بخشی از مقاله
چکیده
تسهیم دانش هنر دردسترس گذاشتن دانش در درون سازمان و نیز در اختیار سازمان های دیگر است. فرصتهای به اشتراکگذاری دانش در سازمانها هم میتواند ماهیت رسمی و هم غیررسمی داشته باشد. فرصتهای رسمی شامل برنامههای آموزشی، تیمهای کاری ساختاریافته و سیستمهای مبتنی برفناوری باشد که تسهیم دانش را آسان میکنند.
فرصتهای غیررسمی نیز شامل ارتباطات فردی و شبکههای اجتماعی می باشد که یادگیری و به اشتراکگذاری دانش را تسهیل میکنند. اما بسیاری از سازمان ها در بکارگیری این کانال ارتباطی دانش محور با مشکل مواجه هستند و سیستم آنها و اجزای درون این سیستم مانع از به اشتراک گذاری دانش در سازمان میشوند. این موانع میتواند در سطح فردی و بین افراد درون سازمان بواسطه نوع نگرشها، باورها و رفتار متفاوت، و یا سازمانی و به دلیل فراهم نبودن زیرساختها و شرایط سازمانی لازم برای تسهیم دانش باشد.
هدف این مقاله شناسایی و اولویت بندی این موانع جهت حل ریشهای آنهاست. بدین منظور ضمن دستهبندی این عوامل بازدارنده با توجه به ادبیات نظری پژوهش، به بررسی و اولویتبندی آنها در سازمانهای دولتی شهر بوشهر با استفاده از نظر کارشناسان و خبرگان و مدیران با تجربه سازمانی پرداخته شد.
تجزیه و تحلیل نتایج با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - که یکی از فنون تصمیمگیری چند معیاره میباشد، نشان داد عامل » عدم تعهد مدیریت ارشد سازمان« در پیشتیبانی از بکارگیری فرایند تسهیم دانش، مهمترین مانع در پیادهسازی آن در سازمانهای دولتی بوشهر است. پس از آن دو عامل »ساختار سازمانی نامناسب و محدودیت در شبکههای اجتماعی و ارتباطی سازمان« و » فرهنگ ناصحیح حاکم بر سازمانها« بعنوان مهمترین موانع به اشتراک گذاری دانش در این سازمانها شناخته شدند.
-1 مقدمه
تسهیم دانش در سالهای اخیر روند تندی پیدا کرده است.[1] اگرچه افراد تنها سطحی از استقرار دانش را در سازمانها تشکیل میدهند، تسهیم دانش افراد برای ایجاد، انتشار، و مدیریت دانش در تمام سطوح سازمان لازم است. توانایی یک سازمان برای بکارگیری اثربخش اهرم دانش، تا حد بسیار زیادی به افرادش وابسته است که عملاً دانش را خلق، اشتراکگذاری و استفاده میکنند. اساساً تسهیم دانش هنر دردسترس گذاشتن دانش در اختیار سازمانهای دیگر است.
تسهیم دانش بین افراد فرایندی است که دانشی که در اختیار یک فرد است به شکلی در میآید که بتواند قابل درک، قابل جذب و قابل استفاده افراد دیگر باشد. فرصتهای به اشتراکگذاری دانش در سازمانها هم میتواند ماهیت رسمی و هم غیررسمی داشته باشد. فرصتهای رسمی شامل برنامههای آموزشی، تیمهای کاری ساختاریافته و سیستمهای مبتنی برفناوری باشد که تسهیم دانش را آسان میکنند. فرصتهای غیررسمی شامل ارتباطات فردی و شبکههای اجتماعی میباشد که یادگیری و به اشتراکگذاری دانش را تسهیل میکنند. کانال های آموزشی هدفمند1 محیط ساختاریافتهای را برای تسهیم دانش برای افراد فراهم میآورند. کانالهای ارتباطی نیز با ایجاد اعتماد که یک شرط ضروری برای تسهیم دانش می باشد، ارتباطات چهره به چهره را آسان میکنند.
همانطور که تعدادی از سازمانها تکنیکهای مدیریت دانش را در زمینههای واقعی کسبو کار بکارگرفتهاند، به اشتراک گذاری دانش بطور فزایندهای تبدیل به یک از بزرگترین علایق کارورزان و دانشوران شده است. رشد علاقه به مدیریت دانش، درک اینکه چگونه اعضای فردی دانش خود را با گروههایشان در سطح سازمان، واحدهای سازمانی یا سطوح سلسلهمراتب سازمانی به اشتراک میگذارند را مهمتر ساخته است. به اشتراک گذاری دانش بین افراد با علایق و تخصصهای متفاوت میتواند دانش سازمانی را که درون افراد بصورت جداگانه وجود دارد را خلق کند. به اشتراک گذاری دانش در سطح افراد گامی اساسی بهسوی خلق دانش سازمانی است
برای سازمانی که می خواهد تسهیم دانش انجام دهد، مهم نیست که برای ایجاد محصولات جدید باشد یا برای بهبود کیفیت محصولات پیشین یا برای کاهش هزینه ها در تولید یا از این قبیل، نتیجه نهایی آشکار شدن افزایش سود شرکت خواهد بود. این نوع سود نمیتواند با کار یک شرکت انفرادی یا ترکیبی تحقق یابد.[3]به اشتراک گذاری دانش هم در سطح فردی و هم در سطح سازمانی اتفاق میافتد. درحالت فردی، تسهیم دانش صحبت با دیگر همکاران برای کمک به آنها در انجام بهتر، سریعتر و کاراتر کارهاست.
در حالت سازمانی، تسهیم دانش بدست آوردن، سازماندهی کردن، و تبادل دانش مبتنی بر تجربه است که در سازمان وجود دارد و دردسترس گذاشتن دانش برای دیگر کسبوکارهاست.[4] عواملی که در این پژوهش بیان شده است یک نوع خاصیت دوگانه دارند. یعنی از یکسو میتوانند باعث تسهیل اجرای تسهیم دانش گردند و از جانب دیگر، در صورتی که به خوبی مورد تحلیل قرار نگیرند میتوانند به عنوان بازدارنده در فرایند اجرای برنامهها دخالت کنند و مانع پیادهسازی صحیح و کامل فرایند کاری ما گردد.
-2 پیشینه پژوهشی
در این بخش ابتدا مروری بر پژوهشهای انجام گرفته در زمینه مورد بررسی صورت گرفته است. سپس به دستهبندی عواملی که در این پژوهشها تحت عنوان موانع به اشتراکگذاری دانش در سازمانها میباشد، پرداخته شده است.
یکی از مهمترین موانع به اشتراکگذاری دانش در سازمانها، فرهنگ حاکم بر شرکتها میباشد. فرهنگ سازمانی یعنی بایدها و نبایدها و نرمهایی که مورد قبول تمامی افراد سازمان است.در بسیاری از موارد بخصوص در شرکتهایی که شعبات بسیاری دارند یا در شرکتهای بینالمللی، عامل فرهنگ سازمانی بسیار مهم است. در پژوهشی که توسط روزن - Rosen - و همکاران[5] پیرامون موانع به اشتراک گذاری دانش در تیمهای مجازی انجام شد، مشخص شد که یکی از مهمترین موانع به تسهیم اطلاعات، محدودیتهای فرهنگی در تیمهای مجازی میباشد . در پژوهشی دیگر ریج - Riege - نیز بر نقش پر رنگ موانع فرهنگی در سازمان برای پیشبرد تسهیم دانش تاکید کرده است. کشاورزی[6] ، تلوین - Telvin - و همکاران،اردیچویلی - Ardichvili - و همکاران[7] به همراه چندین پژوهشگر دیگر از اندیشمندانی هستند که به موانع فرهنگ سازمانی در تسهیم دانش اشاره کردهاند.
فقدان تکنولوژی یا فناوری مورد نیاز نیز یکی از موانع مهم دیگر در خصوص تسهیم دانش در سازمانها به شمار میآید. نبود بسترهای مناسب فناوری اطلاعات - - IT روند به اشتراک گذاری دانش در سازمان را کند و یا حتی غیر ممکن میسازد. برای دستیابی به برنامه تسهیم دانش، زیرساختهای فناوری از جمله امکان ذخیره اطلاعات، تحلیل اطلاعات و ... الزامی است.
پژوهشگرانی همچون روزن، ریج و کشاورزی بر نقش این عامل به عنوان مانعی در تسهیم دانش اشاره کردهاند.برای اینکه پیش پا افتاده ترین سیستم مدیریت دانش بتواند بصورت کارا کار کند، باید حس اعتماد در سازمان وجود داشته باشد و این اعتماد برای گشودن تسهیم اطلاعات ضروری است. به اشتراک گذاری در جایی صورت میگیرد که اعتماد وجود داشته باشد و احساس مشترک در مورد اهداف.
چیزی که موجب میشود افراد به یکدیگر اعتماد کرده و بطور داوطلبانه دانش و بینش خود را با یکدیگر تسهیم کنند و بطور فعال و ارادی تسهیم دانش کنند، وجود شبکه های غیررسمی است. کشاورزی به نقل از دلانگ - De long - میگوید: وجود ارتباط بین سازمان، زیرمجموعهها، و اعضای آن اثر مستقیمی بر جریان ارتباطات در سازمان دارد و در نتیجه حجم دانش تسهیم شده در داخل واحدهای سازمان و همچنین بین واحدها و شعبات سازمان را تحت تاثیر قرار میدهد.
کشاورزی، تلوین، جیجرزبرگ - [8] - aegersberg ، زو - Xue - و همکاران[9] ، سهیل - Sohail - و همکاران[10] ، ما - Ma - و همکاران، و قاسمی و همکاران[11] از جمله پژوهشگرانی هستند که بر نقش این عامل در تسهیم اطلاعات تاکید کردهاند.
در پژوهشی دیگر میچایلاو - [12] - Michailova و همکاران و سهیل و همکاران[10] اعلام کردند کهمیزان گرایش افراد به تسهیم دانش باعث بوجود آمدن نیروی موافق در آنها برای تسهیم دانش می شود. زمانیکه میل درونی یا انگیزه افراد به تسهیم دانش اندک باشد، رغبتی نسبت به این کار بوجود نمیآید. پاداش نیز میتواند درونی و بیرونی باشد که افراد را راغب به همکاری در تسهیم دانش میکند. این پاداش محرک افراد است و در صورتیکه مدیریت به درستی نتواند از این محرکها برای به اشتراک گذاری دانش در سیستم استفاده کند، بدون شک کارکنان در روند تسهیم دانش همکاری نخواهند کرد. کشاوزی[6] ، فاتحانفر و همکاران[13] ، و ریج[14] نیز به بیان این موضوع پرداختند.
یکی دیگر از عواملی را که پژوهشگران به بیان آن پرداختند، عدم توانایی رهبریدر سازمانها میباشد. رهبران سازمان میبایست به نظرات کارکنان در کارها اهمیت داده و کارکنان را خاطرنشان سازند که دانش آنها جهت پیشرفت سازمان ضروری است.رهبری که نتواند در کارکنان نفوذ یابد و ارتباطات آنها را مدیریت کند، هرگز نمیتواند کارکنان خود را به اجماع و توافق برای حل مشکلات سوق دهد. رهبران در تیمها نقش بسیار پر رنگی دارند. اعتماد درون تیم ها را رهبران آنها میسازند. ناتوانی رهبر در هدایت و تصمیم گیری افراد پیرامون تسهیم دانش، خطری جدی برای یادگیری سازمانی محسوب میشود. میچایلواو همکاران[12] ، ریج[15] ، ریورا و همکاران[15] نیز بر این موضوع توافق نظر داشتند.
بر پایهی مرور نظریههای مربوط به موانع تسهیم دانش در سازمانها، محدودیت زمانی، ساختار سازمانی و سلسلهمراتب، نبود کار گروهی و ایمان در میان اعضای تیم، پایین بودن آگاهی نسبت به مزایای KS، محدودیت ارتباطات و جریان دانش، وجود رقابتهای داخلی بین واحدهای مختلف، کمبود منابع سازمانی، فقدان شبکه های اجتماعی، کمبود آموزش در زمینه IT، ترس از دست دادن امنیت شغلی از جمله عواملی بوده که مانع از تسهیم دانش در سازمانها میشوند. جدول 1 پیشینه نظری موانع تاثیرگذار در مسیر تسهیم دانش را نشان میدهد.
جدول -1پیشینه نظری موانع تاثیرگذاردرمسیرتسهیم دانش
