بخشی از مقاله
چکیده
تپه باستانی مارلیک در دره گوهر رود در کنار شهر رودبار گیلان قرار دارد. در پانصد متری شمال آن، تپه دیگری قرار دارد که بر آن توسط قوم مارد قلعه ای در دو هزار سال پیش از میلاد ساخته شده است، که طی کشفیات صورت گرفته در سالهای گذشته آثار بسیاری از این مجموعه بدست آمده است، که به عنوان گنجینه های تاریخی و فرهنگی استان وکشور شناخته می شوند. لذا آشنا ساختن مردم با چنین میراث های فرهنگی هنری افتخارات و تمدن گذشته و تقویت حس وطن پرستی و غرور ملی از طریق ایجاد موزه امکان پذیر می باشد.
با توجه به اینکه موزه یکی از زیرساختهای گردشگری و لازمه توسعه آن به حساب می آید، ضروری به نظر می رسد برای نیل به سیاست های توسعه گردشگری و افزایش درآمدهای ناشی از توریسم در مقیاس ملی و منطقه ای نسبت به تاسیس و احداث و توسعه موزه ها همت گماشت. با این اوصاف یکی از مهمترین این عوامل، فاکتور مکان یابی و نحوه جایگزینی آن در سطح شهر و منطقه و نحوه تعامل و ارتباط مجموعه با کاربری های شهری در مقیاس میانی و کلان منطقه و کشور می باشد.
بنابراین در مقاله حاضر مطالعاتی مدون و سیستماتیک در سطح منطقه و شهر بر اساس اصول شهرسازی و برنامه ریزی شهری از یک طرف و نیازها و ملزومات مجموعه موزه از طرفی دیگر صورت گرفته است، تا بدین طریق مکانی مناسب جهت اختصاص با ساخت موزه به دست آید.
.1 مقدمه
تاریخ و میراث به جا مانده از گذشتگان در قالب آثار هنری، بنا و امارات، آثار علمی و ادبی و ...از جمله عواملی است که به عنوان سابقه و شناسنامه خود و سرزمینمان، همگان بدان احترام می گذاریم و ارزش معنوی فراتر از ارزش های مادی برای آنها قائل هستیم. شناخت سابقه و تاریخ تمدن و حفظ و نگهداری آثار باقیمانده از گذشتگان همواره از دغدغه های ملت های گوناگون برای اثبات گذشته درخشان خود بوده است
البته حفظ و نگهداری از میراث فرهنگی یک ملت تنها محدود به حفاظت و نگهداری از آثار به جای مانده از چندین هزار سال پیش یا دهها سال گذشته نیست، بلکه بسیاری از آثار معاصر نیز در زمره آثار و میراث فرهنگی ، شایستگی حفظ و نگهداری را داشته و دارند. بنابراین آنچه قادر است هویت و افتخار ملی را در خود متبلور نماید تحت عنوان میراث فرهنگی شناخته می شود و شایستگی حفاظت را خواهد داشت
حفظ ، نگهداری و نمایش و عرصه میراث فرهنگی، امکانی است که امروزه در موزه ها فراهم گردیده است. امروزه فعالیت و کارکرد موزه ها بسیار فراتر از ویترینی برای نمایش آثار هنری و تاریخی است و بصورت مجموعه های تحقیقاتی، فرهنگی و آموزشی، کارکردی متفاوت از آنچه عموم از موزه ها انتظار دارند به خود گرفته اند. بنابراین احداث موزه ها در مناطق سبب می شود که در آن همه جنبه های زندگی به نمایش گذاشته شود. به گونه ای که به کمک میراثهای »فرهنگی« و » طبیعی« هر عضو جامعه بتواند تصویر گویایی از »دیروز- امروز« را ببیند.
چنین موزه هایی با فراهم آوردن امکانات و تجهیزات لازم به مرکز پژوهش و بررسی و نمایش جنبه های گوناگون زندگی و طرح های صنعتی و اجتماعی آینده در منطقه تبدیل خواهد شد. اهمیت موزه در شهرها امروزه به حدی اعتلا یافته است، که در بین عناصر اصلی شهر، موزه ها با معماری برجسته و متفاوت از ابنیه شهری یکی از بناهای شاخص شهری شناخته می شوند.
در این بیت نحوه مکان گزینی موزه در شهر و منطقه و ارتباط آن با سایر کاربری ها و عناصر منطقه ای با توجه به عملکرد ویژه آن از جمله مسائل مهم در طراحی و اجرای پروژه های احداث موزه می باشد. زیرا از جمله ضرورت های مناسب برای مکان یابی و احداث موزه ها در هر منطقه ای آنست که انسان پیوند خود را با منطقه، سپس پیوند منطقه را با دیگر بخشهای کشور و در نهایت با جهان دریابد و بدان ارج گذارد. زیرا موزه در هر منطقه ای نمایانگر منطقه از دیدگاه یک واحد انسانی و فرهنگی و نحستین پایگاه مسائل فرهنگی و تاریخی است.
کشور ما ایران به لحاظ سابقه تمدن و تاریخ شکوهمند خود طی آثار مکشوف در سالهای گذشته و اخیر از جمله کشورهای دارای تمدن تاریخی است. بطوری که اعتلای فرهنگی و هنری ایرانیان در طول تاریخ آنها را به جایی رسانده است، که از لحاظ آثار معاصر هنری و فرهنگی در جایگاههای برتر جهانی قرار می گیرند. میراث فرهنگی کشورمان محدود به منطقه و استان خاصی نیست و در جای جای کشور آثار و کشفیاتی مبنی بر سابقه تاریخی و فرهنگی استانهای مختلف و جود دارد. از جمله مناطق با سابقه تمدن بالا و فرهنگ غنی و طبیعت سرشار در ایران استان گیلان می باشد. در سراسر پهنه ی گیلان از کوه و دشت, به بناهای تاریخی و آثار قدیمی بسیاری بر می خوریم. برخی از این آثار و بناها چندین بار رو به خرابی رفته و بارها تجدید بنا شده اند و در این تعمیر و مرمت, شکل اصلی و قدیمی خود را از دست داده اند. یکی از آن مجموعه ها تپه مارلیک می باشد، که دارای آثار به جای مانده بسیاری می باشد.
اهمیت احداث موزه با مکانیابی مناسب آن در چنین منطقه ای ارتباط پیدا می کند، تا با اختصاص فضایی مناسب جهت احداث موزه در این منطقه و استان در قالب مطالعاتی نسبت به شرایط فیزیکی و کالبدی موزه هم از نظر کمی و هم جنبه کیفی معیارهای استخراج و در مکانیابی آن لحاظ گردد. بنابرای در این پژوهش سعی شده است، که وجود آثار تاریخی، فرهنگی و نحوه دسترسی و راههای منطقه در جهت تعامل بیشتر نواحی در سطح منطقه در مکانیابی موزه لحاظ گردد.
-2 روش تحقیق
این تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. در مطالعه وضع موجود منطقه روش توصیفی تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است و در بخش مطالعه نوع و نحوه مکان یابی موزه در سطح منطقه و مقایسه آن با معیارها و استانداردهای بهینه کاربری فرهنگی در سطح شهر از روش معیاری استفاده شده است. بدین ترتیب که معیارها براساس مصاحبه و نظرخواهی از کارشناسان موزه و میراث فرهنگی و صاحبنظران در امر مکانیابی انتخاب و بر همین مبنا نیز ارزشگذاری ها صورت گرفته است. پس از انتخاب و ارزشگذاری معیارها، ابتدا وضع موجود منطقه ارزیابی و سپس بر اساس ضوابط موجود مکان مورد نظر در روی نقشه مشخص شده است. بدین منظور اطلاعات ابتدا مورد نیاز این پژوهش به صورت کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده و به صورت پایگاه داده ای در رایانه ذخیره و سپس با استفاده از این پایگاه داده ای، یافته ها تحلیل و فرضیات مورد آزمون و پس از طی این مراحل و ترکیب لایه ها، مناسب ترین مکان برای تخصیص موزه در منطقه تعیین شده است.
-3 پیشینه تحقیق:
موزه به ساده ترین شکل تعریف عبارت از بنایی است، جهت گردآوری مجموعه هایی از اشیاء به منظور تحقیق، بررسی و بهره گیری. ممکن است این اشیاء منشا طبیعی داشته یا ساخته انسان باشند - دوگلاس، . - 1 : 1361 موزه در حال حاضر موسسه ای است که به گردآوری، مطالعه و محفوظ داشتن اشیاء نمایانگر بشر و طبیعت می پردازد، تا آنها را بخاطر آگاهی، آموزش و لذت پیش چشم همگان بگسترد.
با توجه به تعاریف موزه، توجه به کارکرد و عملکرد موزه ها در قرن حاضر یکی از محوری ترین عواملی است که می تواند باعث توسعه و تحول فعالیت های موزه ای در ایران شود. بنابراین در این قسمت سعی شده است که به عملکردهای نوین و متفاوت جدا از تصور قدیم نسبت به موزه، توجه و بررسی شود، که از جمله می توان به عملکرد آموزشی موزه با وظیفه ای کاملا روشن در امر ترویج، تدریس و تعبیر مفاهیم نهفته در آثار موزه ای و ارائه ارزشهای آن به تمامی گروههای مردم و همچنین در مقیاس بزرگتر به عملکرد اقتصادی موزه با جذب توریسم به عنوان عامل تبلیغ تجاری و اقتصادی و افزایش درآمدهای ملی و در عین حال نمایانگر ارزشهای هنری از بین رفته با شرایط استاندارد جهت نمایش آثار فوق و نگهداری از آنها، دارای عملکردهای فنی و هنری نیز می باشد.
موزه ها با ارائه اکولوژیکی با انواع مختلف گونه های گیاهی و جانوری، حس واکنش فرد را نسبت به محیط زیست خویش و رهایی او از نگرانی ها و جلوگبرب از تناقض محیطی و هویتی و اجتماعی موزه در راستای بازسازی میراثهای فرهنگی گذشته و تبلور رسوم و سنتها از دورانهای دور تا عصر حاضر به منزله حافظه تاریخی و تقویت هویت ملی و قومی همراه با ایجاد حس خودباوری به نسل امروز و آینده و ایجاد مسولیت پذیری در جهت انتقاد و تفسیر جامعه به تبیین نسبت و توانایی خود در اجتماع می پردازد. با این تفاسیر همانطور که ایکوم می گوید موزه یک موسسه ثابت و بدون سوددهی است که ارائه خدمات جامع و کمک به پیشرفت آن را بر عهده دارد.
-1-3 موزه های باستانشناسی و تاریخ:
تمامی موزه هایی که مجموعه آنها با دید تاریخی تنظیم و گردآوری شده و در یک دورنمای تاریخی در معرض نمایش قرار گرفته است، موزه تاریخی به شمار می آید. موزه های تاریخی وسیع ترین گروه موزه ها را تشکیل می
دهند و دارای زیرمجموعه های متعددی از قبیل موزه های باستانشناسی، موزه های اماکن باستانیف موزه های انسان شناسی، موزه های خانه های تاریخی و مسکن شخصیت های معروف فرهنگیو هنری و سیاسی و موزه تاریخچه علوم مختلف می باشد. روش مکانیابی بر اساس بررسی فهرست معیارها مبتنی بر وزن دهی - ضریب - به فهرستی از معیارهاست که در مکانیابی پروژه مورد نظر اهمیت خواهد داشت.
این معیارها که تحت عنوان معیارهای کلی مطرح می گردند، شامل کسب موقعیت مطلوب در هر مکان بر اساس ضریبی است که به آن معیار خواهد شد. بنابراین وزن دهی به معیارها در دو مرحله صورت خواهد گرفت. در ابتدا ضریبی برای معیار کلی به اینگونه در نظر گرفته می شود که معیارها به ترتیب اهمیت رتبه با ضریب بالاتری کسب می کنند. به عبارتی برای معیارهای دارای اهمیت بیشتر و تاثیر عمده در مکانیابی ضریب 4 به ترتیب برای معیارهای کم اهمیت تر ضریب پایین تر از 4 در نظر گرفته می شود.
-4 نمونه مورد مطالعه:
استان گیلان با مساحت 14711 کیلومتر مربع در میان رشته کوههای البرز و تالش در شمال ایران جای گرفته است. این استان به واحد جغرافیایی جنوب دریای خزر تعلق دارد و با استان های اردبیل در غرب، مازندران در شرق ، زنجان در جنوب و کشور استقلال یافته آذربایجان و دریای خزر در شمال هم مرز و همسایه است. رود سفید تمشک که بین چابکسر و رامسر جاری است، آن را از استان مازندران جدا می کند.
بر اساس تقسیمات کشور سال 1375 ، این استان به مرکزیت رشت، 12 شهرستان، 35 شهر، 30 بخش، 99 دهستان و 2763 آبادی دارد - مرکز آمار ایران، - 1385 تپه مارلیک یک محوطه باستانی در کرانه خاوری سفیدرود و در دره گوهر رود روستای نصفی - استان گیلان، شهرستان رودبار - واقع است. تپه مارلیک بقایای به جای مانده از تمدن باستانی متعلق به دست کم 3000 سال پیش است. پژوهشگران گمان می برند که این تپه آرامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادگان مردمان این تمدن بوده است.
تصویر شماره -1 استان گیلان در نقشه ایران
گروهی از پژوهشگران نام مارلیک را برگرفته از واژگان گیلکی "مار" و " لیک" - سوراخ - میدانند و دلیل این نام گذاری را انبوه مارهایی که در گذشته در آن زندگی می کردند میدانند. گروهی دیگر مارلیک را برگرفته از نام قوم آمارد می شمارند.آنها مارلیک را ساخته شده از 2 واژه "مارد" - اشاره به آماردها - و "لیک" - قوم - میدانند. اگر این نظریه درست باشد این تمدن به مردم آمارد تعلق دارد.
