بخشی از مقاله
چکیده
در موفولوژی وشکل گیری شکل یک شهرعناصر طبیعی وانسانی نقش بسزایی دارندعوامل توپوگرافی زمین شهر مانند جلگه ، پایکو ،میزان شیب ،جریان رودخانه ، هر کدام نقش موثری در شکل وفرم شهر دارند. معضل سلامت و نبود محیطی امن برای نیازهای جسمی و روانی، فضاهای شهری ومسکونی معاصررا تهدید می کند . نبود ایمنی شهروندان در مقابل تصادفات، عدم امنیت در فضاهای شهری وسکونتی , انزوا ، افسردگی وگسست اجتماعی درمحلات شهری ونیز وابستگی مفرط شهروندان به اتومبیل وکم تحرکی در اقشار مختلف از مسائل حل نشده شهری ومحیطی هستند.
درچنین شرایطی بکار گیری رویکرد های نوین برنامه ریزی وطراحی محیط برای ارتقای سلامت محیطی شهروندان ضروری است. طراحی فضاهای بازومحلات شهری متناسب باآسایش شهروندان یکی ازاهداف طراحی شهری پایدار به شمار می رود که در رسالهای اخیر مخصوصا در کشورهای توسعه یافته به آن توجه زیادی داشته و ارائه راهنماها ومعیارهای طراحی برای آسایش، سلامت و ایمنی شهروندان ازنتایج چنین رویکردی بوده است . فرضیه این نوشتار آن است که رویکرد طراحی محلات شهری پایدار از طریق طراحی و ارتقای کیفیت فضاهای شهری ونواحی مسکونی می تواند به ارتقای سلامت عمومی شهروندان منجر شود.
بر این اساس طراحی فضاهای باز وسبز محلی، برنامه ریزی فضاهای شهری پیاده ، ایجادمحلات متراکم با کاربری های مختلط مسکونی وتجاری واداری،اجرای طرح های شهری میان افزا در فضاهای باز وبلا استفاده ، افزایش دسترسی فیزیکی وبصری ساکنان به طبیعت از طر یق طراحی طبیعت گرا ، ایجادفرصت های فرهنگی - اجتماعی و تجاری- تفریحی در محله ، کاهش وابستگی زندگی شهری به اتومبیل از طریق تجهیز محلات به خدمات عمومی نظیر مدارس محله ای ، توسعه شبکه حمل ونقل بین کیفیت فضاهای جمعی در مر اکز محلی متناسب با گروه ها ی جمعیتی استفاده کننده از راهبردهای پایدار ×محلی و ارتقای ، برای ارتقای سلامت وایمنی عمومی در محیط شهری شناخته شده است .
بدیهی است که افزایش کارایی محیط ومنظر شهری فعالیت فیزیکی وحمل نقل غیر موتوری نیز کمک خواهد کرد. فضای سبز واستفاده بیشترشهروندان نیز به ترویج وگسترش جزء جدایی ناپذیری از فضای شهری است؛ تا آنجا که یکی از مباحث اصلی و مهم در برنامه ریزی و مدیریت شهری، توجه به افزایش سطح سرانه فضای سبز و افزایش کاربری آن در شهرها می باشد. فضای سبز باعث بهبود ریز اقلیم شهر، زیبایی آن و ×افزایش ارزش افزوده واحدهای تجاری و مسکونی می گردد.
مقدمه
اهداف توسعه پایدار با گرایش مردم برای ارتقای سلامت عمومی آنان همخوانی دارد . دردستور کار 21 سازمان ملل برای توسعه پایدار ، علاوه بر عوامل محیطی ، اقتصادی ر، اجتماعی وجممعیتی ، مسئله سلامت نیز به طور مستقل موردتوجه قرار گرفته است .توسعه پایدار شهری به معنای اجرای اصول توسعه پایدار در مقیاس شهری به منظور ارتقای کیفیت زندگی ساختار محیطی وکالبدی شهروندان است. اما توسعه بی رویه شهری ،افزایش وسائل زوال محیط زیست، اثرات زیانباری را بر شهر و درنتیجه سلامت جسمی و روانی شهروندان وارد کرده است.
همینطور شهروندان دارد در مقابل تصادفات، عدم امنیت در فضاهای شهری ومسکونی , انزوا ، افسردگی وگسست اجتماعی در محلات شهری ونیز وابستگی مفرط شهروندان به اتومبیل وکم تحرکی در اقشار مختلف از بیماری های مزمن شهری ومحیطی هستند. عوامل خطرساز سلامت محیطی نظیر خشم وجنون ترافیکی، بی تفاوتی محیطی ، عدم تعلق به محیط شهری وسکونتی ، اضطراب ها و استرس های روزانه وتعجیل بی پایان برای عبور از فضاهای نامطلوب شهری روح و روان افراد را در زندگی روزانه آزرده ساخته وچرخه ای خطرناک از بیماری های شهری مزمن را شکل می دهند .
به طور مثال بر اساس گزارش های سازمان بهداشت جهانی علیرغم شاخص های مطلوب سلامت فردی درایران، شاخص های سلامت محیطی نظیر تصا دفات وفقدان ایمنی ضعیف است . بنابراین شناسایی اثرات نامطلوب توسعه شهری ومسکن بر “×سلامت عمومی شهروندان و ارتقای زندگی سالم شهری ر ضوری است.
سازمان بهداشت جهانی برای تامین سلامت انسان علاوه بر ایمن سازی افراد در برابر بیماری ها ،ارتقای کیفیت محیط زندگی را تعیین کننده دانسته است. از نگاه سازمان بهداشت جهانی علاوه بر متغیر های سن وجنس و وراثت ،سبک زندگی ، ساختاراجتماعی محلی ، محیط کار وسکونت فرد ووضعیت عمومی اقتصادی واجتماعی وفرهنگی ومحیطی درتعیین وضعیت سلامت افرادموثراست.
کیفیت پایین محیط شهری،آلودگی هوا، مدیریت نامناسب ضایعات شهری،آلودگی صوتی و ی نز اثرات زیانبار مواد شیمیایی سمی وفلزات سنگین مانند سرب وجیوه می تواند زندگی ساکنان کلانشهر را تهدید کند . همچنین تاثیرطراحی وکیفیت بصری محیط شهر بر رفتار مردم وسلامت روانی آنان در تحقیقات طراح ان محیطی از جمله ویلیام وایت ،اپلیارد ،کوین لینچ والکساندر ه ب اثبات رسیده است. فضاهای شهری با کیفیت، بستر تعاملات اجتماعی وبروز مهارت ها وتوانایی های فردی را فراهم کرده وجاذب مردم وکار وحرفه ها وحتی حیات وحش وپرندگان در مقیاس های خرد وکلان فضاهای شهری هستند.از سوی دیگر فضاهای با کیفیت ×پایین وضعیت اجتماعی ضعیف وت نزل کیفیت محیطی واقتصادی را به دنبال دارند.
عوامل تاثیرگذار بر طراحی فضای سبز
ویژگیهای چون دید و منظر - دیدهای مطلوب و نامطلوب - وضعیت محیط اطراف پارکها و مورد بررسی میگیرد . همچنین عواملی چون دسترسی اصلی و ورودیها به محدوده پارکها، پوشش گیاهی و نحوه تراکم و توزیع آنها، وضعیت اقلیم و جهت وزش باد غالب، هیدرولوژی منطقه اعم از آب های ساکن و جاری جز عوامل اصلی تا ثیر گذار در طراحی فضای سبز می باشند.فضاهای عمومی نامطلوب وفاقد کیفیت اجتماعیوکالبدی وخدمات شهری مانند میادین بزرگ بی کیفیت و با کارکردصرفا ترافیکی وفضاهای فاقد تجهیزات وتسهیلات شهری به جامعه گریزی افراد منجر می شود.
محرومیت ساکنان مناطق حاشیه شهری از فضاهای جامعه پذیرپاسخگو، قابلیت اجتماعی ،تعامل و مشارکت محیطی شهروندان را با مشکل مواجه می کند. در چنین شرایطی گسست اجتماعی ونبودشادابی ونشاط که لازمه سلامت عمومی جامعه است این مناطق شهری را تهدید می کند . بررسی های مقایسه ای نشان می دهد که تصادفات خطرناک بیشتر در فضاهای شهری باطراحی نامناسب رخ می دهند .
فضاهای شهری حاشیه وحومه، قربانی فضاهای شهری متن ومرکزی شده ودرنتیجه بیش ر تین انزوا، گسست ، ناامنی ، عدم امنیت وعدم تعلق اجتماعی در فضاهای شهری حاشیه دیده می شود که نتیجه آن پایین بودن نشاط وشادابی اجتماعی وبروز نارضایتی واغتشاش اجتماعی در این فضاها است . در این فضاها فرصت های کمتری برای فعالیت های فیزیکی مانند پیاده روی وحضور در مراکز خرید پیاده ومسیرها وفضاهای ایمن دوچرخه وورزش برای کودکان ونوجوانان وبزرگسالان وجود دارد .
اهداف مورد نظردر این پژوهش عبارتنداز :
-ارزیابی سرانه ها و چگونگی پراکنش پارک ها
-مکان یابی پارک های جدید شهری و راهکارهای بالا بردن کیفیت در طراحی
تعاریف و مفاهیم:
در فرهنگ آکسفورد پارک به قطعه زمینی بزرگ، محصور و عموما با درخت می گویند. قطعه زمین بزرگی که به صورت طبیعی برای استفاده عموم نگهداری می شود. قطعه زمین آرایش یافته ای که برای استفاده ی تفرجگاهی اختصاص داده می شود. در فرهنگ استاندارد دانشگاهی پارک قطعه زمینی است که در داخل یا نزدیک شهرها که معمولا با امکاناتی نظیر زمینهای بازی، گردشگاهها و زمینهای ورزشی برای استفاده عموم تعیین میشود و مشتمل بر درختان و چمنزار است.
همچنین تعاریفی نظیر تعاریف فوق برای پارک ارایه شده است. در نهایت پارک نوعی فضای سبز است که به عنوان فضایی که نیازهای فراغتی، تفریحی و حتی فرهنگی مردم را تامین می کند، شناحته شده است. این فضا از قرن 19 وارد شهرها شد و به عنوان یکی از نیازهای عمومی مورد نیاز تعیین گردید. از دید یک ناظر بی طرف درختان و پارک ها تنها باقی مانده طبیعت در شهر هستند.
باغ و پارک دارای اشتراکات ملموسی هستند، اما نقطه ی تمایز اصلی آن ها، در خصوصی بودن باغ و عمومی بودن پارک است. پارک فضایی است که حوزه ی نفوذ اجتماعی آن متعلق به عموم مردم می باشد . به عبارت دیگر آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد، میزان فضای سبز عمومی - فضای سبز اجتماعی - است. یعنی فضای سبزی که رفت و آمد عموم در آنها بدون مانع باشد . در کشور ایران آشنایی با مفهوم پارک از اواسط دوره حکومت قاجار و همزمان با بالا گرفتن مراودات فرهنگی و اجتماعی اروپاییان با ایران، آغاز شد لیکن موضوع ایجاد فضای سبز عمومی تا سال ها بعد مطرح نبود.
اولین فضای سبز عمومی که به شکل پارک امروزی بسیار نزدیک است، باغ های ملی بودند که در دوره ی پهلوی اول در برخی از شهرهای ایران تاسیس شدند عبارت "باغ ملی" ترجمهی واژه ای و مفهومی "Publ i c×Garden" در شهرهای اروپا و آمریکا است که در راستای سیاست تجدد و ترقی دوره ی پهلوی اول مورد توجه قرار گرفته است و با آغاز دوره پهلوی دوم از سال 1322 به بعد، ابتدا باغات درون شهری به زیر ساخت و ساز رفت، در ادامه رشد شهر در اراضی پیرامون محدوده ی قبلی شهر، برخی از کاربری هایی که در حاشیه شهر بودند، همانند کاربریهای نظامی و صنعتی جزء اراضی شهر شده و با کاربری مسکونی احاطه شدند.
از سال 1340 به بعد شدت تهاجم به اراضی شهری افزوده شده و تا زمان تصویب طرح جامع - 1347 - تابع هیچ ضابطه ای نبود. با افزایش ضریب مهاجرت به شهرهای بزرگ و پیدایش ازدحام جمعیت در مراکز شهری، لزوم ایجاد مراکز تفریح و تفرج عمومی برای کاهش معضلات زندگی شهری بیش از پیش نمایان گشت. از آن پس توسعه روزافزون شهری و گسترش آپارتمان نشینی، نیاز به ایجاد پارک های شهری را افزایش داد تا فضای سبز جمعی جایگزین حیاط های کوچک، باغچه های خانگی و باغهای اختصاصی درون شهری و برون شهری گردید، احداث باغهای ملی آثار باقی مانده از دوره پهلوی اول است، که در برخی از شهرها همچنان به یادگار مانده است.
