بخشی از مقاله
چکیده:
توسعه و عمران روستایی در چند دهه اخیر همواره یکی از دغدغههای اصلی توسعه در ایران و اکثر کشورهای در حال توسعه بوده است، لذا در این راستا، برنامهریزان و سیاستگذاران همواره سعی داشتهاند یکی از اهداف کلان توسعه را در راستای کاهش بیکاری و توسعه فعالیتهای شغلی به ویژه در جوامع روستایی برشمرند. در این بین، الگوهای متنوعی برای توسعه روستایی و عمدتا اشتغالزایی در این جوامع تجربه شده که عمدتا دستاوردهای مطلوبی نداشته و هنوز نیز سهم این جوامع روستایی از توسعه و پیشرفت بسیار اندک است. اما هم اکنون یکی از راهبرهای اتخاذ شده و مورد قبول، توسعه گردشگری روستایی میباشد. تحقیقات نشان داده اندکه تداوم گردشگری روستایی سبب پویای اقتصاد، گسترش فرصتها برای رشد درآمد، ایجاد بازارهای جدید برای محصولات کشاورزی، ایجاد اشتغال برای گروههای مختلف ورونق صنایع دستی روستا خواهدشد و لازمه دستیابی به این مهم، ارایه راهکارهایی برای توسعه گردشگری در جوامع روستایی میباشد. با توجه به مطالب بیان شده، این تحقیق مروری قصد دارد ضمن پرداختن به اهمیت نقش گردشگری در توسعه روستایی ، به ارایه راهکارهایی در راستایی تحقیق این مهم بپردازد.
واژگان کلیدی: توسعه روستایی،گردشگری، گردشگری روستایی، راهکارها
مقدمه
امروزه گردشگری روستایی به یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شده است و دولتها سیاستهای مختلفی را به منظور توسعهی گردشگری روستایی در مقیاسهای گوناگون، از سطوح محلی تا سطح ملی بهکار گرفتهاند - حاجینژاد و همکاران، - 1393 و در واقع گردشگری روستایی به عنوان یک رویکرد کلیدی برای توسعه روستایی و کاهش فقر معرفی مینمایند - . - Wu Gao,2017 گردشگری روستایی دارای دو ویژگی اساسی است: اول اینکه ساکنان روستایی برای خدمات رسانی بکار گرفته میشوند و دوم اینکه امکانات طبیعی موجود و منابع طبیعی و فرهنگی این محیط، به عنوان امکانات و جاذبههای توریستی مورد استفاده قرار میگیرند . - Lane & Kastenholz ,2015 -
مناطق روستایی دارای عملکرد بیشتری نسبت به کشاورزی میباشند، عملکردهایی نظیرتولید کالای های سنتی؛ مکانهای تفریحی و گردشگری آنها، تولید غذای مخصوص و محلی خاص خود - Saxena et al.,2007 - و این ظرفیتها، سبب ایجاد بستر مناسبی برای خانوادهها به منظور داشتن یک فعالیت متنوع اقتصادی و مکمل کشاورزی، خواهد شد که این امر توانایی خانوادهها و سطح زندگی آنان را افزایش خواهد داد - Lepp,2008 - ، همچنین گردشگری روستایی به عنوان یک کارکرد فراساختاری میباشد از طریق مشارکت و وابستگی به دیگر بخشهای اقتصادی و فرهنگی جامعه گسترش و تداوم یابد و به نوبه خود در رشد و تعالی روستا و درنتیجه گره خوردن آن با توسعه ملی نقش مهمی درفرایند توسعه کشور ایفا میکند - شمس الدینی، . - 1389
همچنین این صنعت میتواند راهی باشد برای توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی و روستایی و میتواند در جهت حفظ فرهنگ بومی و محیط زیست بسیار موثر واقع شود - موحدی و همکاران، . - 1395 کارشناسان امر معتقدند که رویکرد "ترکیب روستایی با گردشگری "یک مسیر توسعه نسبتا موثر جهانی برای روستا است. زیرا گردشگری روستایی درآمد و مشاغلاقتصادی را به ارمغان میآورد؛ وبا کاهش سرعت از دست دادن جمعیت در روستاها، سبب احیا و بازگشت زندگی به این مناطق میگردد - - Flisher &Felsenstein,2000 و همچنین یکی از منابع مهم تولید، درآمد، اشتغال و ایجاد زیر ساختها برای نیل به توسعه پایدار بشمار میآید، و بعنوان یکی از عوامل اقتصادی کشورها از سوی برنامهریزان اقتصادی پذیرفته شده است - صحنه و خداداد، . - 1393
همچنین تحقیقات ثابت کرده اند گردشگری دارای اثرات مثبت زیستمحیطی هستند که از دیدگاه سازمان جهانی گردشگری عبارتند از - حیدریچیانه، : - 1387 توجیه و تامین اعتبار مالی برای حفظ ناحیههای طبیعی مهم و حیاتوحش؛- توجیه و تامین اعتبار مالی برای حفظ مناطق باستانشناسی و تاریخی و نیز افزایش آگاهی زیست-محیطی محلی. با توجه به ذکر فواید و اثرات مثبت و سازنده صنعت گردشگری در محیط روستا، دستیابی به در گردشگری پایدار روستایی، با توجه به روند جهانی که در آن، اکنون کاملا پیچیده و رقابتی است و حتی این وضعیت در سال های آتی وحتی پیچیدهتر میشود - chi& Qu,2008 - زیرا با توجه به اینکه تعداد مقصد گردشگری همچنان افزایش مییابد، ولی انتخاب مقصد گردشگری به طور فزایندهای دشوارتر میشود .
بنابراین، محققان تلاش دارند تا با درک بازاریابی مقصد، موقعیت رقابتی و راههای جذب گردشگران، فرمهای پایدار این استراتژی را بیان کنند - - Blancas et al.,2011، زیرا تحقیقات نشان دادهاند که برنامهریزی اصولی و دقیق وشناسایی مناطق گردشگری روستایی و شناخت پتانسیلها و نقاط قوت روستاها، میتواند نقش موثری در توسعه این مناطق و در نتیجه توسعه اقتصاد و همچنین توسعه ملی کشورداشته باشد - صحنهو خداداد، - 1393 و برای تحقق این مهم، لازم میباشد که ابتدا نسبت به پتانسیلیابی مناطق مستعد این صنعت اقدام نمود و در نهایت برای تحقق این امر، به مهیا کردن بستر و الزامات خاص این نوع گردشگری اقدام نمود.
اهداف تحقیق
این تحقیق مروری قصد دارد به اهمیت نقش گردشگری در توسعه روستایی بپردازد و بیان بدارد که در چه ابعادی میتواند اثر گذار باشد و در این راستا ، سوال اصلی و محوری این تحقیق این میباشد که آیا راهکارهایی برای تحقق این هدف مهم کدامند؟
-صنعت گردشگری
امروزه بالا بردن شاخصهای توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتیشدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها بویژه شهرهای بزرگ، مهاجرتهای روستایی، افزایش بهرهوری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغالزایی، تعامل فرهنگها و گفتمانها، حفظ محیطزیست و در مجموع توسعه پایدار از دغدغههایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هریک از کشورها در سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغههای مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوعسازی اقتصادی روی آوردهاند و میخواهند خود را از اقتصاد تک پایهای برهانند در جستوجوی شناخت راههای آن یا خلق راههای و روشهای جدیدند. یکی از این روشها گردشگری است که اغلب کشورها بویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامههای توسعه ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعه ملی خود را سرعت بخشند - زردان و بهمنی،. - 1394
صنعت گردشگری به عنوان بخشی مولد در زمینهی کسب درآمد و ایجاد اشتغال - رجبی، - 1390، کمک به توسعهی نواحی دارای جاذبههای گردشگری - اورمزدی، - 1390، تولید درآمد و ایجاد زیرساختها برای نیل به توسعه پایدار بشمار میآید، و بعنوان یکی از عوامل اقتصادی کشورها از سوی برنامهریزان اقتصادی پذیرفته شده است، علاوه برآن، بسیاری از سیاستگذاران وبرنامهریزان توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد میکنند - صحنه و خداداد،. - 1393 این صنعت هم اکنون در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است - افتخاری و مهدوی،. - 1383
گردشگری یکی از فعالیتهای مهمی است که در دهههای اخیر از جایگاه ویژهای در توسعه اقتصادی برخی کشورها برخوردار بوده است - میرکتولی و مصدق، - 1389 آنچنانکه اقتصاددانان آنرا صادرات نامرئی نامیدهاند - رضوانی، . - 1374 بر اساس آمارهای موجود، صنعت گردشگری بهعنوان دومین منبع درآمد ارزی 43کشور درحال توسعه دنیا، نقش مهمی دراقتصاد این کشورها ایفا مینماید - مهدینژاد و سقایی، - 1382 و این صنعت مخصوصاً برای کشورهایی که در فکر خروج از وضعیت تک محصولی بوده و اتکا صرف به اقتصاد تک قطبی دارند اهمیت دوچندان مییابد - ولی زاده، . - 1385گردشگری و اقتصاد گردشگری اگرچه در جهان امروز بهعنوان یک صنعت مطرح شده است که به مانند همه صنایع دیگر احتیاج به لوازم و ابزارهای خاصی داشته و برای رشد و پیشرفت احتیاج به پژوهش و تحقیق دارد - حسین زاده دلیر و حیدری چیانه، . - 1382
-مدل های گردشگری
در پیرامون گردشگری و برنامه ریزی آن از گذشته تا اکنون مطالعات بسیاری توسط پژوهشگران و محققان صورت پذیرفته است. به گونه ای که از دهه 1930 به بعد گردشگری و تفریح سوژه تحقیقات بوده است. طی دهه 1960 میلادی بازبینی های تأثیرگذاری در مورد جغرافیای گردشگری و تفریح انجام گرفته و جغرافیای گردشگری درکمکهای اساسی به توسعه محیطی در علوم منطقهای مطرح گردید - . - Hall &Page,2002 در این بین مدلهای مختلفی نیز در رابطه با گردشگری ارائه گردید ، از قبیل:
- مدل قطب رشد گردشگریمعمولاً زمانی که برنامهریزی گردشگری »مقصدگرا« است یعنی مقصد جاذبه گردشگری مورد نظر برنامهریزیها میباشد، استراتژی قطب رشد مورد استفاده قرار میگیرد.
-مدل تکامل فضایی این مدل توسط دکتر ایران غازی"ستاد گروه جغرافیا دانشگاه اصفهان تبیین شده است که در اینجا به اختصار ارائه می گردد. نقطه شروع این مدل شامل وجود یک ناحیه پرجمعیت و ناحیه هایی است که در آنها مقصدهای بالقوه گردشگری وجود دارد، اما گردشگری در آنها توسعه نیافته و خدمات حمل و نقل بین آنها هم منحصر به جاده هایی است که برای مقاصد دیگر احداث شده است.
-مدل اکولوژیکی گردشگری: کاربری گردشگری در محیط بسته و باز توسط گردشگران - چه داخلی و چه خارجی - دنبال می شود. ارزیابی مکان مناسب برای آن دسته از گردشگران که در محیط ها بسته به سرگرمی می پردازند تابع مدل اکولوژیکی توسعه شهری است. به عبارت دیگر، معیار انتخاب مکان برای محیط هایی بسته و ساخته شده ای که اختصاص به تفریحات در فضای بسته دارد همانند اکولوژیکی توسعه شهری است.در محیط های باز، گردشگران به سرگرمی ها متعددی رو می آورند که تمامی این گونه تفریحات و با سرگرمی ها تحت عنوان تفرج و یا گشت و گذار مطرح می شوند.
-مدل باتلر: باتلر مدل خود را در سال 1980 با توجه به تحقیقاتی که در زمینه توسعه گردشگری انجام داد با عنوان" چرخه زندگی مقصد" ارائه داد. او برای توسعه گردشگری مراحل مختلفی را بر می شمرد که موارد نظیر"کشف"، " وارد عمل شدن"، " تحکیم بخشی"، "مر حله رکود" و در نهایت مرحله نوسازی را در بر دار - سقایی، . - 1390
-گردشگری روستایی
در مقیاس جهانی گردشگری روستایی یکی از اشکال رو بهرشد در صنعت گردشگری به شمار میآید - حاجی نژاد و همکاران، - 1393 که بعلت نرخ پایین بهرهوری تولیدات کشاورزی، نرخ بالای بیکاری، گسترش فناوریهای سرمایهبر و مهاجرت به کلانشهرها، میتوان صنعت گردشگری روستایی را به عنوان رویکردی برای تحقق بخشیدن به تنوع اقتصادی و افزایش رشد در این جوامع در نظر گرفت ومیتوان با ورود صنعت گردشگری در مناطق روستایی بسیاری از مشکلات مطرح شده را حل نمود - موسوی، . - 1390 عطایی و همکاران - - 1395 گردشگری روستایی را یک نوع سفر میداند که در آن گردشگران قصد استفاده از منابعی دارند که در مناطق روستایی وجود دارد ، این منابع میتواند شامل آثار تاریخی و مذهبی، جاذبههای طبیعی، شیوه زندگی، مزارع کشاورزی و غیره باشد. در گردشگری روستایی با افزایش سطح بهرهوری در مناطق روستایی، ایجاد اشتغال، حفظ فرهنگ بومی و جلب مشارکت مردم محلی، منافع بسیاری نصیب روستاییان میشود. Soteriades - 2012 -
گردشگری روستایی را فعالیتها و گونه های مختلف گردشگری در محیطهای مختلف روستایی و پیرامون آنها تعریف میکندکه دربردارنده ارزشها و آثار متفاوتی برای محیطزیست طبیعی و انسانی روستا میباشد. بر این اساس میتوان گردشگری روستایی را در برگیرنده زمینههای مختلف فعالیتهای گردشگری چون سکونتگاهها، رویدادها، جشنوارهها، ورزشها و تفریحات گوناگون دانست که در محیط روستا شکل میگیرند. بر اساس تعریف کمیسیون اروپایی - 1986 - گردشگری روستایی تنها شامل گردشگری کشاورزی نمیشود، بلکه همهی فعالیتهایی که گردشگران درمناطق روستایی انجام میدهند، را در برمیگیرد. از این رو میتوان گفت که افراد به دلایل مختلف و با انگیزههای متفاوت از نواحی روستایی بازدید میکنند و در بسیاری از فعالیتهای گردشگری نیز شرکت خواهند کرد، به همین دلیل نیز انواع خاصی از گردشگری در نواحی روستای
