بخشی از مقاله
چکیده
تکنولوژی در قرنی که اطلاعات و ارتباطات با سرعت بالا پیش می روند، باعث ایجاد رقابت میشود. راه پیروزی در این رقابت، آموزش بهتر به افراد است. آزمایشگاه برای دانشآموزان، مشارکت در فعالیتهای مرتبط با علم و یادگیری روش علمی را فراهم میکند. آزمایشگاه برای دانش آموزان، محیطی است که اطلاعات جدید از طریق بینش، توسعه ایدهها و تفسیر اطلاعات، رشد می یابند.کاربردهای آزمایشگاه، بخش مکمل و نقطه تمرکز آموزش علوم است. روش تدریس آزمایشگاهی به آن نوع فرآیند آموزشی اطلاق می شود که در آن، علت، معلول، ماهیت و خواص هر پدیدهای " اعم از اجتماعی، روانی و یا فیزیکی" تحت شرایط کنترل شده، از طریق آزمایشگاهی و یا تجربی مشخص میشود. در این مقاله پیرامون روش تدریس آزمایشگاهی توضیحاتی ارائه و در مورد تاریخچهی این روش، مراحل و محاسن و محدودیتهای آن بحث میگردد.
مقدمه
یکی از ویژگیهای مهم انسانی، برخورداری از توانایی یادگیری است. بخش اعظم اطلاعات بشر از طریق یادگیری کسب می شود، از عوامل موثر در یادگیری مشارکت است به طوری که معلم و تدریس خوب را میتوان از میزان مشارکت دانشآموزان آن کلاسها در فعالیت یادگیری شناخت - زارعی، . - 11 :1390 معلم در ایجاد شرایط مناسب یادگیری، قادر به تغییر و کنترل بسیاری از عوامل نیست، اما تا حدی میتواند با تعیین هدفهای صریح اجرایی و اتخاذ الگو و روشهای مناسب تدریس، تهیه و بکارگیری تجهیزات لازم و ایجاد نوعی ارتباط سالم با دانشآموزانش، کیفیت تدریس خود را دستخوش تحول نماید - ملکی آوارسین و مصطفیپور، . - 1394 روش های تدریس، شیوه عمل معلم را در کلاس درس شکل می دهند و فرصت های مناسب را هم برای فراگیری دانش آموزان فراهم می آورند - آقازاده، . - 247 : 1390 انتخاب روش تدریس یکی از مراحل مهم طراحی آموزشی است. در واقع به مجموعه تدابیر منظمی که معلم برای رسیدن به هدف، با توجه به شرایط و امکانات، اتخاذ می کند روش تدریس می گویند. معلم بدون شناخت روش های مختلف تدریس، هرگز قادر به انتخاب صحیح آن نخواهد بود - شعبانی، . - 241 :1382 معلمان بنا به هدفی که تدریس کرده اند می توانند از یک یا چند روش تدریس استفاده کنند. بیش از بیست روش تدریس وجود دارد که ما در این مقاله روش تدریس آزمایشگاهی را مورد بررسی قرار میدهیم . روش تدریس آزمایشگاهی از سالیان پیش در آموزش علوم تجربی مورد استفاده بوده است. در سالهای اخیر با توجه به اثر گذاری آن در آموزش ها غیر از علوم تجربی به کار برده شده است - آقا زاده، . - 412 :1390 کسانی که در دوره دبیرستان و یا دانشکده با درس علوم سر و کار داشته اند، به احتمال زیاد با روش تدریس آزمایشگاهی آشنایی دارند. بعضی ها کارایی این روش را مختص مباحث علمی می دانند، در حالی که نباید با این مسئله، این گونه برخورد کرد - یغما، . - 49 :1378 در واقع آزمایش در روش تدریس آزمایشگاهی، فعالیتی است که در جریان آن، فراگیران با به کار بردن وسایل و مواد به خصوصی درباره مفهومی خاص، عملاً تجربه کسب می کنند. آزمایش به طور معمول، در آزمایشگاه انجام می گیرد؛ اما نداشتن آزمایشگاه مجهز یا وسایل مناسب در مدرسه، نباید دلیلی برای انجام ندادن آزمایش باشد امروزه. در اغلب مدارس، اعم از ابتدایی یا دبیرستانی، عملاً نمونه های بسیاری در شیوه های آموزشی به روش آزمایشگاهی به چشم می خورد؛ هر چند که معلمان از این شیوه ها به نام روش آزمایشگاهی یاد نمی کنند. وقتی معلمی برای افزایش کیفیت یادگیری از اشیاء کمک می گیرد و یا دانش آموزان را برای انجام دادن یک آزمایش یاری می دهد و یا آنها را به گردش علمی می برد، در واقع نوعی روش آزمایشگاهی را به کار گرفته اند. این روش در عین حال مهمترین وسیله برای آموزش مهارتهای صنعتی، فنی و حرفه ای، امور ورزشی، اقتصاد خانواده و نیز مباحث علوم تجربی به شمار می رود. از این روش، در آموزش زبان های بیگانه و آموزش های خارج از محیط مدرسه هم استفاده می شود
تاریخچه روش تدریس آزمایشگاهی
روش آزمایشگاهی1 به آن نوع فرآیند آموزشی اطلاق می شود که در آن، علت، معلول، ماهیت و خواص هر پدیده ای " اعم از اجتماعی، روانی و یا فیزیکی" تحت شرایط کنترل شده، از طریق آزمایشگاهی و یا تجربی مشخص می شود. با توجه به این تعریف، به راحتی می توان روش آزمایشگاهی را به آموزش سایر زمینه های درسی تعمیم داد. بدون شک منظور پستالوژی - 1764 -1827 - 2 مربی بزرگ سوئیسی که اهمیت خاصی برای توسعه روش آزمایشگاهی در امر آموزش قایل بود، تنها استفاده ازاین روش در علوم تجربی نبود او تأکید داشت که آموزش باید بیشتر عملی باشد تا لفظی و یادگیری باید به روش تحلیلی انجام گیرد؛ شناخت اشیای حقیقی و نظریه های واقعی باید بر علایم و کلمات مقدم باشد. ژان ژاک روسو صاحب نظر نامدار مسایل اجتماعی، با الهام گرفتن از فلسفه پستالوژی در سال 1762 میلادی، امیل را با نظریات جدید آموزشی در زمینه آموزش کودکان، به رشته تحریر در آورد - یغما، . - 49 :1378 براندوان و شواب - 1962 - نیز اظهار داشته اند که یکی از خصیصه های عام تدریس آزمایشگاهی این است که مرز ساختگی بین کلاس و آزمایشگاه و ذهن و عمل را بر هم می زند. برخی تصور می کنند وجود آزمایشگاه، استفاده از روش تدریس آزمایشگاهی را تضمین می کند. ولی چنین پنداشتی درست نیست؛ آنچه حیاتی است وجود مهارت از استفاده در روش تدریس آزمایشگاهی است - احدیان و آقا زاده، . - 209 :1378 فلسفه ای که پستالوژی در امر آموزش بنیان نهاد، روش تدریس در دوره ابتدایی را به طور کلی متحول ساخت و امروز از او به عنوان پدر آموزش جدید یاد می شود. پستالوژی در ساعات تدریس درس جغرافیا، کودکان را به گردش می برد تا آنان از نزدیک، پدیده های پیرامون زندگی خود را ببینند . او حتی با استفاده از انواع ماکتهایی که با گل درست می کرد، کودکان را با شکل ظاهری کوه ها و جریان رودخانه ها آشنا می کرد. همچنین برای آموزش ریاضیات به کودکان، بیشتر از اشیای عینی و قابل لمس استفاده می کرد؛ زیرا عقیده داشت که مفاهیم مجرد و انتزاعی تنها پس از درک مفاهیم واقعی و عینی قابل درک می شود - یغما، . - 49 :1378 یک قرن پس از پستالوژی، معلمان آمریکایی، تجریبات و روشهای آموزشی او را در زمینه های مختلف درسی به کار گرفتند که به طور کلی از همه آنها تحت عنوان» روش آزمایشگاهی« یاد می شود. معلمان هنگام به کارگیری این روش، یک یا هر دو نکته زیر را مورد توجه قرار می دهند: - 1 عینی ساختن آموزش به کمک اشیای واقعی، مانند استفاده از ماکت ها، اشیای حقیقی، مدلها، فرآورده های صنعتی و چیزهایی از این قبیل: - 2 برنامه ریزی دقیق یک سلسله آموزشهای مستقیم شبیه به کارهای آزمایشگاهی که دانش آموزان با انجام دادن آنها زیر نظم معلم، به تدریج بسوی کشف راه حل مسایل هدایت می شوند. امروز در اغلب مدارس، اعم از ابتدایی یا دبیرستانی، عملاً نمونه های بسیاری از شیوه آموزش به روش آزمایشگاهی به چشم می خورد؛ هر چند که معلمان از این شیوه ها به نام روش آزمایشگاهی یاد نمی کنند. وقتی معلمی برای افزایش کیفیت یادگیری از اشیاء کمک می گیرد و یا دانش آموزان را برای انجام دادن یک آزمایش یاری می دهد و یا آنها را به گردش علمی می برد، در واقع نوعی روش آزمایشگاهی را به کار گرفته است. این روش در عین حال، مهم ترین وسیله برای آموزش مهارتهای صنعتی، فنی و حرفه ای، امور ورزشی، اقتصاد خانواده ونیز مباحث علوم تجربی به شمار می رود.م از این روش، در آموزش زبانهای بیگانه و آموزش های خارج از محیط مدرسه هم استفاده می شود. به طور کلی و صرف نظر از انواع شیوه های اجرایی، از آنجا که روش آزمایشگاهی بر آزمایش مستقیم اشیائ مشاهده و عمل مبتنی است، به کارگیری آن برای رسیدن به اهداف آموزشی مورد نظر ، بر روشهای آموزشی دیگر ارجحیت دارد - یغما، . - 52 :1378 در بخشی از کتاب تحقیق در زمینه آموزش درباره روش آزمایشگاهی در آموزش علوم تجربی چنین آمده است: » از دیدگاه تئوری، فعالیت دانشجو، ماهیت حسی- حرکتی آزمایش ها وانفرادی کردن آموزش، این روش نقش بسیار مثبتی در امر آموزش ایفا می کند.« همچنین مولف در این بخش از کتاب اشاره می کند که درباره میزان یادگیری، نباید از روش آزمایشگاهی به عنوان یک روش برتر از سایر روشهای آموزشی یاد کرد؛ بلکه باید تفاوتها را در تثبیت آموخته ها، توانایی کاربرد آنها در عمل و یا در کسب مهارتهای واقعی که در اثر مشاهده و به کارگری مواد آموزشی حاصل می گردد، دانست. تحقیقات اوایل قرن حاضر نشان داده است که روش آزمایشگاهی تأثیر بسیار مثبتی در افزایش کیفیت یادگیری داشته است. با این حال به سبب شیوه های اجرایی گوناگون این روش و جزییات متغیر آن در روند به کارگیری مباحث درسی، نمی توان درباره نتایج تحقیقات اخیر، اظهار نظر قطعی کرد. با این وصف دانش آمروز بر این نکته تأکید دارد که اگر معلم آگاه و مجرب باشد، می توان به کمک این روش، اقدامات بسیار مؤثری در زمینه تفاوتهای فردی واجتماعی کردن تجریبات دانش آموزان به عمل آورد
توضیح روش تدریس آزمایشگاهی
اساس این روش بر اصول یادگیری اکتشافی استوار است و چیزی مستقیماً آموزش داده نمی شود، روشی است که شاگردان با به کار بردن وسایل و تجهیزات و مواد خاصی درباره مفهومی خاص تجربه کسب می کنند. این روش برای ارضای حس کنجکاوی و تقویت نیروی اکتشاف و اختراع و پرورش تفکر انتقادی بسیار مفید است - رسمتی، . - 75 : 1388 به عبارت دیگر، روش آزمایشی فعالیتی است که در جریان آن، شاگردان عملاً با به کار بردن وسایل و تجهیزات و مواد خاصی درباره مفهومی خاص تجربه کسب می کنند - شعبانی، :1382 . - 287 آزمایش به طور معمول، در آزمایشگاه انجام می گیرد؛ اما نداشتن آزمایشگاه مجهز یا وسایل مناسب در مدرسه، نباید دلیلی برای انجام ندادن آزمایش باشد. در بعضی موارد، برای انجام دادن آزمایش در کلاس، وسایل بسیار ساده ای لازم است که معلم و حتی دانش-آموزان می توانند به آسانی آنها را تهیه کنند. در مواردی، آزمایش به منظور آشنا کردن دانش آموزان با جنبه های عملی یک مفهوم مورد استفاده قرار می گیرد. برای این کار معلم دستور العمل انجام آزمایش را در اختیار فراگیران می گذارد و انتظار دارد که آن ها با استفاده از دستور کار، سرانجام به نتیجه یکسانی برسند - صفوی، . - 212 :1387 الگوی این روش بیشترین تمرکز را بر اطلاعات دست اول دارد، که با اطلاعاتی که از طریق انواع جستارها و آزمایش ها به دست می آید. آزمایش، مشاهده و کاربردهای مواد واقعی از سوی افراد و گروه های کوچک پدیدآیی اطلاعات را فراهم می آورد. به واقع روش تدریس آزمایشگاهی، بسط یافته روش تجربی1 است - آقا زاده، . - 412 :1390 روش آزمایشی ممکن است به منظورهای مختلفی به کار رود؛ مثلاً گاهی ممکن است این روش به منظور آشنا کردن شاگردان با جنبه های عملی یک مفهوم و زمانی به منظور فراهم آوردن محیطی مناسب برای حل مساله ای به کار گرفته شود. روش آزمایشی می تواند کیفیت یادگیری را افزایش دهد و یک عامل بسیار برانگیزنده در فعالیت آموزشی باشد، این روش می تواند فعالیت های آموزشی را برای فراگیران جالب توجه و شیرین نماید و در نتیجه، کمتر آنان را خسته و بی حوصله کند - شعبانی، . - 287 :1382 هدف از روش تدریس آزمایشگاهی کمک به نمایان شدن خصیصه های رخدادها و مواد، تجزیه و تحلیل و ترکیب، ارزشیابی و بازسازی رخدادها و مواد وروابط دانست. آزمایشگاه مکان مناسبی است که در آن مهارت های یادگیری اکتشافی، حل مساله و کاوشگری آموخته می شود . روش تدریس آزمایشگاهی را می توان با روش های تدریس، نظیر تفحص گروهی و کاوشگری و ... در هم تنید - احدیان و آقازاده، . - 209 :1387 امروزه روش تدریس آزمایشگاهی به سبب برخورداری از یک چارچوب و اسلوب صحیح به تدریج به عنوان روش مطلوب و مؤثر در آموزش کودکان و بزرگسالان مورد توجه قرار گرفته است. هر چند که نتایج حاصل از تحقیقات هنوز جایگاهی واقعی این روش را عملاً در رأس سایر روش های آموزشی به اثبات نرسانده است، با این حال، معلمان و دانش آموزانی که این روش را تجربه کرده اند، بر این باورند که در میان انواع روش های آموزشی معمول در مدارس، روش آزمایشگاهی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است آزمایش به منظور فراهم آوردن محیطی مناسب برای حل مسأله تلقی می شود. در این صورت، معلم جهت کلی فعالیت را مشخص می کند و فراگیران را بر آن می دارد تا در اجرای آزمایش، به طور مستقل تصمیم گیری و نتیجه گیری کنند - صفوی، . - 212 :1387 نقش معلم در این روش هدایت شاگردان و نظارت بر کار آنان است. در آزمایش هایی که شاگردان با وسایل و مواد خطرناک سرو کار دارند،
