بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از اجرای تحقیق حاضر، بررسی تاثیر سرمایه های فکری بر عملکرد صادرات شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران است. در این پژوهش ابتدا براساس مدل - ارزش افزوده سرمایه فکری - ، ارزش سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 5 ساله 1385 الی 1389 محاسبه و سپس ارتباط بین مولفه های سرمایه فکری و عملکرد صادرات شرکتها مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای آزمون فرضیات تحقیق تعداد 123 شرکت از طریق داده های ترکیبی مورد تحلیل قرار گرفتهاند. یافته ها حاکی از رابطه مثبت معنی دار بین سرمایه فکری وعملکرد صادرات شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران می باشد.
کلید واژه ها: سرمایه فکری، عملکرد صادرات، ارزش افزوده سرمایه فکری، بورس اوراق بهادار تهران
مقدمه
در اقتصاد دانش محور، سرمایه فکری به منظور ایجاد ارزش برای یک سازمان نقش اساسی دارد . از همین رو، موفقیت هر سازمان به توانایی مدیریت این داراییها بستگی دارد. از طرف دیگر، امروزه شاهد رشد اهمیت سرمایههای فکری به عنوان یک ابزار مؤثر برای افزایش قدرت رقابت شرکتها هستیم. لذا اندازهگیری سرمایه فکری به منظور مقایسه وضعیت شرکتهای مختلف، تعیین ارزش واقعی آنها و حتی بهبود کنترلهای آنها ضروری است.
یکی از اشکالات گزارشگری مالی سنتی این است که نمی تواند ارزش واقعی شرکت را محاسبه کند و فقط به اندازه گیری ترازنامه مالی کوتاه مدت و دارایی های ملموس اکتفا میکند. این در حالیست که در دهه اخیر شرکتها، توجه ویژه ای را برای اندازه گیری سرمایه های فکری برای ارائه گزارش به طرف های ذینفع ابراز کرده و در پی یافتن روشی برای ارزیابی داراییهای ناملموس داخلی و استخراج ارزش نامحسوس، در سازمانها می باشند - چووهمکاران،2006 ،به نقل از مدهوشی - در حقیقت سرمایه فکری یک مدل جدید کاملی را برای مشاهده ارزش واقعی سازمانها فراهم می آورد که با استفاده از آن می توان ارزش آتی شرکت را نیز محاسبه کرد. به این دلیل، تمایل به سنجش و لحاظ کردن ارزش واقعی دارائی های نامشهود سرمایه فکری بیش از پیش نزد شرکتها، سهامداران - سرمایه گذاران - و سایر گروههای ذینفع، افزایش یافته است - مدهوشی،اصغرنژاد . - 1388
از طرف دیگر، یکی دیگر از عوامل کلیدی لازم برای سرعت بخشیدن به توسعه اقتصادی یک کشور، رشد صادرات است. تجزیه و تحلیل بسیاری از یافته های نظری و تجربی در این زمینه، که نشان دهنده پایه ای برای این تحقیق است به روندهای جهانی تاکید دارد که باید به آن توجه داشت، برخی از این روند ها عبارتند از:
1. اهمیت افزایش صادرات و سرمایه گذاری.
2. رشد جهانی در تحرک عوامل تولید، حمل و نقل سریع و ارتباطات نقش مکان را به عنوان عامل رقابت کاهش دهد.
3. فناوری که در حال تبدیل شدن به یک عامل کلیدی در توسعه و تولید انبوه مبتنی بر نیروی کار ارزان، مواد خام و انرژی می باشد.
4. صنایع مبتنی بر دانش که در حال تبدیل شدن به عنوان یک نتیجه از توسعه فن آوری است.دانش و مهارت ها و منابع
انسانی در حال تبدیل شدن به عناصر کلیدی رقابت هستند - پاکر استیو، . - 2012
جستجوی ارزش دارائیهای نامشهودی که صورتهای مالی قادر به نشان دادن آن نمی باشند و تأثیر این دارائیها بر عملکرد صادرات وایجاد شکاف بین ارزش دفتری وارزش بازار شرکتها وافزایش روز به روز آن، ما را برآن داشت تا درپی علت این موضوع بپردازیم. بنابراین امروزه نحوه شناخت ، مدیریت و اندازه گیری سرمایه فکری و چگونگی ارتباط آن در عملکرد صادرات در شرکت های صادر کننده پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارمساًله بسیار مهمی برای همه شرکت ها بخصوص شرکت های صادرکننده می باشد. از این رو در این تحقیق سعی شده اثرمتغیر سرمایه فکری برمتغیر عملکرد صادرات بررسی شود.
ساختار مقاله به این شرح است: بعد از مقدمه، ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق ارائه شده است و در قسمت بعد، بیان مسئله و فرضیه تحقیق و روش شناسی تحقیق بیان شده است ودرقسمت دیگر برآورد مدل و تحلیل یافته های تجربی ارائه شده است و سرانجام در قسمت پایانی نتیجه گیری و پیشنهادات مطرح شده است.
چهار چوب نظری
-1 سرمایه فکری سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت ، دارنده و مالک آن به شمار می آید. بنابراین، تعری ف سرمایه فکری هم می تواند شامل خود دانش - که به مالکیت فکری و یا دارایی فکری یک شرکت تبدیل شده - و هم نتیجه نهایی فرایند انتقال آن باشد. تعریف قانونی مالکیت معنوی، تنها مواردی نظیر حق مالکیت اشیاء نظیر حق اختراع، نشان تجاری و تکثیر را شامل می گردد. این دارایی ها، تنها نمودار سرمایه فکری است که برای اهداف حسابداری مناسب می باشند. پالیک در سال 1998و 2000 ارزش افزوده کارایی سرمایه فکری را جهت اندازه گیری سرمایه فکری شرکت ها ارائه کرد . پالیک در مدلش سرمایه فکری را متشکل از سه جزء اصلی دانسته است که برای ایجاد ارزش با هم در تعامل می باشند این سه جزء عبارتند از سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری - سازمانی - و سرمایه فیزیکی 2002 - ، . - Pulic
ارزش افزوده فکری :
در روش VAIC - ارزش افزوده سرمایه فکری - پالیک، برای بدست آوردن اطلاعات درباره ارزش کارایی ایجاد شده، از دارایی های عینی و غیر عینی درون یک شرکت تهیه شده است. این مدل با توانایی شرکت نسبت به ایجاد ارزش افزوده شدهVA شروع می شود. ارزش افزوده تفاوت بین IN,OUT است.منظور از OUT کل درآمد حاصل از فروش تولیدات خدمات و سرویس های ارائه شده به بازار می باشد و منظوراز IN تمام هزینه هایی است که جهت تولید کالاها، خدمات و سرویس ها هزینه شده است. در این مدل - پالیک - هزینه کار - کل هزینه حقوق ، دستمزد و مزایای آن - و هزینه استهلاک ، جزء هزینه های IN شامل نمی شود. حقوق و دستمزد نسبت به نقش فعالیت در فرایند ایجاد شده ارزش و هزینه استهلاک نیز به دلیل اینکه وجوهی از شرکت خارج نمی شود در VA جزء IN محسوب نمی شود. بنابراین جهت محاسبه ارزش افزوده VA می باید هزینه حقوق و دستمزد و استهلاک را به سود عملیاتی اضافه نمود . [7]
سرمایه انسانی :
سرمایه انسانی، به قابلیت ها و مهارت ها و تخصص نیروی انسانی سازمان اطلاق می شود. سرمایه انسانی برخوردار از تفکر است. هدف اولیه از سرمایه انسانی، نوآوری در کالا و خدمات و نیز بهبود فرایندهای تجاری است. در این تعریف سرمایه انسانی بعنوان کل هزینه های حقوق و دستمزد شرکت در نظر گرفته شده است 2009 - ، . - Hang Chan
سرمایه ساختاری :
سرمایه ساختاری شامل ظرفیت ها جهت درک نیازهای بازار می باشد و مواردی نظیر حقوق اختراعات و دانش نهادینه شده در ساختار ها، فرایندها و فرهنگ سازمانی را در بر می گیرد . سرمایه ساختاری دانشی است که در پایان هر روز کاری در سازمان باقی می ماند، به کل سازمان تعلق دارد، قابل تولید شدن مجدد و به اشتراک گذاشتن با دیگران می باشد.
دراین تعریف سرمایه ساختاری ازطریق کسرسرمایه انسانی - کل حقوق ودستمزد پرداختی - ازارزش افزوده بدست می آید 2009 - ، . - Hang Chan
سرمایه فیزیکی :
سرمایه فیزیکی شامل داراییهای ثابت و مالی می باشد که جهت ایجاد ارزش افزوده در کالاها و خدمات استفاده می شود. طبق این تعریف سرمایه فیزیکی شامل جمع کل داراییها به کسر داراییهای نامشهود می گردد 2009 - ، . - Hang Chan
-2 صادرات ساده ترین راه برای وارد شدن به بازار خارجی صادرات است. صادرات موردی هنگامی صورت می گیرد که شرکت هر چند وقت یک بار به طور انفعالی به دلیل داشتن محصول مازاد بر مصرف داخلی، آنها را به خریداران کشور خارجی بفروشد. صادرات فعال هنگامی صورت می گیرد که شرکت تصمیم بگیرد محصولاتش را به کشور مورد نظر صادر کند. در هر دو حالت شرکت ممکن است محصولات را در کشور خود تولید نماید که یا آنها را برای بازار مورد نظر تغییر می دهد و یا به همان شکلی که در داخل کشور مصرف می شود، صادر می کند - روستا و همکاران،. - 1383
عملکرد صادرات :
به عقیده مرسن عملکرد صادراتی بعنوان یکی از ویژگی های اساسی برای تصمیم گیری در تجارت بین الملل در نظر گرفته می شود. کاوسگیل و زو عملکرد صادراتی را حدی تعریف کرده اند که در آن شرکت زمانی که محصولی را به بازاری خارجی صادر می کند، به اهدافش دست می یابد. اگرچه اکثر محققان پذیرفته اند که عملکرد صادرات در اصل مفهومی چند بعدی است و از جوانب مختلف باید مورد بررسی قرار گیرد، اما در بسیاری موارد می تواند ماهیت ذهنی یا عملی نیز پیدا کند. عملکرد صادرات باید موجب رضایت مدیریت شود، زیرا معیار سنجش عملکرد را مقابل انتظارات سازمانی و تاًثیرات انتخاب استراتژیهای آتی برای سازمان را فراهم می سازد.
معیارهای اندازه گیری عملکرد صادراتی:
محققین تقسیم بندی های زیادی را از این معیارها ارائه نمودند، مثلاً رز و شوهام - 2002 - آنها را به پنج معیار تقسیم بندی می نمایند و آنها را فروش های صادرات، سودهای صادرات، رشد فروش های صادرات و رشد سودهای صادرات معرفی می نماید و یا لئونید و کاتسیکیز - 2002 - آنها را به 12 معیار بسط می دهد و معیارهایی را چون بازگشت سرمایه، رضایت از صادرات، سهم بازار صادرات و ...
در آنها می گنجاند، ولی در کل هنوز در زمینه اندازه گیری عملکرد صادراتی و روش های انجام آن توافق نظر جامعی وجود ندارد و چون محقق ین مختلف بنابر نیازهای مطالعاتی خود آنها را به صورت های مختلفی معرفی می نمایند این خود در راه مطالعات در زمینه عملکرد صادراتی مشکلاتی را به وجود می آورد.
با وجود مشکلات و ابهامات زیادی که وجود دارد، می توان تمام معیارهای اندازه گیری عملکرد صادراتی را در هفت گروه طبقه بندی کرد و این هفت گروه را در سه طبقه کلی جای داد که عبارتند از:
اول - معیارهای مالی : این معیارها نشان دهنده مقیاس های مالی اندازه گیری عملکرد هستند و عمدتاً از صورت های مالی شرکت استخراج می گردند. این معیارها خود شامل بخش های زیر است:
