بخشی از مقاله
چکیده
هویّت یکی از مهمترین موضوعات مرتبط با حیات انسان است برکههمه فعّالیّتهای او اثر گذاشته و آنها را جهت میدهد. عوامل و عناصر مختلفی میتوانند در زمینه هویّت و مسائل اجتماعی شهروندان اثرگذار باشند، که یکی از مهمترین آنها منظر شهری است. در واقع، دو مقوله هویّت و منظر شهر دارای تعاملات و پیوندهای متقابلی هستند. فضاهای عمومی شهری از جمله خیابانها به سبب نقشی که در شکل دادن تصویر ذهنی و ایجاد حستعلّق و شناخت از شهرها دارند در هویّت بخشی به آنها در جایگاه ویژهای قرار دارند.
از سوی دیگر خاطرات جمعی عاملی برای شکلگیری هویّت شهریاند، اما امروزه، هویّت شهری و خاطرات جمعی افراد با بیتوجهی روبهرو شده و تنوّع در ساماندهیو جذّابسازی خیابان برای حضور مستمر و در پی آن خاطرهسازی، ایجاد انگیزه برای تکرار حضور در خیابان و بازگرداندن صمیمیّت و روح زندگی به کالبد خیابانها به فراموشی سپرده شده است.
در این تحقیق توصیفی- تحلیلی اطلاعات موردنیاز به صورت کتابخانهای و میدانی - با استفاده از ابزارهای پرسشنامه و مشاهده - جمعآوری گردیده و با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل میشوند و در ادامه با کمک روش تحلیلی SWOT به ارائه راهکارها و اولویتهای ارتقاء هویّت بصری و منظر شهری خیابان مورد مطالعه پرداخته شده است. لذا نتیجه نهایی این پژوهش شامل ساماندهی منظر نامطلوب وضع موجود این خیابان با استفاده از عوامل هویّت بخشی به آن برای حضور فعّال و ارتقاء تعاملات شهروندان بوده تا این محدوده از شهر را به عنوان یک قطب جاذب و با هویّت برای حضور قشرهای متفاوت مردم معرفی نماید.
.1 مقدمه
شهرسازی، واجد رسالتیست تا ارزشهای کهن فرهنگی شهر را درون ذات خویش پاس دارد و بر پایهی این اساس، عنصری حیات بخش به ساختار فرهنگی-هنری شمرده میشود. عناصر دارای ارزش تاریخی در هستهی اولیه شهر که از ویژگی هویّت شهری بهره مند است بنا به قدمت بالای آن، شخصیّتی خاص یافتهاند. چرا که این گونه عناصر به عنوان میراث گران بهایی از گذشتگان بوده و بخش هویّتی و تاریخی جوامع بشری امروزی محسوب میشوند.
بنابراین کلید موفقیت یک مکان داشتن هویّت و تصویر ذهنی خوب از آن فضاست. خلق یک تصویر ذهنی مثبت نیازمند حفظ و نگهداری مناسب امکانات فضای خیابان و به ویژه ذخائر و نشانههای تاریخی و نمایش داراییهای محلّی است. طراحان شهری دو مبحث زیباسازی و ساماندهی سیمای شهر را از اساسیترین ارکان هویّت بخش در شهر میدانند و بر این عقیده اند که میتوان با اشاره به گذشتهی خویش پیش به سوی آینده حرکت کرد.
با توجه به اینکه محور مورد مطالعه خیابان امام خمینی - ره - در شهر تاریخی قزوین قرار دارد و در دوران صفویه خاستگاه آغازین آن شکل گرفته است. بنابراین میتوان گفت که بیشترین فعالیّت و خاطره سازی شهری در این فضا از شهر تداعی و متبلور یافته است.این خیابان از عناصر تاریخی و مذهبی مانند بازار سنّتی، کاروانسرای سعدالسلطنه، مسجدالنّبی و ... برخوردار است که با تقویت و ساماندهی محیط بصری آن، توانمی هویّت و شخصیت شهر را در سطح ملّی و یا حتی بین المللی ارتقا داد.
.2 پیشینه پژوهش
از دوران قرون وسطی تا رنسانس بر ساماندهی بصری تأکید شده است که تمام این دورانها ویژگیهای مختلفی داشته است که هریک به نوبه خود باعث بهبود ارتقاء و یا نابسامانی در وضع کنونی این موضوع شده است. شهرهایی مانند بوستون، جرزی سیتی، لوس آنجلس بارها به ساماندهی ساختارهای بصری روی آورده و نتایج گوناگونی را به دست آورده اند و بسیاری از محققان از جمله کوین لینچ با توجه به پنج عامل اصلی شکل دهنده تصویر ذهنی و بصری شهروندان به تجزیه و تحلیل درست این شهرها پرداخته است. و توجه به سیما و منظر شهری از قرن بیستم در مباحث شهری مطرح گردید.
در سال 1390شورایعالی شهرسازی و معماری پیرو مصوّبهای تحت عنوان »دستورالعمل ماده 169 قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور« و با عنایت به بند 4-3 مصوبهی مذکور، بنا به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و به منظور ساماندهی به سیما و منظر شهرها، »سند جامع ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری« را به عنوان یکی از اسناد طرحهای جامع - توسعه و عمران شهری - مورد بررسی قرار داده و به تصویب رساند.
اولین همایش سیما و منظر شهری، تجارب جهانی و چشم انداز آینده نیز در سال 1382در تهران برگزار گردید که به منظور ایجاد زبان مشترک در رابطه با مفاهیم طراحی شهری، منظر شهری و سیمای شهر ؛ تعاریفی را به عنوان پایهی مفاهیم فوق مورد تأکید قرار داد که از جمله آن میتوان به مواردی چنین اشاره کرد که منظر شهری عینیّتی مستقل از انسان دارد که توسط وی ادراک میشود و همچنین سیمای شهری ذهنیّتی است که از طریق ادراک و پردازش منظر در ذهن انسان ایجاد میگردد
.3 نوع روش پژوهش
از آنجایی که این تحقیق به دنبال راهکارهایی برای ارتقاء هویّت بصری در خیابان میباشد، بدین منظور از مجموعه روشهای توصیفی و در نهایت تحلیلی با بهره گیری از تکنیک پرسشنامه استفاده میشود بنابراین روش تحقیق انتخاب شده در این پژوهش، روش تحقیق آمیخته و توصیفی است که با استفادهاز دو مجموعه روش تحقیق کمّی و کیفی به انجام میرسد. بدین صورت که ابتدا با استفاده از منابع مختلف، دادههای کیفی گردآوری میشود و از آنها ابزار اندازه گیری تدوین میشود و در مرحله بعدی از طریق دادههای کمّی حاصل از پرسشنامه بر اساس یافتههای حاصل از دادههای کیفی، سعی بر گردآوری دادههای کمّی و تعمیم پذیری آنها میشود.
.4 چارچوب نظری پژوهش
.4-1 منظر شهری
منظر شهری واژه نویی در زبان انگلیسی است و چیزی بیش از مجموعه ساختمانها و فضاهای ساخته نشده است - زندیه و راضیه زندیه،. - 28:1389 واژه "منظر شهری" مانند واژه شهرسازی علیرغم آن که مفهومی قدیمی است اما از دیرباز با پیدایش و تکوین شهرها همواره ماهیتاً وجود داشته است. "منظر شهری"هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعهی ساختمانها و مکانهایی است که محیط شهری را میسازند. مفاهیم منظر شهری اولین بار در قرن 19 میلادی توسط فردریک لاالمستد مطرح گردید
.4-2 تعاریف و مفاهیم منظر
منظر: آن بخش از محیط یا فرم شهر است که بر روی کنش و واکنش شخص و نتایج اعمال وی مؤثر است. در منظر شهری است که بخشی از اطلاعات محیط بالقوه به کیفیتی مستقیماً محسوس تبدیل میشود. از میان عناصر و اجزاء فضای شهری آن بخشی را که توسط شهروندان ادراک میشود منظر شهری میگویند. منظر شهری جنبه عینی و قابل ادراک محیط میباشد که به نوبه خود دارای فرم- عملکرد و معناست
سیما و منظر تبلور بصری و کارکردی مجموعه عناصری هستند که سامانه فضاها و مکانهای شهری را معنی دار میکنند. سیما یا منظر ذهنی حالت و کیفیّتی از فرم، منظر و یا سامانه بصری کارکردی فضاها و مکانها است که در ذهن ناظر، کاربر و کلاً مردم معنی پیدا میکند.
در جغرافیای انسانی،مناظر واقعیات پیچیده تاریخی هستند که دارای علائم هویت دهنده مشخصی اند
»ذکاوت« واژه "view" را معادل منظر تصور میکند و آنرا قابل رؤیت از یک نقطه، یک مسیر و مکان ویژه میداند
جدول.1دیدگاههای اندیشمندان پیرامون منظر شهری
