بخشی از مقاله
چکیده:
در دنیای پیشرفته و در حال تغییر حاضر، سرمایه فکری به عنوان یکی از دارائیهای ارزشمند سازمانها و موسسات تجاری و غیر تجاری است . از سوی دیگر ویژگیهای خاص هیئت مدیره در ایجاد سرمایه مذکور نقش حیاتی دارد. با این بیان، هدف اصلی این پژوهش، بررسی تاثیر ویژگیهای هیئت مدیره بر سرمایه فکری-مطالعه موردی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1384 تا 1391 میباشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده، که از میان آنها 92 شرکت از طریق نمونه گیری به روش حذفی به عنوان نمونه نهایی انتخاب شده است . برای بررسی موضوع، با استفاده از روشهای همبستگی و آزمونهای سنجی و با استفاده از نرم افزار Eviews و Spss فرضیههای تحقیق مورد آزمون و تجزیه و تحلیلی قرار گرفتند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که اندازه هیئت مدیره و استقلال آن بر اساس مدلهای پالیک و Q توبین، ارتباط معنیداری با سرمایه فکری نداشته است.
.1 مقدمه
امروزه سرمایه فکری اهمیت فراوانی پیدا کرده است به طوریکه آن را ارزشمندترین ابزار برای توسعه داراییهای کلیدی سازمان می دانند. پژوهشهای صورت گرفته حکایت از آن دارند که دو سوم تمامی شرکتهای آمریکایی، بدنبال یافتن روشهایی جدید برای گردآوری و ارائه اطلاعات غیرمالی از جمله سرمایههای فکری هستند. آمار نشان میدهد که اتکای بیشتر به معیارهای غیرمالی منجربه پیشبینیهای دقیقتری در مورد سود و درآمد آتی خواهد شد - اسحاق1،. - 2013 توجه به سرمایههای فکری از قبیل داراییهای نامشهودی چون ابتکار و دانش به سرعت در حال افزایش است و به جزء مهم در تجارت معاصر تبدیل شده است. این مفهوم برای نخستین بار در سال 1991 مطرح شد یعنی زمانی که شرکت بزرگ سوئدی »اسکاندیا« شروع به اجرای مجموعهای از روشهای نوآورانه علمی برای توجه ویژه به داراییهای نامحسوس خود نمود. واژه "سرمایه فکری" برای اولین بار توسط گالبریت - 1969 - 2 مطرح گردید. پیشتر پیتر دراکر اصطلاح "کارکنان دانشی" را بکار برده بود - فیوال3،. - 1975 به علت نامشهود بودن و ماهیت پویایی سرمایه فکری، معنی کردن این واژه دشوار بوده و غالبا آن را مترادف اصطلاحاتی چون داراییهای فکری، داراییهای نامشهود و داراییهای دانشی بهکار بردهاند - گوث ری و همکاران4، . - 1999 سرمایه فکری فراهمکننده یک پایگاه منابع جدید است که از طریق آن، یک سازمان میتواند به رقابت بپردازد. بنتیس - - 1999 معتقد است سرمایه فکری عبارت از تلاش برای استفاده موثر از دانش - محصول نهایی - در مقابل اطلاعات - ماده خام - است. از دیدگاه روس و همکاران - 1997 - 5 سرمایه فکری شامل همه فرآیندها و داراییهایی است که معمولا در ترازنامه نشان داده نمیشود و همچنین شامل همه داراییهای نامشهود نظیر مارکهای تجاری، حق ثبت، بهرهبرداری و نامهای تجاری میباشد که در روشهای حسابداری مدرن مورد توجه قرار داده می شوند. به عبارت دیگر سرمایه فکری عبارت از جمع دانش اعضای سازمان و کاربرد دانش آنها است. استوارت - - 1999 معتقد است سرمایه فکری شامل دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربه است که میتواند برای ثروت آفرینی مورد استفاده قرار گیرد. در دو سه دهه اخیر بسیاری از پژوهشگران و محققان، سرمایه فکری را به عنوان منبع اصلی مزیت رقابتی که ناشی از منابع نامشهود سازمانی است، مورد بحث قرار داده و در حوزه مدیریت و بازار سرمایه تحقیقات تجربی زیادی انجام شده است. مروری بر ادبیات سرمایه فکری موید توجه قابل ملاحظه به سنجش، ارزشگذاری و گزارشگری آن میباشد . شرکتها برای بقاء استراتژیکی باید مزیت رقابتی را مد نظر قرار دهند و از آنجایی که بازارها، تولیدات، تکنولوژی، رقبا و مقررات بهطور سریع در جامعه در حال تغییر هستند، بهبود دانش و نوآوری مستمر، آنها را قادر به حفظ مزیت رقابتی پایدار خواهد نمود. از این رو امروزه مدیران، دانش و توانایی ایجاد و بکارگیری دانش را به عنوان مهمترین منبع مزیت رقابتی پایدار به شمار میآورند. زیرا دانش به عنوان یک دارایی تلقی شده و تلاش در جهت مدیریت دانش و بهکارگیری داراییهای فکری با موفقیت قابل ملاحظهای در راستای هدایت سازمانها همراه بوده است. در عصر حاضر با رشد اقتصاد مبتنی بر دانش یا دانش محور، دارایی-های نامشهود شرکتها و سرمایه فکری آنها کلیدی برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار محسوب میشود به همین دلیل توجه به اقلام نامشهود در زمینههای متعددی از جمله اقتصاد، حسابداری و مدیریت استراتژیک بهطور سریعی رشد یافته است . دانش یک مزیت رقابتی است که در استراتژی تجاری سازمانها مورد توجه قرار میگیرد بهگونهای که ایجاد دانش موجب نوآوری مستمر و نوآوری مستمر به ایجاد مزیت رقابتی منجر خواهد شد. امروزه سازمانها به منظور بهبود عملکرد و اطمینان از موفقیت و پایداری تجاری به ناچار باید مدیریت دانش را مورد توجه قرار دهند و این امر مستلزم تقویت و توجه به پتانسیلها و ظرفیتهای منابع انسانی است تا سازمانها بتوانند برای دستیابی به مزیت رقابتی از طریق عملکرد و بهبود مستمر، عکس العمل سریع به تغییرات محیط تجاری وشرایط اقتصادی نشان دهند. یکی از چالشهای اساسی مدیران، بکارگیری پتانسیل دانش و سرمایه فکری شرکت برای ایجاد ارزش است و از این جهت، مدیران باید وظایفی را طراحی کنند که نیروی انسانی از دانش خویش برای ایجاد ارزش استفاده نماید از سویی دیگر، یکی از مهمترین مکانیزمهای داخلی حاکمیت شرکتی، توجه به هیئت مدیره شرکت به عنوان نهاد هدایت کنندهای است که نقش مراقبت و نظارت را بر کار مدیران اجرایی به منظور حفظ منافع مالکیتی سهامداران دارد. چنین به نظر میرسد که رمز موفقیت یک شرکت در گرو هدایت مطلوب آن است. به گونهای که میتوان ادعا نمود راز ماندگاری شرکتهای معروف و خوشنام، در برخورداری آنها از یک هیئت مدیره کارا و اثربخش نهفته است.ضعف در عملکرد هیئت مدیره، نیازمند دقت فوری و مراقبت ویژه است. وجود جریان صحیح اطلاعات در هیئت مدیره، به همان اندازه برای درستی و صحت عملیات بدنه شرکت لازم است که جریان دائم خون برای سلامت بدن - حساس یگانه و باغومیان، . - 1385 اهمیت هیئت مدیره به عنوان یکی از مکانیزمهای داخلی حاکمیت شرکتی، تا آنجاست که این موضوع در بسیاری از قوانین حاکمیت شرکتی - از جمله؛ قانون ساربینز آکسلی6، 2002گزارش؛ کَدبری، 1992؛ گزارشهای هیگز و اسمیت، 2003؛ گزارش کمیته دی، 1994؛ گزارش کاردون، - 1995 مورد توجه قرار گرفته و رهنمودهایی برای اثربخشی بیشتر آن معرفی گردیده است. بخش عمده این ساز و کارها بر این موضوع تأکید دارند که داشتن ویژگیهای خاص توسط هیئت مدیره، رفتار فرصت طلبانه و سودجویانه مدیران را محدودتر مینماید، بنابراین کیفیت و قابلیت اتکای گزارشگری و افشای اطلاعات بهبود خواهد یافت، در نتیجه موجبات اعتماد بیشتر سرمایه گذاران به بازار سرمایه فراهم میشود - پرگولا7، . - 2006 از جمله این ویژگیها میتوان به اندازه هیئت مدیره، جدایی نقش رئیس هیئت مدیره از مدیر عامل، استفاده از اعضای غیرموظف در هیئت مدیره، وجود افراد متخصص حسابداری در هیئت مدیره، استفاده اعضای هیئت مدیره از خدمات مشاوره تخصصی، وجود کمیتههای هیئت مدیره و ... اشاره نمود - ثقفی و صفرزاده، . - 1390 به عبارت دیگر، هیئت مدیره قوی میتواند موجب بهبود نظارت گردد - حساس یگانه و همکاران، . - 1392 این در حالی است که شفافیت که افشای داوطلبانه یکی از اجزای کلیدی آن است، به عنوان شکل مهمی از نظارت در نظر گرفته شده است با عنایت به مراتب فوق،مطالعه، بررسی و شناسایی عوامل موثر بر سرمایه فکری از جمله ویژگیهای هیئت مدیره از اهمیت بالایی برخوردار است. از سوی دیگر، مقاله در نظر دارد موضوع اثر ویژگیهای هیئت مدیره بر سرمایه فکری را در یک جامعه آماری مشخص و برای اولین بار در ایران بررسی نموده و نتایج را با سایر تحقیقات انجام شده در دنیا مقایسه و نکات اصلی را در این زمینه ارائه نماید.
-2 روش تحقیق ،جامعه و نمونه آماری و تعریف متغیر ها
با توجه به موضوع پژوهش، روش تحقیق حاضر از نوع آمار استنباطی بوده و با روش تحلیل همبستگی رگرسیون به آزمون فرضیه های تحقیق پرداخته شده است.جامعه آماری نیز شامل کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران بوده و نمونه آماری به روش حذفی و به تعداد 92 شرکت که اطلاعات آنها برای کلیه سالهای 1384 لغایت 1391 در دسترس بوده، انتخاب شده است. براساس مطالعات انجام شده، مدل و متغیرهای مورد بررسی در این مطالعه، از این قرارند که در آن :
= ICDI,tمتغیر وابسته سرمایه فکری است که با دو مدل پالیک و Qتوبین اندازه گرفته شده است.
= BSمتغیر مستقل معرف اندازه هیئت مدیره میباشد که برابر است با تعداد اعضای هیئت مدیره شرکت ؛
= BI متغیر مستقل معرف استقلال هیئت مدیره که برابر است با نسبت اعضای غیرموظف به کل اعضای هیئت مدیره. = Sizeاندازه شرکت. =Age عمر شرکت محاسبه سرمایه فکری بر اساس دو مدل پالیک و Qتوبین انجام شده است. بر مبنای مدل پالیک9 دارای 5 مرحله به شرح زیرمی باشد:
مرحله اول: تعیین ارزش افزوده
= OUTPUT کل درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات
= INPUT کل هزینه مواد، اجزاء و خدمات خریداری شده
طبق این دیدگاه هر شخص یا گروهی که از رویدادهای واحد تجاری متأثر میگردد، میبایست در واحد تجاری نفعی داشته باشد. این گروه ذینفعان شامل سهامداران، کارمندان، تأمینکنندگان مالی، دولت و جامعه است. بنابراین در اندازهگیری عملکرد، معیاری نظیر ارزش افزوده ذینفعان، بهتر از سود حسابداری است که تنها بیانگر بازده سهامداران است. بنابراین محاسبه ارزش افزوده میتواند بر طبق معادله زیر بیان گردد .
