهارت های آنان بیانجامد، من را بر آن داشت که در مقاله حاضر، به انواع بحث های دانش آموزی و مولفه های آن و اثربخشی این روش آموزش بپردازم
.4 آموزش به کمک بحث گروهی
آموزش به کمک بحث گروهی، به فراهم آوردن موقعیتی گفته می شود که در آن دانش آموزان با همدیگر، یا با معلم، به گفتگو می پردازند تا اطلاعات، اندیشه ها و عقاید را با هم مبادله کنند یا به کمک هم به حل مسائل بپردازند.
بنابراین بحث گروهی روشی است برای تحریک اندیشیدن، به چالش کشیدن نگرش ها و باورها و پرورش مهارتهای میان فردی
شکل:3 فعالیت 1-2، فصل دوم، فیزیک دهم، ص 46
وولفلک - 2004 - به روش بحث گروهی نام گفتگوی آموزشی را داده است. به عقیده او؛ آموزش به این دلیل که هدف گفتگوها، ارتقا یادگیری است و گفتگو به این سبب که سخنرانی نیست.
بحث گروهی به عنوان یک روش گروهی به دو شکل در کتاب فیزیک دهم مطرح شده است، یک روش آن بحث تمامی کلاس و روش دیگرش بحث در گروههای کوچک است
.1-4 بحث گروهی تمام کلاسی
بحث های گروهی کلاسی به دو دسته عمده تقسیم می شوند:
✓ موضوعات مورد توافق
✓ موضوعات بحث برانگیز
الف- موضوعات مورد توافق همگان، موضوعاتی هستند که افراد مطلع درباره آنها اختلاف نظر چندانی ندارند. گیج و برلایز - 1992 - معتقدند که علوم طبیعی از جمله فیزیک بیشتر از این موضوعات تشکیل شده است. گرچه این موضوعات، موضوعات بهتری برای تدریس با روش سخنرانی هستند؛ ولی باید توجه داشت که در این موارد، دانش آموزان فرصت می یابند تا عقاید خود را به طور روشن و قابل فهم براب دیگران بیان کنند و اظهارات دیگران را درباره همان مطالب بشنوند و نقد و ارزیابی اظهارات ناقص را بیاموزند.
شکل :4 فعالیت 2-2؛ فصل 2 فیزیک دهم، ص 54
شکل :5 فعالیت 3-3؛ فصل 3 فیزیک دهم، ص 68
ب- موضوعات بحث برانگیز یا چالشی؛ به سادگی مورد توافق افراد قرار نمی گیرند و هر کس نظر یا عقیده خاصی درباره آنها ابراز می کند. این موضوعات، موضوعات مناسب تری برای بحث های کلاسی هستند. در این نوع بحث، هدف رسیدن به حقیقت مطلب نیست، زیرا اگر چنین امکانی وجود داشت، دیگران قبلا به آن حقیقت رسیده بودند. این موضوعات بهترین کمک ها را به دانش آموزان ارائه می دهند و جلسات بحث گروهی را فعال و پرنشاط می سازند.
شکل :6 فعالیت 5-3؛ فصل 3 فیزیک دهم، ص 70
از فواید موضوعات چالش برانگیز، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
✓ سطح علاقه و در نتیجه میزان مشارکت یادگیرندگان
را در فعالیت های گروهی افزایش می دهد.
✓ نیاز دانش آموزان را به مقابله با نظرات مخالف و
گوناگون را برآورده می سازد.
✓ سطح درک و فهم دانش آموزان از منطق، اطلاعات و موقعیت خود را بالا می برد.
.2-4 بحث گروههای کوچک
در روش بحث گروههای کوچک، دانش آموزان کلاس به
گروههای 4 تا 6 نفره تقسیم می شوند و هر یک از گروهها جداگانه به بحث می پردازند. البته در برخی از دفاتر مربوط به معلمان این نوع گروه بندی ایجاد شده که معلم در ابتدای سال تحصیلی می تواند دانش آموزان را به گروههای کوچک تقسیم نماید و برای هر گروهی و جهت ارائه نتیجه گفتگو یا بحث، سرگروه تعیین نماید.
نقش معلم در این نوع بحث گروهی، آن است که مرتبا به گروهها سرکشی می کند و آنها را هدایت می نماید. به نظر اسلاوین - 2006 - ، چون در این روش بحث دانش آموزان حتی می توانند مستقل از معلم کار کنند، برای دانش آموزان ئوره دبیرستان و بخصوص در درس فیزیک مناسب است.
همه گروههای تشکیل شده برای بحث هم می توانند موضوع واحدی را به بحث بگذارند - شکل - 1 و هم اینکه هر یک از آنها می توانند بخشی از یک موضوع کلی را که بقیه کلاس درباره آن مطالعه می کنند، مورد بحث قرار دهند
