بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق، بررسی تأثیر 12 هفته تمرینات یوگا بر توجه انتخابی و زمان واکنش در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی است. جامعه آماری، کلیه مراجعان پسر و دختر شش تا ده ساله بودند که در شش ماهه دوم سال 1391، با تشخیص اولیه اختلال نقص توجه- بیش فعالی به مرکز درمانگاهی مشاوره و روانشناختی شناخت شهر اصفهان معرفی شده بودند. نمونه آماری شامل 26 کودک 20 - پسر و 6 دختر - دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی - نوع ترکیبی - با میانگین سنی 7/23±1/18 بود که به صورت در دسترس و هدفمند انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه کنترل و تجربی تقسیم شدند. تحقیق از نوع نیمه تجربی و طرح تحقیق پیش آزمون- پس آزمون و گروه کنترل بود. چهار ماه بعد از پس آزمون نیز آزمون پیگیری گرفته شد. ابزارهای این پژوهش، پرسشنامه کانرز - فرم کوتاه والد و معلم - برای تشخیص اختلال نقص توجه- بیش فعالی، آزمون هوش تجدید نظرشده وکسلر برای تعیین ضریب هوشی و دستگاه سنجش کارکردهای شناختی- حرکتی بود. پس از جمع آوری داده های خام، از روش آزمون تی مستقل و تحلیل واریانس بین گروهی با اندازه های مکرر - - =0/05 استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که یک دوره برنامه تمرینی یوگا بر بهبود توجه انتخابی و زمان واکنش مؤثر بوده است. نتیجه اینکه از تمرین های یوگا می توان برای بهبود نشانه های توجه انتخابی و زمان واکنش در مدارس و مراکز درمانی استفاده کرد.
واژه های کلیدی: اختلال نقص توجه- بیش فعالی، توجه انتخابی، زمان واکنش، یوگا.
-1 مقدمه
اختلال نقص توجه- بیش فعالی1 یکی از اولین و بحث انگیزترین اختلال های روانی کودکان سنین مدرسه است که بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری مشخصه اصلی آن به شمار می آید و در چند دهه اخیر مطالعات متعددی را به خود اختصاص داده است. سه تا پنج درصد کودکان مدرسه رو به این اختلال دچارند و شیوع آن در پسران بیشتر است. به علاوه، 65 درصدکودکان مبتلا به این اختلال، در نوجوانی و بزرگسالی نیز نشانه های قابل توجهی از این اختلال را بروز می دهند و بیش از سایر کودکان در معرض پیامدهای منفی تحصیلی، رفتاری- اجتماعی و هیجانی آن قرار داشته و در پیروی از قواعد و اطاعت کردن از دستورات مشکلات قابل توجهی را نشان می دهند - بارکلی، 2003؛ پولانزیک و همکاران، . - 2007
بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی- ویراست پنجم2 برای تشخیص اختلال نقص توجه و بیش فعالی، نشانه ها باید مزمن بوده، قبل از هفت سالگی و برای حداقل شش ماه و در دو موقعیت - غالبا خانه و مدرسه - مشاهده شده باشند. کودکان دارای این اختلال نشانه های ظاهری مثل حواس پرتی، برخورد مکرر به اشیاء، بیقراری و وول خوردن، افزایش حرکات عمومی و درشت بدنی، دائم و بی اجازه صحبت کردن، عدم رعایت نوبت و فعالیت بیش از حد دارند، که باعث ایجاد مشکلاتی در زمینه های خانوادگی - نگرانی والدین - ، اجتماعی - ارتباط با همسالان - ، تحصیلی - ناتوانی در یادگیری - و در آینده شغلی برای این دسته از کودکان می شود - انجمن روانپزشکی آمریکا، . - 2013 مشکلات سلامت روانی، بی نظمی و اختلال شخصیتی- ضد اجتماعی به طور رایج در بین افراد دارای اختلال کمبود توجه- بیش فعالی که درمان نمی شوند و با این اختلال به رشد خود ادامه می دهند، گزارش شده است - موردر و همکاران . - 2011
سبب شناسی این اختلال یک پایه ژنتیکی قوی دارد که وراثت برای افراد دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی 0/7 تخمین زده شده است - فارون و همکاران، . - 2005 در یک تحقیق متا آنالیز توسط والرا و همکاران - 2006 - بیشترین تفاوت در مخچه، کارپوس کالسوم، نیمکره راست مخ و سمت راست هسته ی دم دار مشاهده گردید. تحقیقات نشان می دهند که مسیر لوب پیشانی- جسم مخطط- مخچه، هسته اصلی عملکرد کارکردهای شناختی در این اختلال است - کیلینگ، - 2008 و از سوی دیگر مطالعات از طریق اندازه گیری آزمون های روانشناختی نشان داده اند که در این اختلال حجم مغز کاهش می یابد و این کاهش حجم با شدت نشانه ها ارتباط معکوس دارد - کارین و کاستلانوس، . - 2006
امروزه بررسی کارکردهای شناختی در این اختلال مورد توجه فراوان قرار گرفته است - گهان و سامیها، 2011؛ سیدمن، 2006؛ نیگ، . - 2006 کارکردهای شناختی - توجه و آماده سازی حرکتی - به رمز گردانی اطلاعات بر می گردند - علیزاده، 2006؛ گالاهو و ازمون، . - 2005 عمده ترین مشکلات افراد دارای این اختلال در کارکردهای شناختی، توجه انتخابی و زمان واکنش است - سیدمن، . - 2006
نارسایی توجه، مشخص ترین و جدی ترین مشکل کودکان دارای اختلال کمبود توجه- بیش فعالی است - سیدمن، 2006؛ هانسن و همکاران، 2000؛ زلازو و مولر، . - 2002 توجه، فرآیند شناختی تمرکز انتخابی بر یک بعد از محیط و نادیده گرفتن سایر موارد می باشد - اندرو، . - 2004 اگر سطح انگیختگی فرد بسیار پایین یا بسیار بالا باشد، ظرفیت قابل استفاده توجه کمتر از زمانی خواهد بود که در دامنه بهینه باشد - اصل U وارونه - - مگیل، . - 2007 براساس نظریه سازوکار برانگیختگی نیز اختلال کمبود توجه- بیش فعالی ناشی از ناهنجاری هایی است که در سازوکارهای برانگیختگی مغز افراد مبتلا به این اختلال وجود دارد. دراین رویکرد،پژوهش هاازدوجنبه به بررسی سازوکارهای برانگیختگی پرداخته اند: بیش برانگیختگی وکم برانگیختگی. »رویکرد بیش برانگیختگی« بیان می کندکه اغتشاش وفزونی داده ها، امکان تصفیه و انتخاب محرک ها را به کودک نمی دهد. درمقابل »دیدگاه کم برانگیختگی« براین باوراست که برانگیختگی کم و ناکافی بودن میزان فعالیت سازوکارهای کنترل بازداری، باعث حواس پرتی و در نتیجه اختلال کمبود توجه- بیش فعالی می شود - کینگ و نوشپیتز، . - 1999 مطالعات دقیق تر درسال های اخیر نشان می دهدکه نظریه کم برانگیختگی می تواند به درک بهتر سبب شناسی این اختلال کمک کند - آبیکوف و همکاران، . - 1996
از دیگر مشکلات شناختی این کودکان نقص در درک، پردازش و استفاده از اطلاعات حس حرکتی است که منجر به نقص در آماده سازی حرکتی می شود - ساگدن و چامبرس، . - 2005 آماده سازی حرکتی فعالیتی است که در فاصله زمانی بین قصد اجرا تا آغاز آن انجام می شود. زمان واکنش به عنوان شاخصی برای تعیین آماده سازی حرکتی است. زمان عکس العمل نشان دهنده بسیار مهم سرعت تصمیم گیری است که به عنوان شاخص سرعت پردازش اطلاعات می باشد. مراحل پردازش اطلاعات شامل شناسایی محرک،گزینش پاسخ و برنامه ریزی پاسخ است. از آنجایی که مرحله شناسایی محرک به صورت حسی انجام می شود در نتیجه نیاز به توجه ندارد؛ مرحله گزینش پاسخ تصمیم گیری درباره نوع حرکت است که از بین حرکات ممکن یک حرکت انتخاب می شود - اشمیت، . - 2005 کودکان دارای اختلال نقص توجه - بیش فعالی در این مرحله به دلیل نقص توجه ضعف نشان می دهند - آلدرسون و همکاران، . - 2007 در نهایت مرحله برنامه ریزی پاسخ، دستگاه حرکتی را برای انجام حرکت آماده می کند که به توجه نیاز دارد - اشمیت، . - 2005 یکی از اطلاعاتی که زمان عکس العمل در اختیار ما می گذارد این است که آماده شدن برای تولید حرکتی ارادی، به زمان نیاز دارد. برخی مطالعات نشان داده اند که کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی زمان عکس العمل طولانی تری در مقایسه با جمعیت سالم خود دارند - ایگل و همکاران ، 2007؛ اندرو و همکاران، . - 2007 براساس مطالعات داویدسون و همکاران - 2006 - زمان واکنش بر اساس تکلیف ایست در کودکان دچار اختلال نقص توجه- بیش فعالی طولانیتر است.
برای درمان این اختلال از روش های دارو درمانی و رفتار درمانی استفاده می شود. تا کنون تحقیقات عموما در حیطه دارو درمانی انجام گرفته است. هر چنداستفاده از دارو نشانه های این اختلال راکاهش می دهد ولی مصرف دارو باعث بهبود تمام مشکلات مرتبط با این افراد نمی شود - اشمیت و همکاران ، . - 2006 بعلاوه اثرات محرک های دارویی موقت بوده و با خارج شدن محرک ها از سیستم اعصاب و یا قطع مصرف دارو از بین می روند - بک و همکاران ، . - 2010 از شایع ترین عوارض کوتاه مدت مصرف دارو می توان به بی اشتهایی، مشکلات خواب، دردهای شکمی - اسوانسون و همکاران، 2006؛ ویگال و همکاران، - 2006 و حتی حمله قلبی - بیدرمن و همکاران، - 2006 اشاره کرد. از عوارض دراز مدت بحث برانگیز مصرف دارو که در تحقیقات زیادی آمده است می توان به ارتباط ضعیف بین رشد، حرکات غیر طبیعی اندام ها و کاهش قد و وزن در قبل از بلوغ اشاره کرد - رینولد و اسچیف بوئر، . - 2004 در نتیجه خانواده ها برای استفاده از آن دچار تردید هستند - اسوانسون و همکاران، . - 2006 به این ترتیب توسعه روش های درمانی غیر دارویی به منظور بهبود توجه و سایر کارکرد های شناختی کودکان دارای این اختلال ضروری است - بک و همکاران، . - 2010
یکی از روش های درمانی برای افراد دارای این اختلال رفتار درمانی است. از جمله روش های رفتار درمانی که فواید عمومی آن بارها به اثبات رسیده است، فعالیت بدنی و ورزش است. تمرین درمانی از مداخلاتی است که باعث بهبود کارکردهای شناختی می شود - هاپکینز و بوچی، 2010؛ هیلمن و همکاران، . - 2008 فعالیت منظم می تواند به بهبود رفتاری و به کاهش مصرف دارو کمک شایانی بکند - دورستون و همکاران، . - 2004 شرکت در فعالیت های ورزشی می تواند شرایطی را برای افراد ایجاد کند که به موفقیت هایی دست یابند و این امر می تواند فرصتی برای افزایش اعتماد به نفس، انگیزه و کاهش افسردگی و اضطراب آنان شود - کیلوک و همکاران، . - 2009
یکی از فعالیت های بدنی که اخیرا مورد توجه فراوان قرار گرفته است، یوگا می باشد. یوگا یک ورزش بدنی- ذهنی است که مربوط به فرایندهای فیزیولوژیکی و روانی می شود. تاکید یوگا بر آرام سازی است و تمرینات آن به صورت ایستا و پویا انجام می شود که متمایز از ورزش های معمولی می باشد. یوگا به طور منظم باعث انقباض و استراحت پیوسته عضلات در انجام حرکات، تغییر الگوی تنفسی، پرورش توجه و هوشیاری ذهنی، تقویت عضله قلب، بهبود گردش خون، آرام سازی تنش عضلات و رهایی ذهن از استرس و هیجانات منفی در طول تمرین می شود - وارما و راجو، - 2012 همچنین شواهدی وجود دارد که فعالیت انتقال دهنده عصبی به عنوان بازدارندهای اصلی مغز می تواند از طریق تمرینات یوگا تحت تاثیر قرار بگیرد. یکی از مهمترین این بازدارنده ها دوپامین است که ترشح آن در این افراد کاهش می یابد - کندی و
