بخشی از مقاله
مقدمه
مفهوم سبک زندگی - Life style - از زمره مفاهیمی است که پژوهشگران حوزه جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی برای بیان پاره ای از واقعیت های فرهنگی جامعه آن را مطرح و به کار می برند و دامنه به کارگیری آن در ادبیات علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی رواج زیادی یافته است تا حدی که بعضی معتقدند که این مفهوم قابلیت جانشینی بسیاری از واژگان موجود از جمله مفهوم طبقه را داراست و می تواند به نحو دقیق تری، گویای واقعیت پیچیده رفتارها و حتی نگرش های فرهنگی و اجتماعی در جامعه امروز ما باشد و حتی برخی اندیشمندان به کارگیری آن به جای مفاهیم فراگیری چون قومیت و ملیت را مطرح کرده اند. سبک زندگی در رشته مطالعات فرهنگی به مجموعه رفتارها، مدلها و الگوهای کنش های هر فرد اطلاق می شود که معطوف به ابعاد هنجاری، رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او باشد و نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش ها و واکنش های فرد و جامعه می باشد.
به عبارتی سبک زندگی دلالت بر ماهیت و محتوای روابط، تعاملات و کنش های اشخاص و آحاد مردم در هر جامعه دارد. سبک زندگی روش الگومند مصرف، درک و ارزش گذاری محصولات فرهنگ مادی است که استقرار معیارهای هویتی را در چارچوب زمان و مکان ممکن می سازد. سبک زندگی اساساً به معانی نمادین محصولات توجه دارد؛ یعنی آنچه در ورای هویت آشکار این محصولات نهفته است، سبک زندگی اصطلاحی است که در فرهنگ سنتی چندان کاربردی ندارد، چون ملازم بانوعی انتخاب از میان تعداد کثیری از امکان های موجود است این رویکرد، راهی است که به درک مدرن بودن سبک های زندگی و تقابل آنها با شکل بندی های پیشین می انجامد و این معانی نمادین، اموری توافقی هستند که پیوسته در حال از نو ابداع شدن هستند. - گیدنز،1383 ، - 120
وقتی سبک زندگی جای مفهوم طبقه را می گیرد یکی از مباحثی که مطرح می شودمسئله فقر است پدیده فقر معضلی است که کلیه جوامع بشری در تمام دوران تاریخ به نوعی با آن روبرو بوده وهستند . پدیدار شدن فقر به یک باره در یک مقطع خاص نبوده، بلکه همزمانی فقر و غنا در زمانها و مکان های مختلف حاصل تدریجی نظامهای موجود جوامع در طول تاریخ بوده است . این امر معضلات اجتماعی و اقتصادی مختلفی را در ابعاد مختلف برای جوامع به بار می آورد . چرا که این پدیده که خود نمودی از توسعه نیافتگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است ثبات سیاسی، همبستگی اجتماعی و هم چنین سلامت جسمی و روحی ملت ها را تهدید می کند، و موجب افزایش مرگ و میر به خصوص نوزادان، مادران و همچنین کاهش متوسط طول عمر، افت کارایی انسان ها و در نهایت، بهره وری اقتصادی می گردد . از سوی دیگر فقر موجب پیدایش بیماری های اجتماعی و فساد در در جامعه می شود . چنانچه ما به فرموده حضرت علی - ع - در نهج البلاغه توجه کنیم که می فرماید : » همانا خدای سبحان روزی فقراء را در اموال سرمایه داران قرار داده است، پس فقیری گرسنه نمی ماند جز به کامیابی توانگران، و خداوند از آنان نسبت به گرسنگی گرسنگان خواهد پرسید ] « حکمت [320
در صورتی که فقر در جامعه ای تداوم یابد به صورت فرهنگ تبدیل شده و به عنوان مانعی پایدار در مقابل توسعه تبدیل می گردد . در نظامهای آرمان گرا، خصوصاًدر کشورهای اسلامی به این مسأله - رفع فقر و محرومیت زدایی - در مقایسه با سایر کشورها از اهمیت بیشتری برخوردار است . تا آنجا که در کتاب آسمانی ما » قرآن « به دفعات به حذف فقر تأکید شده و از عدالت اجتماعی و محرومیت زدایی و به عنوان یکی از اهداف اساسی نظام اسلامی یاد نموده است .قرن حاضر با همه پیشرفتهای حیرت انگیز فناوری و گسترش روز افزون علوم تجربی و تغییراتی که در سبک زندگی ایجاد شده، چیزی از فقر کاسته نشده است و شاید به همین دلیل، بحث و بررسی درباره ابعاد، ماهیت، علل و آثار فقر جدی تر از گذشته جلوه گری می کند . در حقیقت می توان گفت : » فقر یکی از کهن ترین دردهای جامعه انسانی است. « - عرفان، اصغر، - 1384 چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشور ما ایران شکاف روز افزونی در سبک زندگی فقیران و ثروتمندان وجود دارد. ما نمی توانیم سوء تدبیر و رفتار کارشناسان و مدیران کشور را در سالهای گذشته در تشدید این مهم نادیده بگیریم.
لیکن آنچه بین ما و دیگر جوامع از اشتراک برخوردار است »ناکارآمدی الگوهای توسعه « است . به تعبیر آندره گاندرفرانک » الگوهای به کار گرفته شده در توسعه خود توسعه نیافته اند. « جهت کاهش شکاف، ابتدا بایستی معنای زندگی و فقر را درک کرد، بعد از درک معنای زندگی می توان راه هایی را جهت کاهش فقر ارائه نمود. در قرآن کریم در سوره یاسین آورده شده که،"از آنچه خدا روزی شما کرده است انفاق کنید، کافران به مومنان می گویند:آیا لازم است به کسی خوراک دهیم که اگر خدا می خواست به او خوراک می داد؟شما جز در گمراهی آشکار به سر نمی برید. انسان از جهان بینی و ایدئولوژی خویش الهام می گیرد، خط مشی خود را مشخص می سازد، و بدانسان که می اندیشید رفتار می کند، و بدان گونه که باور دارد به تلاش و حرکت دست می یابد.
قرآن در باب درک معنای زندگی مطالبی را ارائه میدهد که در واقع همان نظریه بیپیرایه و تحریف نشده ادیان توحیدی است که بر هدفداری کیهان و تقاضای سرشت انسان تکیه دارد. به رغم وسوسه افکنیهای داخلی و خارجی گذشته و تلاشهای مستمر، گسترده و پر هزینه جهان شکل گرفته بر اصول روشنگری و رنسانس، دیدگاه قرآن همچنان با صلابت، سلامت و قدرت در سیمای زندگی بخشی از جامعه بشری میدرخشد و به سایر انسانها نیز نوید آرامش، آسایش و سعادت میدهد. مسأله رابطه سبک زندگی و فقر در کشور ما باز هم خطیرتر و مبرم تر است، چرا که با خصوصیات ارزشی و فرهنگی جامعه ما، توسعه فقر آثار زیانبار در توسعه ناهنجاری های اجتماعی دارد که در مطالعات کارشناسان سازمان مدیریت و برنامه ریزی به تصویر کشیده نمی شود، جامعه ما به دلیل ویژگی هایی که از انقلاب یافته است، خود را مستحق به داشتن زندگی مرفه می داند و از سوی دیگر با توجه به ثروت ملی که در این کشور وجود دارد نمی تواند بپذیرد که جلوه های فقر و محرومیت روز بروز گسترش بیابد. در این مقاله به بررسی رابطه ی سبک زندگی اسلامی برکاهش فقر از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه پرداخته شده است.
مطالعات قبلی
* سوهاتو - 1990 - در تحقیقی به بررسی وضعیت فقر و عوامل مؤثر بر آن در پاناما برای یک دوره 20 ساله یعنی از سال 1960 تا 1980 پرداخته و با استفاده از مدلهای رگرسیونی لاجیت بر اندازه یگری شدت تأثیر گذاری ویژگی های خانوارهای فقیر جامعه، شامل ساختار درآمدی، ساختار خانوادگی وضعیت سنی سرپرست خانوار، وضعیت باروری، درصد برخورداری خانوارهای فقیر از نظام تأمین اجتماعی، وضعیت اشتغال، سطح تحصیلات و وضعیت مسکن خانوارهی فقیر نموده است.
*سجادی - - 1387 در تحقیقی به بررسی معنا و سبک زندگی از منظر قرآن پرداخته است. در این مقاله ضمن بررسی ابعاد فردی و اجتماعی سبک زندگی نتایج زیر حاصل شده است که در تصور قرآن نظام کیهانی در خدمت انسان است تا در پرتو ارتباط با خدا به کمال مطلوب و سعادت جاودانه رسد، انسان معناگرا در هر موقعیتی بایستی وظیفه خود را انجام دهد.
* حافظ نیا - 1371 - در تحقیقی به بررسی آماری پیرامون وضعیت خانوارهای عادی تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی - ره - و عوامل تشدید کننده فقر در میان آنان، تورم، بیکاری، رشد اقتصادی را به عنوان مهمترین عوامل اقتصادی و سطح تحصیلات و کمبود امکانات بهداشتی و درمانی را مهمترین عوامل اجتماعی مؤثر بر فقر این گروهها می داند .
* غلام علی معصومی نیا - - 1386 در تحقیقی تحت عنوان اخلاق اقتصادی به بررسی و بیان سیر اجمالی رابطه اخلاق و اقتصاد در غرب، پرداخته است، همچنین عمده ترین مبانی بینشی اخلاق اقتصادی اسلام بررسی شده و با نگرشی به اثرهای این آموزه ها به این نتیجه رسیده که این آموزه ها افزون بر ارتقای معنوی انسان ها با کمترین هزینه و به مطلوب ترین وجه بین انگیزه های شخصی و منافع عمومی هماهنگی پدید آورده است .
اهمیت سبک زندگی
مطالعه اهمیت سبک زندگی ما را بر آن می دارد که ضمن شناخت آسیب ها و فرصت هایی که از این مجموعه بر نظام اجتماعی و سیاسی، وارد می شود شناسایی و تصمیمات و راهبردهای لازم طراحی شود. مطالعه سبک زندگی دارای اهمیت است، زیرا:
-1 سبک زندگی یک پروژه است و دارای اهداف و مبانی طراحی شده برای خانواده ها و اجتماع است، لذا بایستی برنامه ای منسجم برای آن طراحی شود؛ تامنجر به عدم پایداری و فروپاشی خانواده ها نشود.این یکی از طرح های مهمی است که سرویس های رسانه ای، جاسوسی به همراهی اتاق های فکر به صورت مشترک آن را دنبال می کنند.
-2 سبک زندگی برنامه ای برای مصرف بیشتر و گرم کردن کوره صنایع غرب نیست؟ الگوهای مصرف شامل سبدی از کالاها و خدمات است که مصرف کنندگان آن را در دوره ای خاص مصرف می کنند، این الگو از یک سو تابع درآمد و از سوی دیگر، تابع شرایط اقلیمی، معیشتی و هنجارهای فرهنگی حاکم بر جامعه است، هنگامی که الگوی مصرف معیوب می شود مصرف نقش نمادی برای افزایش منزلت و توجه دیگران است و غرب با توجه به ابزارهای تکنولوژیکی و رسانه ای که دارد، هر لحظه بر حرص و ولع مردم برای خرید بیشتر می افزاید و پاداش شرطی آن را هم لذت بیشتر و هم منزلت بالاتر قرار می دهد.
-3 آیا سبک زندگی فقط خانه و خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد؟ گزینش سبک زندگی تهاجمی باعث افزایش مصرف و در نهایت اسراف می شود و در نتیجه، جامعه مصرفی با فرهنگ تن آسایی خو می گیرد، ضمن اینکه افزایش مصرف باعث رشد واردات کالاهای مصرفی نیز می شود در نتیجه در این زنجیره، چند فعالیت ضداجتماعی صورت می گیرد: -1 ترجیح تن آسایی و تنبلی بر تولید -2 نیاز به کالای وارداتی به جای کالای تولیدی -3 افزایش بیکاری -4 شکاف طبقاتی و احساس نارضایتی از سیستم سیاسی. عوامل فوق نشان می دهد که رواج سبک زندگی تنها به زندگی یک یا چند خانواده محدود نمی شود و به عنوان موضوعی جزئی و فاقد اهمیت نباید به آن نگریسته شود.
-4 شخصیت انسان ها بر اثر سبک زندگی متحول می شود روانشناسان شخصیت را نتیجه و محصول تأثیر متقابل فرد و محیط طبیعی و اجتماعی او می دانند و در بررسی شخصیت افراد، به خصوصیات بدنی، نحوه تفکر، ایده آل ها، علایق، استعدادها و چگونگی سازگاری فرد با محیط و طرز برخورد او با دیگران توجه می کنند. عامه مردم شخصیت فرد را جلوه او در نظر دیگران می دانند. هر شخصیتی با توجه به جایگاه فردی و اجتماعی خود به بازتولید و گرایش نوع ویژه ای از سبک زندگی می اندیشد.
-5 سبک زندگی قشر خاصی از جامعه را هدف قرار نداده است؟ در سبک زندگی برخلاف سایر برنامه های دشمن که نوعی تقابل با یک طیف خاص در آن دیده می شود، همه گروه های سنی و طیف های اجتماعی را دربرمی گیرد. ایرانیان همان طور که در برخی هویت و ارزش ها، دچار بحران شده اند، در سبک زندگی نیز در 100 ساله اخیر به ویژه از دوران روی کار آمدن رضاخان و تجدد آمرانه اش، دچار تشتت و تذبذب بسیار در نگرش ها و گرایش ها، آداب و رسوم، نظامات و سنن اجتماعی، باورها و حتی باورهای دینی خود گشته و سبک زندگی اسلامی ایرانی دچار تضادها و تناقض های بسیار شده است، به نحوی که از جامعه ما یک جامعه شبه مدرن ساخته است که نه می توان آن را سنتی و اسلامی نامید و نه می توان بر آن نام مدرن نهاد. سنت در ساده ترین تعریفش به امور متعلق به گذشته تعبیر شده است. آن گاه که یک فرهنگ تاریخی می شود و درون مایه ها و بن مایه های یک تمدن می گردد، تاریخی شدن آن فرهنگ و آن تمدن، سبب پدیداری سنت به شمار می آیند. سنت را باید یک کلان
