بخشی از مقاله
چکیده
با وجود جمعیت رو به رشد جهان روزبهروز از تنوع طبیعی اکوسیستمها و زیستگاهها میکاهد در نتیجه یکی از سریعترین و بزرگترین بخشها در راستای توسعه و رشد اقتصادی کشورهای جهان، رشد صنعت گردشگری بخصوص در کشورهای در حال توسعه پویا بوده و در دهههای اخیرگردشگری بطور عام و گردشگری روستایی بطور خاص به طور قابل توجهی به بخش اصلی اقتصاد جامعه روستایی این کشورها تبدیل شده است، امروزه گردشگری به شکلهای مختلفی از قبیل گردشگری شهری، گردشگری فرهنگی، گردشگری مذهبی، گردشگری کشاورزی، گردشگری روستایی، گردشگری عشایری، ژئوتوریسم و گردشگری طبیعی و غیره، مشاهده میشود. گردشگری روستایی نیز به عنوان یکی از مهمترین اشکال گردشگری، سهم برجستهای را در این خصوص به خود اختصاص میدهداین مطالعه که به روش کتابخانهای و مرور اسناد و مدارک مکتوب تدوین شده است تلاش دارد ضمن نگاهی اجمالی به مفاهیم و اهمیت گردشگری در رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی روستا، ضرورت مشارکت روستاییان درتوسعه این صنعت در راستای توسعه پایدار بررسی و راهکارهای لازم را در این خصوص ارائه نماید.
مقدمه
اجماع گسترده در مورد اهمیت کشاورزی پایدار در جهان وجود دارد. فرانسه در سال 1999 قانون کشاورز محور را که یک روش دقیق برای اجرای کشاورزی پایدار است، تصویب کرد. علاقه به کشاورزی پایدار، در کشورهای توسعه یافته در حال افزایش است، محدودیت-های کشاورزی مرسوم شامل، اثرات منفی بر روی محیطزیست و منابع در دسترس، تهدید سلامت انسان، مشکلات مزارع خانوادگی و بیابانزایی در مناطق روستایی میباشد این محدودیتها باعث بازنگری جدی در مورد نقش کشاورزی در جوامع مختلف گردیده است . - Gafsi et al., 2006 - در طی دو دهه گذشته، بشر برای حل این مشکلات در پی یافتن راهکارهای موثر بوده است که یکی از آنها حرکت در جهت کشاورزی پایدار میباشد که نه تنها بسیاری از مشکلات اجتماعی و زیستمحیطی را مورد توجه قرار میدهد، بلکه فرصتهای خلاقانه و از نظر اقتصادی با صرفهای را برای کشاورزان، پرورش دهندگان، مصرفکنندگان، سیاستگذاران و سایر کنشگران درگیر در بخش کشاورزی و کل جامعه به وجود میآورد در کشاورزی پایدار، سیستمهای با ورودی کم، نقشهای طبیعی میکروارگانیسمها در حفظ حاصلخیزی خاک و کنترل بیولوژیکی پاتوژنهای گیاهی را ممکن میسازد ولی در کشاورزی متعارف نقش آنها توسط ورودیهای بالا از مواد شیمیایی به حاشیه رانده شده و اهمیت آنان نادیده گرفته میشود - . - Johanson et al., 2004 در گذشته ارزیابی از فعالیتهای کشاورزی پایدار به مزارع فردی و روستاها محدود میشد، اما در حال حاضر به صورت یک امر گستردهتر در ابعاد زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی و فراتر از سطح محلی در نظر گرفته میشود . در شرایطی که جمعیت کشورمان هرساله بیش از یک میلیون نفر در حال افزایش بوده، و تقاضا برای موادغذایی به دلیل مزبور و همچنین به دلیل توزیع ناعادلانه مواد غذایی و بهبود نسبی وضعیت اقتصادی که خود سبب افزایش مصرف سرانه میگردد، رو به فزونی است، حفظ منابع تولید کننده مواد غذایی از نظر کمی و کیفی، علی الخصوص آب و خاک کشور وظیفه همگانی است - ملکوتی، . - 1378 به نقل از هشون و همکاران - 2006 - 1 در سیستمهای پایدار تولید کشاورزی تأکید زیادی بر حفظ کیفی محیطزیست به دلیل کاربرد مداوم کودهای شیمیایی وجود دارد. سیستم مدیریت تلفیقی تغذیه گیاهی آلترناتیوی است که کاهش ورودی کودهای شیمیایی و کاربرد ترکیبی کودهای شیمیایی و مواد آلی مانند کودهای حیوانی، باقی ماندههای گیاهی، کودهای سبز و کمپوسیتها را در نظر می-گیرد. کاربرد توام کودهای شیمیایی و جلوگیری از اثرات زیان آور آنها بر آبهای سطحی و زیرزمینی، توازن تغذیهای در گیاه را حفظ و عملکرد را بهبود میبخشد. استفاده از این دو منبع نه تنها باعث پایداری تولید میشود بلکه سبب حفظ حاصلخیزی خاک نیز میگردد برای به دست آوردن پایداری باید مراحل مختلفی را طی کرد، افزایش رشد اقتصادی، ثبات زیستمحیطی، تطبیق و احیاء فناوریهای تولید، و بازگشت به اهداف جامعه با در نظر گرفتن این واقعیت که سازندگان اصلی پایداری شیوهی تولید بومی و کشاورزان و روستائیان محلی میباشند، فعالیت های افراد و سازمانهای مختلف به شیوههای مختلف باید طوری باشد که در جهت رسیدن به پایداری گام بردارند. نقش بخش کشاورزی به عنوان یکی از عوامل حفظ محیطزیست، خلق پایداری در مناطق روستایی و کاهش فقر در مناطق روستایی میباشد - - Miteva and Stoyanova, 2012 لذا نقش و جایگاه روستاها در فرآیندهای توسعه کشورها و پیامدهای چون گرسنگی، افزایش نابرابری، فزونی جمعیت بخصوص قشر جوان ، بیکاری جامعه روستایی بطور اخص جوانان روستایی ، مهاجرت افراد روستایی، خالی شدن سکنه روستاها و غیره موجب توجه به توسعه روستایی و بیشتر از جامعه شهری شده است. در سالهای اخیر با توجه به گسترش شهرنشینی و ماشینی شدن زندگی، بسیاری از مردم تمایل دارند به محیطهای آرام با زندگی سنتی سفر کنند، در واقع این نوع گردشگری شباهتی هم به گردشگری بومی دارد زیرا مردم به نواحی کشاورزی، دامداری میروند و مدتی را در آن جا اقامت میکنند و از نزدیک شاهد نحوه زندگی روستائیان هستند. در ایران اگر شرایط و امکانات آن فراهم شود گردشگری روستایی میتواند از جمله موارد مهم درآمدزای به حساب آید، ایران دارای جاذبههای مختلف گردشگری روستایی میباشد. چنانچه سرمایه گذاری مناسبی در این زمینه صورت گیردقطعاً میتواند از نظر شاهکارهای، معماری، طبیعی، تاریخی، و شهرت جهانی پیدا کند - غضنفرپور، . - 1391 در طول چند دهه گذشته علاقه به گردشگری به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی به صورت چشمگیری مورد توجه قرار گرفته است، رهبران جوامع مختلف گردشگری را به عنوان بزاری برای ایجاد فرصتهای شغلی، افزایش درآمد، تنوع در بخش اقتصادی در نظر میگیرند . - Kim et el., 2013 - گردشگری به عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح ملی میتواند رهیافتی برای توسعه اقتصادی در قلمرو ملی باشد. گردشگری به خصوص در زمانی که سود فعالیتهای دیگر بخشهای اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آن ها و راهبردی برای توسعه است. بر این مبنا دلیل اصلی توسعه گردشگری غلبه بر پایین بودن سطح درآمد و ارائه فرصتهای جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه است و میتواند امیدهایی را برای کاهش فقر به خصوص در نواحی که به نحوی دچار رکود اقتصادی شدهاند، فراهم آورد گردشگری, اهمیت گردشگری گردشگری بزرگترین صنعت جهان است که به وضوح با آب و هوا مرتبط است و بنا به برآورد سازمان جهانی گردشگری که بر اساس روند سالهای اخیر پیشبینی شده است، 900 میلیون سفر بینالمللی در سال 2007 به مرز 1/6 میلیارد در سال 2020 خواهد رسید . - Perry, 2005, 1 - در فرهنگهای مختلف فارسی از جمله فرهنگ معین، گردشگری به سفر کردن در اقطار عالم به منظور تفریح و سرگرمی و سیاحت و زیارت و مسافرت به مقصدی و بازگشت به محل سکونت اصلی، اطلاق شده و به عنوان سفرهای کوتاه و موقتی در منطقهای خارج از محل کار و سکونت اصلی به منظور سیر و سیاحت تعریف شده است - بمانیان و محمودینژاد، 1388، . - 20 بنابراین، از آنجائیکه رشد جهانی توریسم یک ثروت بادآورده اقتصادی و جهانی را به ارمغان آورده است، در کشورهای مختلف سراسر جهان در اولویت طرحها و برنامههای قرار گرفته است گردشگری دارای اشکال متنوعی است که بخشی از آن گردشگری روستایی است. این نوع از گردشگری، در محیطهای روستایی و حوزههای غیرشهری صورت میگیرد. کنفرانس جهانی توریسم روستایی - 2006 - 2 گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی میداند که امکان بهرهمندی از منابع طبیعی و جاذبههای طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی فراهم میآورد - بمانیان و محمودینژاد، . - 1388 ناکارآمدی بسیاری از راهبردهای گذشته در زمینه توسعه روستایی، برنامه ریزان و دست اندرکاران را بر آن داشت تا راهبردهای جدیدی را جایگزین راهبردهای گذشته کنند، با مطرح شدن نظریه توسعه پایدار از دهه 1970 به بعد، توسعه گردشگری نیز به عنوان یکی از راهبردهای ممکن و قابل دوام برای توسعه در بسیاری از مناطق دور و روستایی مورد توجه قرار گرفت - افتخاری و همکاران، . - 1389 در حال حاضر گردشگری به عنوان پتانسیل بالقوه برای توسعه اجتماعی، اقتصادی و بازسازی مناطق روستایی، به ویژه در مناطقی که کشاورزی سنتی آنها رو به افول بود، در نظر گرفته شده است . گردشگری از دیدگاه فرهنگی دارای قدمت بسیار است ولی از زاویه اقتصادی پدیده نسبتاً جدیدی در مبادلات بینالمللی به شمار می رود و با توجه به اینکه تا سال 2010 میلادی تعداد جهانگردان به یک میلیارد نفر رسیده و این رقم درآمدی بیش از 1550 میلیارد دلار را عاید کشورهای دنیا می کند؛ حال اگر با برنامههای توسعه گردشگری که در ایران در حال مطالعه و اجرا است بتوانیم فقط 2 درصد از آنها را در ایران جذب کنیم، در آن صورت درآمد حاصل از آن برای کشور ما به 31 میلیارد دلار خواهد رسید که با این رقم میتوان حداقل یک میلیون شغل ایجاد نمود و اگر تنها نصف این درآمد در تولید و بازسازی و احیای صنایعدستی منسوخ شده کاربردی و ارزشمند بکار گرفته شود احتیاجی به سرمایهگذاری جدید نخواهد بود - بخشنده نصرت و میراج، 1388، . - 1 از دیگر سوء توریسم روستایی میتواند نقش عمدهای در توانمندسازی مردم محلی و توسعه منابع انسانی و تنوعبخشی و رشد اقتصادی و همچنین خلق فرصتهای شغلی در ارتباط تنگاتنگ با سایر بخشهای اقتصادی در توسعه پایدار روستایی ایجاد نماید البته مهمترین هدف توسعه گردشگری داخلی و خارجی، توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق گردشی است و بدین منظور بسیاری از کشورها کم و بیش به گردشگری توجه دارند زیرا مهمترین تأثیر گردشگری در اقتصاد جهانی، ایجاد درآمد و اشتغالزایی است
