بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه یکی از جریان های خشونت طلب و افراطی به ویژه در منطقه خاورمیانه وارد اندیشه ها و مذاهب اسلامی علی الخصوص اسلام سنت شده و خط فکری جدیدی را ایجاد کرده، جریان سلفی گری می باشد. در صدد آن است که اندیشه های کهن موجود را بازخوانی و به صورتی نو و البته به دلخواه باز تعریف کند. منطقه خاورمیانه همواره به عنوان مهد تمدن اسلامی بوده است. لذا رشد و گسترش جریانات سلفی گری این منطقه را به لحاظ امنیتی به چالش فرا خوانده و همواره شاهد بحران هایی ناشی از جنگ بوده که ورود گروه های سلفی - تکفیری نه تنها امنیت منطقه بلکه جهان را تحت الشعاع خود قرار داده و منجر به گسترش بعد جهانی شدن امنیت گردیده است. از سویی جریانات سلفی گری بیشترین تأثیر را به کشور های خاورمیانه به ویژه به کشور عراق نیز گذارده اند به گونه ای که به کانون اصلی فعالیت های سلفی تبدیل شده و این جریان در جایگاه مهم ترین کنشگران غیر دولتی در صحنه ی تحولات عراق قرار گرفت. این پژوهش نیز بر آن است که تأثیر سلفی گری را براساس چارچوب مفهومی گفتمان جهانی شدن تبیین نماید و به این مسأله بپردازد که آیا سلفی گری توانسته است به جهانی شدن امنیت در خاورمیانه به ویژه عراق جدید تأثیربگذارد. فرضیه ای که در پاسخ به این سؤال طرح می شود. از یک سو سلفی گری به دلیل وجود نا امنی و بی ثباتی در منطقه نضج گرفته وباوجود شکاف های متعدد قومیتی - فرقه ای در عراق حضور و نفوذیافته و منجر به گسترش بعد جهانی شدن امنیت در خاورمیانه به ویژه دراین کشور گردیده است.
واژگان کلیدی:
امنیت،جهانی شدن، خاورمیانه،سلفی گری، عراق جدید
مقدمه
یکی از جریانات سیاسی - اعتقادی که در خاورمیانه و در میان کشورهای عربی همواره حضور پر رنگی داشته است، سلفی گری می باشد. اسلام سلفی به عنوان یک آموزه ی دینی ریشه در جریان ظاهر گرایی یا اهل حدیث در تاریخ اسلام دارد که به افکار احمد بن حنبل و ابن تیمیه باز می گردد. این آیین بعد ها با ظهور جنبش وهابیت یعنی شهر درعیه، تفسیر ظاهری از مفاهیم دینی و پرهیز از مفاهیم پیچیده کلامی و فقهی که این مسائل به طور خاص بر عدم تساهل و سعه ی صدر وهابیت در ارتباط با جریانات رقیب تأثیر گذار بوده است. سلفی گری امروزه ظیف های مختلفی از علماء، وعاظ و پیروان در خود جای داده است؛ از اندونزی تا آسیای مرکزی و شمال آفریقا را در نوردیده و توانسته است در کشور هایی همچون مصر، تونس، اردن، عراق، سوریه به فعالیت و یارگیری های سیاسی بپردازد. اهمیت اسلام گرایی سلفی به خصوص پس از حملات 11 سپتامبر مورد توجه و علاقه پژوهشگران و تحلیلگران سیاسی قرار گرفت و شاهد بودیم که متون فراوانی در خصوص اسلام سلفی، تروریسم، وهابیت، سلفیون جهادی، القاعده و ... تولید گردید که هر کدام بنا به ماهیت پرسش ها، تحلیل متفاوتی ارائه نمودند. - کرمی چرمه، - 80:1393
مدت هاست منطقه استراتژیک خاورمیانه صحنه آشوب و برخورد های خشونت آمیز میان برخی دولت ها نظیر سوریه و عراق و مخالفان آن ها که البته حمایت کشورهای غربی را نیز به همراه دارند می باشد. یکی از دلایل عمده بروز چنین خشونت هایی فعالیت ها و اقدامات گروه های بنیاد گرایی سلفی در سطح منطقه می باشد.
البته بنیادگرایی یا بازگشت به ارزش های اصیل دینی باعث گرایش به خشونت نیست و لذا تمام گروه های بنیاد گرا در پی اقدامات تروریستی و خشونت آمیز نیستند بلکه گروه های خاصی نظیر القاعده و داعش با تکیه بر اندیشه های سلفی تکفیری و بعضأ تحت حمایت کشر های غربی و خصوصأ امریکا و بعضی از کشورهای عرب منطقه باعث ایجاد نا آرامی و آشوب می شوند. اکثر این گروه های تکفیری با نام اسلامی و به بهانه ی احیای اسلامی راستین، درصدد براندازی دولت های نا همسو و با هژمون جهانی می باشند. - رحیمی،. - 2:1393
در زمان جنگ سرد گروه های اسلام گرا برای مقابله با خطر کمونیسم شوروی و گسترش آن در منطقه تجهیز می شدند و پس از آن با وقوع انقلاب اسلامی ایران، این گروه ها برای مقابله با انقلاب ایران و جلوگیری از شیوع آن به سایر نواحی مورد توجه قدرت های بزرگ قرار گرفتند و در زمان حاضر نیز وجه بارز گروه های سلفی تکفیری ضدیت با شیعه می باشد؛ اما عملأ زمینه فکری و مبانی اندیشه این گروه ها به آراء ابن تیمیه باز می گردد و نیز افرادی نظیر سید قطب و محمد بن عبدالوهاب باعث قوام یافتن بنیادگرایی اسلامی شدند؛ و در حقیقت زمینه اصلی بروز چنین جنبش هایی زدودن اسلام از بدعت ها و بازگشت به اسلام حقیقی زمان پیامبر - ص - و خلفای راشدین است که از نظر آن ها بهترین الگو برای سعادت ابناء بشر می باشد.
چارچوب مفهومی:
جهانی شدن امنیت
با توجه به بررسی تحول منطقه ای و مفهومی خاورمیانه از منطقه ی عربی به منطقه ی اسلامی و شاخص های امنیتی جهانی آن از ابعاد هویتی و معنایی است. رویکرد سنتی بر مطالعه ی روابط بین المللی، یعنی واقع گرایی ابر دولت - ملت به مثابه ی مرزی میان سامانه ی بین المللی و سپهر داخلی سیاست متمرکز است. واقع گرایان، جهانی شدن را بازتاب نفوذ هژمونیک قدرت های بزرگ در سیاست بین الملل می دانند؛ اما گسترش کنشگران غیر دولتی مانند سازمان بین المللی یا سازمان های غیر دولتی و شرکت های غیر ملیتی، ممعنی و مفهوم گفتمان جهانی شدن را فراسوی نظریه ی واقع گرایی سوق داده است؛ البته، واقع گرایان، واقعیت کنشگران غیر دولتی را می پذیرند؛ اما درجه ی تأثیر گذاری آنان را بر صحنه ی سیاسی بین المللی در درجه ی دوم اهمیت قرار می دهند. نهادگرایان نولیبرال می گویند که روابط بین المللی کنونی، در پوشش وابستگی متقابل وجود دارند. آن ها بر شرایط منحصر به فرد جهانی شدن که بازتاب دهنده ی وابستگی متقابل است و همچنین، بر تأثیر این وابستگی بر درک دولت ها از منافعشان تأکید دارند.
سازه انگاران درباره ی نظریه اجتماعی تعاملات انسانی و محتوای ساختار روابط بین المللی راجع به جهانی شدن نظریه پردازی کرده اند. آن ها، هویت دولت ها و افراد را تابع شرایط داخلی و محیط بین المللی می دانند و معتقدند که بازخورد این دو نعامل محیطی، هویت و کنش دولت و افراد را در صحنه ی بین المللی مشخص می کند. آن ها تأکیدات فراوانی بر انگاره ها و ادراکات یادگیری درون شرایط هنجاری برای فهم هنجار های مجسم سامانه ی بین المللی دارند. با این دید سازه انگاری، گسترش شبکه های رسانه ای را با تمرکز بر تقویت انگاره های مختلف و بروز هویت های دینی - فرهنگی در جامعه ی بین المللی از رهگذر جهانی شدن شاهدیم. دسترسی به دانش و شناخت، پدیده ی آسان عصر جهانی شدن است. 23 - ، - Clark 1999
این گسترش انگاره ها، خود به خود، مفهوم جهانی شدن ترور را به حوزه ی مطالعات امنیتی وارد کرده و منطقه ی خاورمیانه را از نظر امنیتی به منطقه ای جهانی سوق داده است. با کاهش قدرت دولت در حوزه ی امنیت و افزایش نقش و قدرت کنشگران غیر دولتی مانند سازمان های تروریستی، می توان گفت ما در عصر جهانی شدن امنیت پس از 11 سپتامبر قرار دادیم. قدرت تروریست ها در چارچوب شبکه ی جهانی شدن، به سرعت در حال افزایش است؛ بنابراین، محیط امنیتی جهانی می شود و خود به خود فضای واقعی و مجازی مناسبی را برای رشد اندیشه های خشونت طلب و رادیکالی پدید می آورد 70 - ،. - Williams2002
البته، همین فضای واقعی مجازی، به مراتب باعث ارتباط و درک جوامع از یکدیگر شده است، هرچند به دلیل وجو فضای تهدید، بیشتر درخور تأمل است.
