بخشی از مقاله
چکیده:
سویا از قدیمی ترین گیاهان زراعی محسوب میشود و یکی از منابع عمده تولید روغن نباتی و پروتئین گیاهی است. به این منظور تحقیقی در سال زراعی 94 - 93 انجام گرفت که در آن اثرات کودهای نیتروژن و فسفر بر عملکرد و اجزای عملکرد رقم های سویا آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. فاکتورهای آزمایش شامل یک رقم - DPX - ، کود نیتروژن در 3 سطح - صفر، 50، 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع اوره - و کود فسفر در سه سطح 0 - ، 80 و 100 کیلوگرم فسفر در هکتار از منبع سوپر فسفات تریپل - بود. نتایج تجزیه داده ها نشان داد که عملکرد دانه به طور معنی داری تحت تاثیر کود نیتروژن و کود فسفر قرار گرفت، به طوری که رقم DPX بیشترین عملکرد را نسبت به رقم شاهد نشان داد. هم چنین با افزایش مصرف کودهای نیتروژن و فسفر بر عملکرد دانه افزوده شد.
کلمههای کلیدی: نیتروژن، فسفر، عناصر، سویا.
مقدمه:
گیاه سویا یکی از مهمترین گیاهان روغنی و پروتئینی به شمار میرود.کشت و کار آن عمدتا در مناطق شمالی ایران رایج میباشد. نیاز رطوبتی سویا در طول دوره رشد بایستی از طریق آب آبیاری تامین گردد. با توجه به روند رو به رشد جمعیت و نیاز جامعه به تأمین کالری مورد نیاز از طریق مصرف روغنهای نباتی کشت دانه روغنی سویا به واسطه روغن مطلوب، پروتئین زیاد و مرغوب حائز اهمیت ویژه است - فروزان،. - 1384 فسفر عنصری ضروری در تغذیه گیاهان محسوب میشود که میتواند به صورت فسفات محلول جذب گیاه شود. اما در شرایط طبیعی حلالیت فسفر محدود میباشد - دوپونویس و همکاران، . - 2005 بخش زیادی از کود فسفرهای که به خاک داده میشود به سرعت تثبیت و از دسترس گیاه خارج میشود - سینگ و کاپور، . - 1994 از طرفی دیگر، استفاده از کودهای شیمیایی فسفره به دلیل قیمت بالا و اثرات سوء زیست محیطی آنها کاهش یافته است - تونی و همکاران، - 1997 بنابراین، استفاده از منابع سنگ فسفات میتواند جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی باشدسنگ. فسفات معمولاً دارای منشاء آذرین یا رسوبی هستند که امروزه به طور گستردهای در دنیا جهت تولید فسفات مورد استفاده قرار میگیرند. سنگ فسفات پس از واکنش با اسیدسولفوریک یا اسیدفسفریک به کود فسفات محلول تبدیل میشود که این فرآیند تولید کودهای شیمیایی فسفره بسیار پرهزینه میباشد و با مصرف فراوان انرژی همراه است. با توجه به موارد بالا، روشهایی جهت جایگزینی با این فرآیند پیشنهاد شده است، یکی از این روشها استفاده از میکروارگانیزمهایی است که قادر به حل کردن سنگ فسفات میباشند. در دهه گذشته، جهت تولید محصولات کشاورزی استفاده از حلکنندههای زیستی سنگ فسفات، مورد توجه قرار گرفته است سویا، از نظر کیفیت تغذیهای همانند دیگر گیاهان سبز نیاز به عناصر ماکرو و میکرو دارد .به منظور رسیدن به حداکثر رشد و تولید بذر مناسب کار برد کودهای فسفر دار بسیار مفید و موثر خواهد بود. مقدار مصرف کودهای فسفر دار با تعیین سطح فسفر قابل استفاده در خاک مشخص میگردد. طبق نظر کاترتون حداقل 50 کیلوگرم کود سوپر فسفات تریبل در هکتار در زمان کاشت سویا یکساله برای فعالیتهای بیولوژیکی، عملکرد دانه باید مصرف شود. از جمله رقم های سویا که در ایران از عملکرد کمی و کیفی خوبی بر خوردار است سویا رقم DPX میباشد، که دارای کیفیت دانه و پروتئین بالایی نیز میباشد. کیفیت به عنوان یک معیار مقایسه و ارزیابی نقش بسیار مهمی در ارزش غذایی و اقتصادی یک محصول ایفا میکند که این موضوع در مورد گیاهان پروتئینی نقش بیشتری را ایفا میکند. برخی تحقیقات نشان داده که رابطه مثبتی بین تجمع نیتروژن و میزان استفاده از کود فسفره وجود دارد. بنابراین فسفر علاوه بر نقش مهمی که بر عملکرد کمی دانه ایفا میکند میتواند با افزایش جذب عناصری مانند نیتروژن باعث بالارفتن عملکرد کیفی پروتئین شود. نتایج حاکی از بررسی کمبود فسفر بر چند گونه لگوم نشان داد که گونه - Medicago polymorpha در شرایط کمبود فسفر ریشههای کوتاهتر و ضخیم تر با وزن ریشه کمتری تولید کردند . - 20 - بنابراین با توجه به نقش که ریشه این گیاهان به صورت همزیستی با ریزوبیوم و میکوریزا در تثبیت نیتروژن، حاصلخیزی خاک و جذب سایر عناصر دارند مطالعه تاثیر کود فسفره به عنوان یک عامل تاثیر گذار بر فعالیت همزیستی گیاهان لگوم مهم به نظر میرسد.
مواد و روشها:
به این منظور تحقیقی در سال زراعی 94 - 93 انجام گرفت که در آن اثرات کودهای نیتروژن و فسفر بر عملکرد و اجزای عملکرد رقم های سویا آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. کشت ارقام سویا در اوایل خردادماه همان سال مطابق دستورالعملهای به زراعی، ابعاد 3×4 مترمربع انجام شد. کرتهای آزمایشی با 5 ردیف کاشت به طول 3 متر و فاصله ردیف 50 سانتیمتر بود. از برگهای انتهایی سویا در مرحله گلدهی نمونهگیری شد و نمونهها بلا فاصله به آزمایشگاه منتقل و درصد ازت آن با استفاده از دستگاه Kjeltec 2300 Analyzer اندازهگیری شد. همچنین فسفر برگ به ترتیب توسط دستگاه اسپکتروفتومتر - - Bauh & Lomb, Belgium انجام شد. در پایان فصل رشد، به برداشت 2 مترمربع با حذف دو خط کناری و 0/5 متر از ابتدا و انتهای هر خط اقدام نموده و عملکرد محصول سویا تعیین شد. برای تجزیه آماری دادههای آزمایش از نرمافزار SAS استفاده شد. مقایسه میانگینها برای صفات مورد ارزیابی به روش آزمون چند دامنهای دانکن انجام گردید.
جدول -1 میانگین نتایج تجزیه نمونه خاک اولیه قبل از اجرای آزمایش
نتایج و بحث:
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که سطوح مختلف نیتروژن و فسفر بر عملکرد دانه، عناصر ماکرو - نیتروژن و فسفر - تأثیر معنیداری داشت - جدول . - 2 ارتفاع گیاه باتوجه به نتایج جدول 2 مشاهده میشود که بالاترین ارتفاع گیاه مربوط به تیماری است که در آن کود فسفر استفاده شده بود لذا با توجه به این که عنصر ازت باعث رشد رویشی بیشتر در گیاه شده و از طرف دیگر با توجه به تأثیر اثرات مثبتی که بین دو عنصر وجود دارد باعث ارتفاع بیشتر گیاه در تیمارهایی میشود که هر دو عنصر باهم استفاده شود.
درصد پروتئین اثر منبع ازته در سطح 1 و منبع فسفر در سطح 5 از نظر آماری معنیدار میباشد .همچنین اثر متقابل آنها از لحاظ آماری معنیدار میباشد - جدول شماره . - 3
عملکرد پروتئین اثر منبع ازته و منبع فسفره و همچنین اثر متقابل آنها در سطح 1 از لحاظ آماریکاملاً معنیدار است. در گروهبندی میانگینها به روش دانکن مشاهده گردید که در تیمارهایی که از هیچگونه منبع ازتهای استفاده نشده بود، بالاترین عملکرد پروتئین در هکتار مربوط به تیماری است که در آن از کود شیمیایی فسفر استفاده شده بود .هر چند که اختلاف این تیمار با تیماری که در آن از باکتریهای آزادکننده فسفر استفاده شده بود از نظر آماری معنیدار نبود ولی اختلاف آن از نظر آماری از تیماری که در آن از هیچگونه کود فسفری استفاده نشده بود در سطح 5 معنیدار بود.
عملکرد اثر منبع ازته و منبع فسفره و اثر متقابل آنها طبق جدول 2 در سطح 1کاملاً معنی دار بود .به طور کلی در مورد اجزاء عملکرد میتوان اظهار داشت که تعداد دانه در غلاف نسبت به تعداد غلاف در بوته از تغییرات کمتری برخوردار بوده و کمتر تحت تأثیر شرایط محیطی و مدیریتهای زراعی قرار میگیرد و از طرف دیگر میتوان گفت کهمعمولاً ارتباط ضعیفی بین عملکرد با وزن هزار دانه وجود دارد.
