بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش تحلیل جامعی روی بررسی تأثیر سرمایه فکری بر بهرهوری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد. جامعه مورد مطالعه شامل شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و نمونه پژوهش شامل 132 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و قلمرو زمانی پژوهش شامل یک دوره پنج ساله بر اساس صورتهای مالی در طی سالهای 1390 تا 1394 در شرکتهای مورد مطالعه است. ازجهت هدف این پژوهش از نوع کاربردی، ازجهت روش استنتاج از نوع توصیفی – تحلیلی و ازجهت نوع طرح پژوهش از نوع پژوهشها پس رویدادی است. این پژوهش شامل یک فرضیه اصلی میباشد که به سه فرضیه فرعی تفکیک گردیده است که جهت آزمون فرضیات از مدل رگرسیونی و روش دادههای ترکیبی استفاده شده است. در این پژوهش سرمایه فکری و اجزای تشکیل دهنده آن به عنوان متغیر مستقل و بهرهوری به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای اندازه شرکت و اهرم مالی بعنوان متغیرهای کنترلی در نظر گرفته شده است. جهت طبقهبندی دادهها از نرم افزار Excel استفاده شده است همچنین پس از طبقهبندی دادههای پژوهش برای پردازش دادهها و انجام تخمینها از نرمافزار EVi ews نسخه 8 استفاده شده است. با توجه به نتایج آزمون فرضیههای پژوهش، سرمایه فکری و اجزاء آن - کارایی سرمایه فیزیکی، کارایی سرمایه ساختاری و کارایی سرمایه انسانی - بر بهره وری شرکتها تاثیر مستقیم و معنیداری دارد. با توجه به نتایج تحقیق که نشاندهنده اهمیت سرمایه فکری، شرکتها به منظور اجرای پروژههای سودآور و دستیابی به حداکثر بهره وری در جهت افزایش ثروت سهامداران خود، از تمام داراییهای خود استفاده نمایند بنابراین توانایی شرکت در مشخص کردن منابع درون و برون سازمانی در فراهم کردن سرمایه و تهیه برنامههای مالی مناسب، از عوامل اصلی رشد و پیشرفت هر شرکت محسوب میگردد که بدون شناخت سرمایه فکری میسر نخواهد شد.
واژههای کلیدی: سرمایه فکری، بهرهوری، بورس اوراق بهادار تهران
مقدمه
ظهور عصر اطلاعات و اقتصاد دانش محور، سازمانها را از تاکید بر منابع مالی و پولی به سمت داراییهای نامشهود کشانده است - ×کانگ1، ×. - 2007اینترنت و شبکه جهان گستر وب، پیامآور ظهور دوره جدیدی بنام عصر دانش و وداع با عصر صنعتی است. در عصر صنعتی که در دهه 1890 آغاز گردید بر تولید و توزیع انبوه تاکید میشد. اما در عصر دانش، آنچه که موجب موفقیت تجارت و صنعت میشود، دانش بشر است. این دارایی نامشهود به عنوان سرمایه فکری2شناخته میشود و گسترش سرمایه فکری، حوزه حیاتی ایجاد منفعت است. محیط کسب و کار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که داراییهای نامشهود جدید سازمانی مثل دانش و شایستگیهای منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتری،فرهنگ سازمانی، نظامها، ساختار سازمانی و غیره را در بر گیرد. در این میان، نظریه سرمایه فکری توجه روزافزون محققان دانشگاهی و دست اندرکاران سازمانی را به خود جلب کرده است - قلیچلی و همکاران،1385، . - 126
سرمایه فکری ترکیبی از داراییهای نامشهود، داراییهای انسانی و زیرساختهایی است که شرکت را در انجام وظایفش توانمند میسازد همچنین سرمایه انسانی یک سازمان شامل مهارتها، تخصصها، تواناییهای حل مسئله و سبکهای رهبری است. سرمایه فکری عامل اصلی ایجاد ارزش در شرکتها میباشد و شرکتها در حال حرکت به سمت خلق ارزش از طریق سرمایه فکری موجود در سازمان میباشند. در واقع دیدگاه گذشته مدیران در مورد ایجاد ارزش شرکت توسط داراییهای فیزیکی تغییر پیدا کرده است - مدیتینس و همکاران4، 2011، . - 132
اندازهگیری بهرهوری، روشی مناسب برای نظارت موثر و تعیین آرمانها و اهداف سازمانی است. ارزیابی و اندازهگیری بهرهوری هر سازمان نشان میدهد که در آن سازمان چه اتفاقی افتاده است و نیز به شناسایی سطح عملکرد بهینه، تگناها و مسائل موجود کمک میکند. همچنین باعث درک بهتر فرایندهای سازمانی میشود. امروزه شرکتها سعی میکنند بهرهوری شان را اندازهگیری کرده و آن را با رقبایشان مقایسه کنند تا بتوانند جهت حصول به سطح بهرهوری که بتواند آنها را در بازار حفظ نماید اقدام مقتضی را انجام دهند. سیستم ارزیابی بهرهوری نیز به عنوان سازوکار اصلی جهت شفافسازی مجموعه ابزارها و ارتباطات سازمانی در راستای اجرای استراتژیها در نظر گرفته میشود.
در رابطه با عوامل تعیین کننده بهرهوری شرکت دو جریان پژوهشی عمده وجود دارد. جریان اول عمدتاً مبتنی براقتصاد سنتی است و بر اهمیت عوامل خارجی و بازار در تعیین موفقیت شرکت تاکید میکند. جریان پژوهشی دیگر بر پارادایم رفتاری و جامعه شناختی استوار است و عوامل سازمانی و مناسبت آنها با محیط را به عنوان عوامل اصلی موفقیت شرکت در نظر میگیرد. در این اندیشه، توجه چندانی به موقعیت رقابتی شرکت نمیشود، بلکه بهرهوری مطلوبتر شرکت به واسطه بکارگیری منابع برتر بدست میآید - 5هانسن و ورنرفلت، . - 1989
از سوی دیگر، دنیای امروز اقتصاد سنتی را پشت سر گذاشته و وارد اقتصاد مبتنی بر دانش شده است. اقتصاد مبتنی بر دانش، اقتصادی است که در آن تولید و بهرهبرداری از دانش، نقش اصلی را در فرایند ایجاد ثروت ایفا مینماید. یکی از ویژگیهای ممتاز اقتصاد مبتنی بر دانش، جریان هنگفت سرمایهگذاری در سرمایه انسانی و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات است. اقتصاد دانش جدید به گونه بالقوه منابع نامحدودی ارائه میکند، زیرا ظرفیت انسانی برای ایجاد دانش نامحدود است. داراییهای نامشهود و سرمایه فکری1سریعاً مکمل داراییهای فیزیکی میشوند. سرمایه فکری یعنی کل موجودی سرمایه یا حق مالکانه مبتنی بر دانش که شرکت مالک آن است . به بیان دیگر، منظور از سرمایه فکری، توسعه و بکارگیری منابع دانش در شرکتها است. به طور کلی در اقتصاد دانش محور، از سرمایه فکری به منظور ایجاد ارزش برای سازمان استفاده میشود و در دنیای امروز، موفقیت هر سازمان به توانایی مدیریت این داراییها بستگی دارد - چن گوه2،. - 2005
از این رو، در هزاره سوم میلادی که در آن سرمایه فکری نه مالی، زیر بنای اصلی برای پویایی و موفقیت آتی شرکت در اقتصاد دانش است - ویلیامز3، - 2001 لازم است منابع کلیدی و محرکهای عملکرد و ارزش در سازمانها توسط مدیران تعیین گردند زیرا افزایش شناخت و بکارگیری سرمایه فکری به شرکتها کمک میکند تا کارآتر، اثر بخش تر، پربارتر و نوآورتر باشند. افزون براین، موفقیت رقابتی شرکتها به میزان کمتری به تخصیص استراتژیک منابع فیزیکی و مالی و به میزان بیشتری به مدیریت استراتژیک سرمایه فکری بستگی دارد - تن و هانکوک، . - 2007
اصطلاح سرمایه فکری اولین بار توسط جان کنزگالبریس در سال 1968 بکار گرفته شد. وی براین باور بود که سرمایه فکری فراتر از »تفکر به معنای تفکر صرف« است و درجهای از اقدام فکری را نیز شامل میگردد. در این معنا سرمایه فکری نه تنها به خودی خود یک دارایی نامشهود ایستا است، بلکه یک فرایند ایدئولوژیکی است و وسیلهای برای رسیدن به هدف محسوب میگردد - بونتیس4، ×. - 1998 استوارت - 1997 - نشان داد که سرمایه فکری به معنی هر چیزی است که یک واحد تجاری میتواند با استفاده از آن مزیت
زقابتی خود را در بازار افزایش دهد و میتواند شامل دانش، اطلاعات، حقوق نسبت به اموال فکری و تجربه باشد. به عبارت دیگر، سرمایه فکری دارایی نامشهودی است که برای شرکت ارزش آفرینی میکند و میتواند به عنوان سود نهایی در صورت-های مالی منعکس شود، اما نمیتواند به عنوان یک سرفصل حسابداری در صورتهای مالی نمایان گردد. بنابراین، اگر یک واحد تجاری بتواند آن دارایی نامشهود را کمی، ارزیابی و تجزیه و تحلیل نماید، رقابت پذیری خود را در صنعت افزایش خواهد داد.
در نهایت با توجه به مطالب فوقالذکر پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که سرمایه فکری چه تاثیری بر بهرهوری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد؟
مروری بر پیشینه پژوهش
نمازی و ابراهیمی - 1388 - به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند نتایج پژوهش حاکی از آن بود که صرفنظر از اندازه شرکت، ساختار بدهی و عملکرد مالی گذشته، بین سرمایه فکری و عملکرد مالی جاری و آینده شرکت، هم در سطح کلیه شرکت ها و هم در سطح صنایع رابطه مثبت معناداری وجود دارد.
