بخشی از مقاله
چکیده
خانواده با 19801 گونه توصیف شده، یکی از متنوعترین خانوادهها در راسته بالغشاییان میباشد. تقرباًی همه گونههای این خانواده پارازیتویید هستند و به عنوان عوامل کنترل بیولوژیک نقش مهمی در اکوسیستمها دارند. پژوهش حاضر شامل بررسی تنوع گونهای زنبورهای زیرخانواده در دو استان گیلان و مازندران میباشد. بدین منظور، نمونه برداری با استفاده از تله مالیز در مناطق و ارتفاعات مختلف انجام شد.
پس از خارج کردن نمونه ها از تله، مراحل خشک کردن، سوزن زدن و نصب برچسب اطلاعات انجام و نمونه ها در جعبه های نگهداری حشرات قرار داده شد. در مجموع 255 فرد متعلق به 12 گونه جمعآوری و شناسایی شد. در این تحقیق شاخصهای تنوع - شانون و سیمپسون - و شاخصهای یکنواختی - پیلو جی و سمپسون - بوسیله نرم افزار SDR برآورد شدند. در بین گونههای شناسایی شده، گونه با 121 فرد - %47/45 - بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داد. شاخصهای تنوع نشان دادند که استان مازندران متنوعتراست.
واژههای کلیدی: زنبورهای پارازیتویید، تنوع گونهای، فراوانی، جنگل، شمال ایران
مقدمه
یکی از ارکانهای اصلی توسعه پایدار در هر کشوری جنگلها هستند. جنگلهای از ذخایر ارزشمند جهانی هستند. جنگلهایی با چنین قدمت طولانی، منابع ارزشمند تنوع زیستگاهی و نهاتاًی تنوع گونهای هستند که اهداف اولیه حفاظت محیط زیست محسوب میشوند و در میان گونههای موجود در این جنگلها، حشرات به عنوان شاخصهای ارزشمندی از سلامت جنگل مطرح میباشند .خانواده دومین خانواده از نظر تعداد گونه و یکی از متنوعترین و فراوانترین گروههای حشرات پارازیتویید هستند.
همچنین از موفقترین تبارهای موجودات زنده روی کره زمین و جزء مهمترین دشمنان طبیعی محسوب میشوند. تقریباً تمام گونههای این خانواده، پارازیتوئید هستند به این معنی که نمو لارو روی یا درون بدن میزبان منجر به مرگ میزبان خواهد شد لذا این حشرات جایگاه ویژهای در کنترل بیولوژیک دارند. خانواده شامل گروه بزرگ و سودمندی از زنبورهای پارازیتویید با بیولوژی بسیار متنوع مانند پارازیتیسم داخلی و خارجی، پارازیتیسم انفرادی و تجمعی، اولیه و ثانویه میباشند.
زیرخانواده جز پارازیتوییدهای داخلی لاروهای بالپولکداران مخصوصاً خانوادههای که از آفات مهم جنگلها نیز محسوب میشوند، هستند . این زنبورها تقریباً به 40 خانواده از بالپولکداران حمله میکنند . بعضی از گونهها مانند برای کنترل پروانه که یکی از آفات مهم جنگلهاست، به آمریکای شمالی وارد شد.این زنبورها میزبانهای خود را مومیایی میکنند. در ایران مطالعات کاملی روی تاکسونومی زنبورهای زیرخانواده انجام داده و تعداد گونههای گزارش شده از ایران را 26 گونه ثبت کردهاند که با توجه به اختلاف بسیار زیاد نسبت به تعداد گونههای گزارش شده از منطقه پالئارکتیک غربی گونه - ، لازم است مطالعات بیشتری برای گزارش گونههای جدید و روابط میزبانی صورت پذیرد.
تنوع گونهای به عنوان گنجینه زیستی یا بانکی از دادههای زیستشناختی در نظر گرفته میشود و یک مسئله اساسی در حفاظت محیط زیست میباشد در حقیقت حفظ تنوع زیستی یک ضرورت اجتناب ناپذیر در رسیدن به توسعه پایدار است. تنوع اکوسیستمها باعث تنظیم اقلیم، برقراری تعادل بوم شناختی و افزایش کیفیت آب و هوا میشوند. از آنجا که کاهش تنوع و یا تغییر در ترکیب گونهای و پراکندگی افراد گونهها، در نتیجه ایجاد آلودگی یا تنش است، اکوسیستمهای با تنوع زیستی بالا تغییرات شرایط محیط را بهتر تحمل میکنند.
حفاظت از تنوع زیستی امروزه یکی از اساسیترین چالشهای جهانی بشمار میرود. نیاز به مدیریت جنگل به عنوان یک اکوسیستم پیچیده و نقش حیاتی آن در حفظ تنوع زیستی به طور گستردهای مورد پذیرش قرار گرفته است. جنگلهای شمال ایران یکی از مهمترین و با ارزشترین اکوسیستمها در کشور هستند و دارای تنوع زیستی بسیار غنی میباشند. شناخت و حفظ این تنوع جهت نیل به توسعه پایدار در اکوسیستمهای جنگلی بسیار حائز اهمیت است.
مواد و روشها
نمونه برداریها در دو استان گیلان - رودسر، ارکم و آستانه اشرفیه - و مازندران - نور، گزناسرا و تنگهواز - با استفاده از تله مالیز انجام شد. بدین منظور در 4 منطقه از هر استان و در هر منطقه 2 تله به فاصلهی 100 تا 200 متر از اوایل فروردین تا اواخر آذر قرار داده شد. بطریهای تلهها به طور منظم جمعآوری و به آزمایشگاه منتقل گردیدند. در آزمایشگاه، نمونههای داخل بطری به درون یک پتریدیش بزرگ تخلیه و نمونههای زنبورهای زیرخانواده از سایرین تفکیک منتقل شدند. سپس با استفاده از کلیدهای معتبر و توصیفات اصلی شناسایی شدند. بعد از شناسایی و شمارش گونهها با استفاده از روش طبقهبندی هیدمن ساختار ترکیب گونهای مورد ارزیابی قرار گرفت.
در این روش گونههایی که فراوانی آنها بیش از 30 درصد جامعه باشد به عنوان گونههای فراغالب، گونه هایی که فراوانی آنها بین 10-30 درصد باشد به عنوان غالب، گونه هایی که فراوانی آنها بین 5- 10 درصد باشد به عنوان گونههای نیمه غالب، گونه هایی که فراوانی آنها بین 1-5 درصد باشد به عنوان گونه های کمیاب و گونه هایی که فراوانی آنها کمتر از یک درصد باشد به عنوان گونه های بسیار نادر شناخته میشوند. سپس با استفاده نرم افزار SDR شاخصهای مربوط به و اندازهگیری شدند.
در بین 12 گونه جمعآوری شده، چهار گونه در هر دو استان، گونههای و فقط از استان مازندران و گونههای فقط از استان گیلان شکار شدند بر اساس مقدار بارندگی و نوع پوشش گیاهی در هر استان متفاوت است و ترجیح بعضی گونهها به حضور در ارتفاعات و شرایط آب و هوایی خاص میباشد. تنوع گونهای زنبورهای زیرخانواده در دو استان گیلان و مازندران نشان داد اگرچه تعداد افراد بیشتری در استان گیلان شکار شده است ولی تنوع گونهای در استان مازندران بالاتر است در استان گیلان به دلیل عدم یکنواختی در توزیع فراوانی گونهها - به دلیل وجود گونه فراغالب باعث میشود تنوع گونهای کاهش یابد.
