بخشی از مقاله
چکیده
شهرها مرکز مهم اتفاقات، کنشها و واکنشها و انواع تعاملات و مناسبات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و کالبدیاند. امروزه یکی از کارآمدترین ساز و کارها برای رسیدن به مناسبات اجتماعی مطلوب و کاهش هزینههای وارده بر شهر توجه و برنامهریزی برای ارتقاء فرهنگ شهرنشینی در بین شهروندان میباشد چرا که فرهنگ شهرنشینی مجموعهای از قانونمندیهای حاکم بر زندگی افراد جوامع شهری است که بدون حاکمیت این قانونمندیها؛ زندگی شهرنشینی به واقعهای تلخ، غیرقابل تحمل برای پیر و جوان و خرد و کلان مبدل میشود. آموزش و توانمندسازی شهروندان برای ارتقا دانش، تقویت مهارتها، کسب عادتهای صحیح زندگی اجتماعی و بروز رفتارهای مطلوب شهروندی بویژه در راه بهرهگیری مناسب از امکانات شهری از جمله ضرورتهایی است که در توسعه فرهنگ شهرنشینی قلمداد میشود. در این راستا ابتدا با استفاده از روش های اسنادی، کتابخانه ای، مراجعه به سازمان ها و ادارات و مراکز مرتبط داده ها و آمارهای مورد نیاز گرد آوری و سپس با مطالعات میدانی و استفاده از مدل SWOT اقدام به تجزیه و تحلیل داده ها به عمل آمد و بهترین راهکار ارائه شد.
.1 مقدمه
فرهنگ در هر نوع از جامعه، نشاندهنده شخصیت، هویت، رفتار و کردار، آداب و رفتار و مجموعه اخلاقیات و … اهالی آن است که در لوای اجرا و رعایت قوانین و مقررات وضع شده در قانون، نمود پیدا میکند. از طرفی روی آوردن سیلوار آدمیان به شهرها، انبوهی و ازدحام جمعیت شهرها را با مشکلات متعددی نظیر زیست محیطی، بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی و روانشناختی رو برو کرده است. وجود معضلهای بزرگ شهری مانند ترافیک، رعایت نکردن قوانین عبور و مرور، ریختن زباله در خیابان ها و اماکن شهری، عدم رعایت حقوق شهروندی و احترام به دیگران و ... از سوی شهروندان علاوه بر گسترش زمینههای بیاعتمادی میان شهرنشینان در پارهای مواقع میل به قانونگریزی را در جوامع دامن زده است. هر شهری در کنار ساخت فضاها و کالبد شهر، نیازمند برقراری روابط معقول بین محیط طبیعی و فیزیکی با وضع اجتماعی و فرهنگی است، به طور معمول ریشه بسیاری از بحرانهای بزرگ و زنجیرهای را باید در ضعف فرهنگ بومی و محلهای دنبال کرد. خصوصی شدن اوقات فراغت، کاهش ارتباط بین افراد ونبود زمان و فرصت کافی برای تخلیه ناشی از مشکلات در زندگی روزانه گسترش یافته و بر ایجاد تشدید بحرانهای شهری مؤثر واقع شده است. پس لازمه حل مسائل شهری و بحرانها، اصلاح رفتار شهروندان و وجود فرهنگ مناسب شهرنشینی است، دو مقولهای که پایه و اساس پایداری و دوام شهر است. همه اجزای شهر باید با در نظر گرفتن نقش فرهنگ در مناسبت اجتماعی شهر، تأسیسات شهری، نظام حمل و نقل، کالبد شهر و کاربرهای شهری سعی کنند تعادل لازم را به وجود آورند . لذا در راستای موضوع تحقیق سعی می شود تا عوامل موثر بر فرهنگ شهرنشینی بررسی شده و در ارتقای فرهنگ شهرنشینی جوامع گام برداشت.
.2 بیان مسئله:
شهرها مجموعه ای از فرهنگ ها هستند که در کنار هم یک جامعه منسجم یا تا متجانس را تشکیل می دهند و در هر جامعه ای همواره خرده فرهنگهایی وجود دارد که حاصل برآیند تاثیر این خرده فرهنگها بر همدیگر، فرهنگ عامه را بوجود میآورد، هرقدر که خرده فرهنگهای مثبت جامعهای بیشتر باشد، آن جامعه از غنای فرهنگی بیشتری برخوردار خواهد بود. لذا کالبد شکافی ضرورت مداخله و تاثیرگذاری در امور فرهنگی و اجتماعی و چگونگی اجرایی شدن آن، یکی از مسائل مهمی است که باید مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد تا با شناخت و تقویت نقاط قوت فرهنگ آن جامعه و سعی بر گسترش آن تلاش نمود و همچنین با شناخت و جایگزین نقاط ضعف فرهنگی آن جامعه از طریق اشاعه فرهنگهای سازنده می توان گامی در راستای ارتقا هویت اجتماعی و پیشرفت هر چه بهتر شهر برداشت. در این راستا برای رسیدن به مناسبات اجتماعی مطلوب و کاهش هزینههای وارده بر شهر توجه و برنامهریزی برای ارتقاء فرهنگ شهرنشینی در بین شهروندان و توانمندسازی شهروندان برای ارتقا دانش، تقویت مهارتها، کسب عادتهای صحیح زندگی اجتماعی و بروز رفتارهای مطلوب شهروندی بویژه در راه بهرهگیری مناسب از امکانات شهری ضروری قلمداد میشود. فرهنگ شهر نشینی از جمله فرهنگ های کهن است و زمانی که جوامع بدوی وارد مراحل نوین شدند، قوانین و هنجار های جدیدی را شکل دادند که از این بین مهمترین این تغییرات پذیرش نظم بود که در روابط اجتماعی افراد بروز پیدا کرد و عاملی شد برای اینکه افراد جامعه به طور منطقی و قانونمند زندگی کنند و به دنبال آن قانون و دولت و گسترش روابط اجتماعی شکل گرفت و بتدریج با گذشت زمان و برحسب نیاز شهرها، قوانین، مناسبات اجتماعی، حقوق اساسی و حقوق شهروندی و.. نیز به وجود آمد و افرادی که از این قوانین سرپیچی می کردند از طرف مراجع قانونی مورد تعقیب و مجازات قرار می گرفتند. با توجه به بافت پیچیده ای که شهرها دارند، زندگی در آنها بدون رعایت قوانین و آداب و رسوم شهر نشینی ممکن نیست و این مهم توجه ویژه دولت و نهادهای مسوول را طلب می کند تا با ایجاد قوانین مدون و استفاده از نظرات ارزشمند جامعه شناسان و کارشناسان، جامعه، شهر و شهروندانی قانونمند را به ارمغان آورند و شاهد شهر و شهروندانی سالم به دور از ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی که شایسته ماست باشیم و در نهایت به توسعه ی پایدار دست پیدا کرد..
.3 مفاهیم و کلیات مربوط به فرهنگ شهرنشینی
- شهرنشینی
شهرنشینی فرآیندی است که در آن تغییراتی در سازمان اجتماعی سکونتگاههای انسانی به وجود می آید که حاصل افزایش، تمرکز و تراکم جمعیت می باشد. از نظر سازمانی، در شهرنشینی دگرگونیهایی در ساخت اجتماعی - اقتصادی و کارکردهای جمعیتی ظاهر می شود.این جریان تغییراتی را در ساخت فضای داخلی شهرها به وجود می آورد. به طور کلی شهرنشینی دارای دو خصیصه اصلی است: مهاجرت مردم از حوزه های روستایی به شهری، جهت اشتغال در فعا لیتها و مشاغل غیر کشاورزی. به سخن دیگر، شهرنشینی کارکردهای اقتصادی ویژه ای را در اختیار مردم قرار می دهد و تراکم جدیدی را به وجود می آورد و در نتیجه در کاربری زمین شهری نیز تغییراتی را موجب می شود.دگرگونی در سبک زندگی مردم، از سبک زندگی روستایی به شهری، به همراه تغییر در ارزشها، نگرشها که رفتارهای تازه ای را سبب می شود. - شکویی، . - 12 :1374
- فرهنگ
فرهنگ به معنی ادب، تربیت، دانش، علم و معرفت، اداب و رسوم و هنرها و سنتهای مخصوص یک جامعه است که در طول سالیان دراز در وجود آنها شکل گرفته است و واژه انگلیسی معادل آن Culture است. البته در تعاریف تمدن و فرهنگ مطابق معمول همه مفاهیم، بین دانشمدان یک علوم یا علوم مختلف اختلافات زیادی وجود دارد و بعضی حتی قایل به تفکیک تعاریف فرهنگ و تمدن نیستند. فرهنگ بیشتر مربوط به ویژگیهایی از رفتارهای مردم است که به صورت نهادینه و در طول سالهای طولانی در آنها به وجود آمده و شکل گرفته است
-فرهنگ شهری
فرهنگ را می توان متشکل از ارزش های گروهی معین و هنجارهایی دانست که از آن پیروی می کنند. فرهنگ با زندگی شهری بالیده و راه تکاملی پیموده است. شهر واقعی، فارغ از زمان و مکان، بدون فرهنگ بی معناست. فرهنگ شهری همراه با دگرگونی های شگرف سده بیستم، چنان دگرگون شده است که با تحولات این مفهوم در گستره تاریخ آن برابری می کند. به طور کلی فرهنگ مرتبط با نیازهای جامعه بشری شکل می گیرد، فرهنگ پویا توان مقابله با چالش های جدید را دارد و از آن نمی هراسد، در صورت نیاز به وام گرفتن از فرهنگ های دیگر با آغوش باز آنچه را که در این زمینه لازم است می گیرد و سپس بومی می کند و به غنای حیطه خود می پردازد. اصولاً فرهنگ برای تداوم حیات خود نیازمند حرکت و پویایی است. ایستایی باعث میرایی فرهنگ خواهد شد، فرهنگ باید زایش و بازتولید داشته باشد تا همیشه زنده بماند
- جایگاه فرهنگ شهرنشینی
منظور از فرهنگ شهرنشینی مجموعه ای از ارزش ها، هنجارها، نهادها، فضاها، امکانات، مقررات و آدابی است که به زندگی در جامعه شهری نظم و تعادل می بخشد. از این منظر فرهنگ شهرنشینی امروزه بخش مهمی از فرهنگ عمومی هر جامعه را تشکیل می دهد که کیفیت آن نقش اساسی در فرآیند توسعه پایدار، کیفیت زندگی، سلامت و شادابی عامه مردم دارد. از سوی دیگر تبدیل ساکنان شهر به شهروندان تمام عیار مستلزم ایجاد و گسترش فرهنگ شهرنشینی است
- هویت و هویت اجتماعی
هویت به شیوه هایی که به واسطه آنها افراد و جماعت ها در روابط اجتماعی خود از افراد و جماعتهای دیگر متمایز می شوند اشاره دارد و برقراری و متمایز ساختن نظام مند نسبتهای شباهت و تفاوت میان افراد، میان جماعتها و میان افراد و جماعت ها است. شباهت و تفاوت با هم اصول پویای هویت، و کنه زندگی اجتماعی هستند.همه هویت های انسانی به یک معنا هویت های اجتماعی هستند، ممکن نیست غیر از این باشد. فقط به خاطر آنکه هویت به معنا مربوط می شود و معنا خصیصه ذاتی واژه ها و اشیاء نیست، معنا همواره نتیجه توافق و عدم توافق است، همواره موضوع قرارداد و نوآوری است، همواره تا اندازه ای به اشتراک گذارده می شود و تا اندازه ای در باب آن چون و چرا می شود - انصاری، . - 32 :1390
- فرهنگ شهروندی
فرهنگ شهروندی مجموعه ای از ارزشها، نگرش ها و قوانین مشترک بنیادی است که در بردارنده احساس تعلق، تعهد و احترام به میراث مشترک، همچنین تشخیص حقوق و تعهدات شهروندی می باشد. این مفهوم نه تنها اشاره به یادگیری زندگی جمعی دارد، بلکه شامل کسب ارزشها، نگرشها، مهارت ها و وفاداری به تعهدات شهروندی است. موضوع کلیدی در فرهنگ شهروندی، کسب » سرمایه اجتماعی« است. سرمایه اجتماعی ظرفیت و استعداد تعامل و همکاری بین مردم و نهادها برای رسیدن به خیر جمعی است. از ویژگی های فرهنگ شهروندی، احساس تعلق، اعتماد و امید به آینده، عزت نفس و فروتنی، همکاری عمومی، دیدگاه باز، وحدت سنت و مدرنیته می باشد . فرهنگ شهروندی نقطه تلاقی و ماحصل حاکمیت خوب - در عرصه دولت - سازمان کارا - در عرصه عمومی - و شهروند فعال - در عرصه خصوصی - می باشد. به عبارتی فرهنگ شهروندی ایجاد نمی شود مگر با تعامل و ارتباط این سه بخش. به طور کلی فرهنگ شهروندی مستلزم دو نوع حرکت از »بالا به پایان« و از »پایین به بالا« می باشد. حرکت از »پایین به بالا« همان مشارکت ،مسولیت پذیری و مبارزه اجتماعی برای تحقق حقوق است
- مدیریت فرهنگی شهری
رشد و توسعه فرهنگی هر جامعه، مدیون مدیریت مدبرانه و مقتدرانه ای است که بتواند با اعمال مدیریت فرهنگی، جامعه را از مرحله ای محدود و نامناسب، که فضای تنفس را تنگ کرده، عبور دهد و افراد آن جامعه را به بالندگی و توسعه برساند. اگر چنین مدیریتی در جامعه وجود نداشته باشد و یا مردم با مدیران ضعیف، کم هوش، ناآگاه و بی تدبیر رو به رو باشند طبعا نباید انتظار شکوفایی فرهنگ و مقولات فرهنگی را داشت.هر شهری در کنار ساخت فضاها و کالبد شهر و نیازمند برقراری روابط معقول بین محیط طبیعی و فیزیکی با وضع اجتماعی و فرهنگی است. به طور معمول در کلانشهر ها و شهر های بزرگ، ریشه بسیاری از بحران های بزرگ و زنجیره ای را باید در ضعف فرهنگ بومی و محله ای دنبال کرد.در شهر هایی که زندگی ماشینی و روابط مجازی غربی، فروشگاه های بزرگ، مراکز فروش دور از منزل و نبود یا کمبود فضاها و عرصه های عمومی در محدوده محله ها و نواحی، منجر به از بین رفتن روابط محله ای و منطقه ای شده است، خصوصی شدن اوقات فراقت، گذراندن زمان زیاد در منزل، کاهش ارتباط میان همسایگان، نبود زمان و فرصت کافی برای تخلیه فشارهای ناشی از مشکلات زندگی روزانه و مانند اینها گسترش یافته و بر ایجاد و تشدید بحران های شهری موثر واقع شده است. این امر دلیل محکمی بر نیاز ضروری شهرها به مدیریت کامل و جامع شهری در همه مسائل بویژه مسائل فرهنگی و اجتماعی است
- علل عدم توسعه فرهنگ شهرنشینی در ایران
الف - از دیدگاه نظری مهمترین چالش شهرنشینی در ایران، پیشی گرفتن شهرنشینی بر شهرگرایی اصولی و منطبق بر برنامه است. شهرنشینی به مفهوم رشد کمی تعداد افراد ساکن شهر است، در حالیکه شهرگرایی با تغییراتی در ارزشها، رسوم اخلاقی، آداب و رسوم
