بخشی از مقاله
چکیده
سرزندگی، پویایی و زندگی جمعی فضای شهری و در مقابل، ملال انگیزی آن بازتاب شمار و به خصوص نوع فعالیت ها و رویدادهایی است که در فضا صورت می پذیرد. بنابراین برای شناسایی زندگی جمعی ابتدا باید به بررسی فعالیت ها بپردازیم. دلیل دیگر مرور فعالیت ها آن است که دقیقاً حضور مردم، فعالیت ها، رویدادها، الهام و انگیزش، همه و همه در بردارنده ی مهمترین کیفیت های فضاهای عمومی می باشند. متأسفانه جایگاه چنین فضاهایی در شهرهای ما به درستی تعریف نشده است. به طوری که تأمین این فضاها به لحاظ کمی و کیفی در سطح مناسب نیست و در بیشتر موارد مطابق با نیازها، علائق و ویژگی های استفاده کنندگان، طراحی نشده اند.
هدف اصلی این نوشتار، به دست آوردن و شناخت معیارهای لازم جهت بروز فعالیت های انتخابی و اجتماعی در مرحله ی نخست و سپس بررسی این معیارها در نمونه موردی یعنی بخشی از خیابان شریعتی کرمان می باشد. در نهایت پس از برداشت فعالیت های انتخابی و اجتماعی در سکانس های مختلف معبر، این پژوهش به ارائه ی راهنمای طراحی شهری جهت ارتقاء وضعیت این فعالیت ها در فضای شهری مورد نظر می پردازد.
-1 مقدمه
فضاهای شهری به عنوان یک قرارگاه رفتاری نقش مهمی در ایجاد تعاملات اجتماعی، حضور پذیری، احساس آسایش و تعلق افراد دارند. سرزندگی، پویایی و زندگی جمعی فضای شهری و در مقابل، ملال انگیزی آن بازتاب شمار و به خصوص نوع فعالیت ها و رویدادهایی است که در فضا صورت می پذیرد. بنابراین برای شناسایی زندگی جمعی ابتدا باید به بررسی فعالیت ها بپردازیم.[2] دلیل دیگر مرور فعالیت ها آن است که دیقاً حضور مردم، فعالیت ها، رویدادها، الهام و انگیزش، همه و همه در بردارنده ی مهمترین کیفیت های فضاهای عمومی می باشند.
در این شرایط چنین فضاهایی به محل برخوردهای متنوع شهری بدل شده و در این فضاست که به جای عبور صرف، حضور اتفاق می افتد. اما متأسفانه جایگاه چنین فضاهایی در شهرهای ما به درستی تعریف نشده است. به طوری که تأمین این فضاها به لحاظ کمی و کیفی در سطح مناسب نیست و در بیشتر موارد مطابق با نیازها، علائق و ویژگی های استفاده کنندگان، طراحی نشده اند.
در صورت عدم وجود فضای شهری مطلوب، کیفیت بروز فعالیت های انتخابی- تفریحی و اجتماعی دچار مشکل شده و در نهایت موجودیت شهر از جنبه های مختلف اجتماعی ، فرهنگی و هویتی با اختلال رو به رو خواهد شد. بنابراین بررسی نیازهای انسانی، تأمین و ارتقای کیفی فضاهای مورد نیاز فعالیت های مختلف شهروندان، مسأله ای مهم و قابل توجه برای طراحان و برنامه ریزان شهری است. از این رو هدف اصلی این نوشتار، به دست آوردن و شناخت معیارهای لازم جهت بروز فعالیت های انتخابی و اجتماعی در مرحله ی نخست و سپس بررسی این معیارها در نمونه موردی می باشد. در نهایت این پژوهش به ارائه ی راهنمای طراحی شهری جهت ارتقاء وضعیت این فعالیت ها در نمونه موردی می پردازد.
از شناخته شده ترین کسانی که درباره کنشهای هر روزهی شهروندان و اهمیت فعالیتهای انتخابی و اجتماعی در فضاهای شهری پژوهش کرده، یانگِهل است. وی فعالیت های مردم در فضاهای همگانی را در سه گروه طبقه بندی می کند، فعالیت های ضروری، انتخابی – تفریحی و اجتماعی. از این میان، فعالیت های گزینشی – تفریحی و سپس اجتماعی در سطح بالاتری نسبت به فعالیت های ضروری قرار گرفته و عمده فعالیت های مرتبط با فضای شهری کارآمد می باشند. به باور او، هنگامی که فضای بیرون دارای کیفیت خوبی نباشد، مردم ماندن در فضای شهری را انتخاب نمیکنند.
-2 فضای شهری
آن بخش از فضاهای باز و عمومی که به نوعی تبلور ماهیت زندگی اجتماعی می باشند. فضای شهری تنها یک مفهوم کالبدی نیست بلکه اندرکنش تعاملات شهروندی و فعالیت های شهری را نیز در بر می گیرد یعنی کالبدی از شهر را مجسم می کند که مکان برقراری فعالیت های شهری یا عرصه بروز تعاملات اجتماعی است. بر این اساس شرط اساسی این فضاها آن است که در آن تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد و دسته ای از فضاهای شهری که بستر تعامل اجتماعی قرار نمی گیرند را نمی توان فضای شهری نامید.
-3 فعالیت
فعالیت به تمامی افعال انسانی که در راستای برآوردن یکی از نیازهای او انجام می گیرند، گفته می شود. نحوه ی انجام یک فعالیت را رفتار گویند . علیرغم تنوع زیاد رفتارهای انسانی، می توان آنها را از طریق تشابه در جنبه فیزیکی آنها یا اشتراک برآوردن نیاز، در بسته های کوچکتری دسته بندی کرد و به آن یک فعالیت خاص داد. فعالیت ها را می توان به دو طریق زیر دسته بندی کرد:
. براساس عاملین آن
. و بر اساس جبری یا اختیاری بودن
ولی همواره باید توجه داشت که یک فعالیت را نمیتوان الزاماً مختص یکدسته خاص دانست و معمولاً فعالیت های مشترک میان دسته های مختلف بسیار زیادند.
جدول : - 1 - تقسیم بندی فعالیت ها
-1-3 تقسیم بندی بر اساس ضروری و اختیاری بودن فعالیت
فعالیت های بیرونی در فضاهای عمومی در سه گروه قابل طبقه بندی است که هر یک نیازمند خصوصیات متفاوتی در محیط مصنوع هستند:
· فعالیت های ضروری - کارکردی -
· فعالیت های انتخابی- تفریحیٍ
· فعالیت های اجتماعیَ.
-1-1-3 فعالیت ضروری
فعالیت های ضروری آنهایی هستند که حالتی کمابیش اجباری دارند-رفتن به مدرسه یا سرکار، خرید، منتظر اتوبوس یا کسی ماندن، توزیع نامه. به طور کلی فعالیت های روزانه به این گروه تعلق دارند و از میان دیگر فعالیت ها، این دسته شامل اکثر فعالیت هایی است که وابسته به پیاده روی هستند. از آنجا که فعالیت هایی از این دست ضروری و اجباری می نمایند، وقوع آنها کمترین تأثیرپذیری را از محیط اطراف دارد. این گونه فعالیت ها در همه ی شرایط انجام می پذیرند؛ بنابراین کمابیش مستقل از محیط بیرونی هستند و افراد هیچ گونه حق انتخابی ندارند.
-2-1-3 فعالیت های انتخابی- تفریحی
فعالیت های انتخابی یا چیزی که مردم انتخاب می کنند تا انجام دهند، اکثراً در ذات خود تفریحی اند. تمام کارهایی که مردم در شهرها برای لذت بردن خود از مکان ها، شهر و شهروندان انجام می دهند. این فعالیت ها نسبت به کیفیت فضای شهری حساس اند و جهت تعیین و ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی مؤثر می باشند - تصویر . - 1 این دسته، گستره ی وسیعی از فعالیت های تفریحی- همگانی را توصیف و تعریف می کند مانند ایستادن برای تماشای زندگی خیابان، نشستن برای استراحت، مدتی نشستن برای لذت بردن از مکان، منظره، هوای آزاد، گل ها و درختان، نشستن در پیاده رو برای دقت کردن و لذت بردن از منظره و فعالیت هایی از این دست.
تصویر : - 1 - زندگی جمعی، اگر کیفیت مطلوب محیط فراهم نشود
دیدن ساده و یا گوش دادن به مردم. این گونه فعالیت ها را می توان فعالیت های » برآیندیُ « نیز نامید، چرا که تقریباً در تمام موارد از فعالیت های پیوند یافته با دو دسته ی دیگر ناشی می شوند. آنها در ارتباط با دیگر فعالیت ها گسترش می یابند و به صورت خودجوش، به عنوان نتیجه ی مستقیمِ بودن مردم در فضاهای مشابه و حرکتشان در آن فضاها، صورت می پذیرند . در طی سالیان، جامعه و همچنین نحوه ی استفاده از فضاهای عمومی تغییر کرده است
تصویر : - 2 - تغییر در نحوه ی استفاده ی مردم از فضای شهری سندی است که راهنمایی لازم را درباره چگونگی تحقق توسعه در هماهنگی با سیاست های طراحی دولت به سایر سازمان ها ارایه می کند. راهنمای طراحی سندی است که در رابطه با - موضوعات - خاص تهیه می شود. یک ابزار هدایت است و بیان می دارد که برای حرکت در چارچوب تعیین شده چه مواردی باید مورد توجه دقیق قرار گیرد اما خود مستقلا طرح نهایی برای این موارد ارائه نمی دهد بلکه ارائه این طرح را به عهده دستورالعمل یا ضابطه واگذار می کند
-3-1-3 فعالیت اجتماعی
فعالیت های اجتماعی در برگیرنده ی آنهایی است که بیش از هر چیز وابسته به حضور دیگران در فضاهای عمومی است؛ همانند بازی کودکان، دیدارها و گپ های کوتاه، انواع مختلف فعالیت های گروهی و سرانجام، فراگیرترین حالت فعالیت اجتماعی، ارتباطات منفعل مانند
-5 روش تحقیق
پژوهش حاضر کاربردی بوده و از دو روش کمی و کیفی به صورت ترکیبی بهره می گیرد. این نوشتار بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی و اطلاعات حاصل از مطالعه ی منابع کتابخانه ای، اسنادی و برداشت میدانی به ارزیابی و تحلیل معیارهای بروز فعالیت های انتخابی و اجتماعی و سپس ارائه ی راهنمای طراحی شهری جهت بهبود آنها در نمونه موردی بپردازد. بدین منظور بخشی از خیابان شریعتی کرمان، به طول 240 متر، که از معابر تجاری سرزنده و پر رونق کرمان محسوب می شود برای ارزیابی فعالیت ها و در نهایت ارائه ی راهنما انتخاب گردید.
