بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگی به معنای مجموعه رفتارهایی برآمده ازنگرش ها،هنجارها وباورهای فردی واجتماعی است. سبک زندگی در هرجامعه ای شخصیت وهویت فردی وجمعی راآشکارمی سازد،به طوری که می توان تمایز فرهنگی وتمدنی جوامع رابایکدیگربراساس سبک زندگی آنان تشخیص داد.این نگرشها و باورها درهرجامعه متاثرازعوامل متفاوتی می تواند باشد که درجامعه دینی برآمده ازمجموعه عوامل تمدنی الست که یکی ازاساسی ترین آنها،باورداشت به آموزه های دینی است. افزون بر این درجوامع شیعی اعتقاد به مفهوم امامت ومهدویت،به ویژه درمفهوم غیبت درعصرفقدان امام معصوم نیز از جمله مهم ترین جهت گیری های اعتقادی رادرسبک زندگی تشکیل می دهد .
مقدمه
انسان شگفت انگیزترین مخلوق و واالترین نشانه ی قدرت حق است. تحقق هدف آفرینش انسان تنها در پرتو تعلیم وتربیت میسر است و مهمترین هدف رسالت پیامبران، به ویژه پیامبر گرامی اسالم - ص - تعلیم و تربیت انسان ها بوده است. خداوند در قرآن کریم می فرمایند: همانا خدا بر مومنان منت نهاد که رسولی از خودشان را فرستاد تا آیات خدا را برایشان بخواند و نفوس آنان را از آلودگی ها پاک سازد و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد - 1امینی، 1931، ص. - 11 آموزش بی تردید در رشد و تعالی زندگی فردی و اجتماعی انسان و دگرگون نمودن آدمی و تحول حیاتی او جایگاهی بی بدیل دارد و می تواند نیروی محرکه ی سراسر زندگی انسان باشد. تمام اقشار جامعه در دستیابی به رشد و تعالی نیازمند آموزش هستند. از آن جا که انسان سازنده ی همه ی تحوالت عرصه های اجتماعی است و پرورش انسان مقدمه ی ایجاد هر تغییری در جوامع می باشد، درگفتمان سبک زندگی اسالمی، نگاه به تعلیم و تربیت به گونه ای است که با طراحی و استقرار نظام آموزشی جامعی، یادگیری را به فرایندی مستمراز تولد تا مرگ تبدیل می نماید و نقش هر نهادی را در این فرایند مشخص می کند، خانواده، مدرسه، دانشگاه، حوزه های علمیه، صدا و سیما و رسانه ها، اماکن مذهبی و مساجد، بازار، جامعه، با درک وظیفه ی خود در این سیستم یکپارچه به ایفای نقش می پردازند. یکی از مکان هایی که می تواند و باید نقش ارزنده ای در انتقال مفاهیم دینی به فرزندان داشته باشد خانواده است. خانواده نخستین نهاد اجتماعی است که فرد درآن پا به عرصه ی زندگی می گذارد و اولین پایه های تربیت و تعلیم در آن گذارده می شود. اولین محیطی است که ارزش های اخالقی، اصول اعتقادی، باورهای قوی، گرایش به نگرش ها، ارزش ها و آرمان های الهی و انسانیت را به صورت مستقیم و غیر مستقیم به اعضای خود منتقل می کند - ملکی، 1933، ص. - 133 سالمت و سعادت یک جامعه تا حدود زیادی به وضع خانواده ها و کیفیت روابط زن و شوهر و والدین و فرزندان بستگی دارد.
هرچه روابط بهتر و سالم تر باشد، زندگی شیرین تر و باصفاتری دارند و فرزندان نیز بیشتر به خانواده وابسته می مانند و از خطرات و انحراف مصونیت پیدا می کنند - حسنی،1933، ص. - 113 نهاد خانواده از نهادهای اصیل جامعه است که صالح و فساد آن تأثیر مستقیمی در صالح و فساد جامعه دارد. بر این اساس اسالم هم بر تشکیل این نهاد و هم بر تحکیم آن، تأکید فوق الهاده ای داشته و تالش نموده است که این نهاد تأثیرگذار با نگاه الهی جان گرفته و با همین نگاه تداوم یابد - حسنی، 1933،ص . - 113 این خانواده است که مسئولیت خطیر پشتیبانی کردن جامعه ی بزرگ را با ارائه ی افراد و عناصر صالح بر عهده دارد و این مسأله نقطه ی آغازی است که ایجاد و تربیت نیروی انسانی سالم را در پی خواهد داشت - ملکی، 1933، ص. - 512 خانواده کانونی مقدس است که در سایه ی پیوند زناشویی دو انسان از دو جنس مخالف پایه گذاری شده و با تولد فرزندان کامل تر می شود. به عقیده متفکران و اندیشمندان دینی، خانواده از نخستین نهادهایی است که برای پی ریزی و تجلی سبک زندگی اسالمی که مبتنی بر فطرت و حرکت است، به سوی فضیلت و کمال بنا نهاده شده و سهم بسیار ارزنده ای در بنای تمدن انسانی و پرورش نسل جدید، تأمین امنیت و آرامش روانی اعضاء، برآورده ساختن نیازهای عاطفی افراد و تربیت مطلوب فرزندان دارد - قریشی، 1935، ص. - 12 اهمیت و جایگاه واالی تربیت از بدیهیات زندگی انسان است. زندگی آدمی همیشه تحت تأثیر تربیتی است که شخصیت او را شکل داده است. از این رو افالطون گفته است: «بر اثر تربیت، جسم و روح انسان به بلند ترین پایه جمال و کمال می رسد. بنابراین عالی تر و مقدس تر از تربیت فنّی نیست.»5 امام خمینی - ره - نیز فرمودند: « اگر همه ی ملت تزکیه بشوند، همین دنیا بهشت آنهاست و تمام
گرفتاری ها از بین می رود.» - صحیفه نور، ج3، ص . - 131 امانوئل کانت فیلسوف شهیر آلمانی همچنین در اهمیت تربیت می گوید: در بین صناعات بشر دو صنعت از همه مشکل تر است: یکی حکومت و دیگری تربیت، او اهمیت تربیت را هم سنگ حکومت می داند - شکوهی، 1933،ص. - 11 تعلیم و تربیت فرایند به فعلیت رساندن استعدادهای شخص در جهت تکامل او به سوی هدفی مطلوب و بر اساس برنامه ای سنجیده می باشد و زندگی، بستری است که در آن، فرد را در راه رسیدن به کمال او هدایت می کند. تربیت در اسالم راه و رسم منسجم و کاملی دارد به همینمنظور در قرآن و سنّت برای انسان یک برنامه ی کامالً منسجم و نظامند طراحی شده است. انسان برای بهره بردن از آن برنامه ی کامل، سالم و همه جانبه باید تمام زوایای زندگی خود را با دستورها و آیین ها و احکام نورانی اسالم بنیان نهد و تحت یک تربیت صحیح و البته فراگیر به نحوی که تمام طول عمر او و همه ی جوانب و ابعاد انسانی اش را در بر بگیرد، قرار بگیرد تا در ردیف انسان کامل و مسلمان شایسته در آید. از این رهگذر برای انسان مسلمان و زندگی اسالمی، تربیت دینی و اسالمی ضرورتی مهم است. یکی از جنبه های تربیت انسان، توجه به پرورش تربیت دینی اوست. وقتی تربیت بر اساس دین بنا شود و با اعتقاد و اخالق مذهبی هم ریشه گردد، می تواند تربیتی جامع و کامل شود و جامعه را به سوی کماالت انسانی سوق دهد و افراد جامعه را از هالک شدن و فرو رفتن در انحرافات اخالقی و فساد اجتماعی نجات دهد و جامعه ای را به وجود آورد که الگوی بشریت و جوامع دیگر قرار گیرد. پیچیدگی های وجود آدمی و سطحی نگری های برگرفته از اندیشه های غیرالهی، تربیت انسان را به بیراهه می کشاند. در حالی که هدف آموزش و هدایت آدمی به سوی رستگاری است که ثمره ی رستگاری در وجود انسان سبب رسیدن به آرامش در زندگی و داشتن سبک زندگی برای خود است.
دکتر جومرناس، استاد دانشگاه بوداپست، می گوید: « در چنان محیطی که سعادت واقعی بشر را در لذت های مادی و حیوانی جست جو می کنند اسالم، سعادت روح و سعادت واقعی مرا تأمین کرد و در حقیقت اسالم می تواند ضامن سعادت و نیک بختی دنیا و بشریت باشد - امینی، 1931، به نقل از حسنی، 1933، ص. - 913 تعلیم و تربیت دینی یکی از متغیرهای بسیار موثر بر ارتقاء سبک زندگی اسالمی است، اصوالَ هدف از تعلیم و تربیت ، صحیح زندگی کردن است. در دیدگاه اسالمی همه چیز با نگاه تعلیم و تربیت دینی قابل تفسیر خواهد بود. در تعلیم و تربیت اسالمی عرصه ها هدف نیستند، بلکه شخصیت انسان هدف است که خود شامل عرصه های مختلفی چون سبک زندگی است. هر مکتب و مذهبی، سبک زندگی خاصی برای بشریت ارائه می دهد و مدعی است جامعه ی مطلوب و زندگی سالم در نتیجه ی پیروی از روش زندگی است که آنان ارائه می نمایند. تعلیم و تربیت در زندگی بشر مهمترین و اساسی ترین جنبه ی زندگی است، و هرگونه اعوعاج و انحراف در آن باعث انحراف در همه ی امور زندگی می شود به وسیله ی تربیت است که قابلیت ها و توانایی های ضروری برای زندگی انسان بروز پیدا می کنند و انسانیت انسان را محقق می سازد - ملکی،1933، ص. - 191 ژان شاتو می نویسد: تعلیم و تربیت فتح مداوم است بی آن که سنین گذشته مورد انکار واقع شود. تعلیم و تربیت فتح وجود خویشتن به کمک ادب و نزاکت به معنای وسیع آن است که با دانستن آداب معاشرت فرق دارد. آدم تربیت شده کسی است که بلد باشد با عقل، نیروهای شدید و شبه حیوانی طبیعتش را با هدایت آنها به نقطه ی کمالشان مورد استفاده قرار دهد... بنابراین تربیت کردن یاری کردن است تا به شخصیت آزاد و منضبطی که همان موجود اخالقی است برسد، یا بهتر بگویم آن را در خود بسازد - شکوهی یکتا، 1931ص. - 993
دنالد باتلر چنین بیان می کند: «تعلیم و تربیت، فعالیت یا کوششی است که در آن افراد مسن تر اجتماع انسانی یا آن هایی که بیشتر رشد کرده اند با افراد کم رشدتر برخورد می کنند، تا رشد بیشتر را در آن ها به وجود آورند و از این راه به پیشرفت زندگی انسانی کمک کنند»..1 به بیان امام خمینی - ره - تنها راه تعلیم و تربیت راهی است که از ناحیه ی وحی ومربّی همه ی عالمربّ العالمین، تنها راه آن راهی است که از ناحیه حق تعالی ارائه می شود؛ و آن تهذیبی است که با تربیت الهی به وسیله ی أنبیاء، مردم آن تربیت می شوند و آن عملی است که به وسیله أنبیاء و معصومین بر بشرعرضه می شود و آن علمی است که انسان را به کمال مطلوب خودش می رساند - امام خمینی،1931، ص. - 535 دورکیم جامعه شناس معروف، تعلیم و تربیت را یک نظریه علمی می داند که با استفاده از داده های علوم دیگر نظیر روان شناسی و جامعه شناسی به ارزیابی نظام ها و روش های تربیتی می پردازد وبه این طریق عمل مربیان را توضیح داده و هدایت می کند - دورکیم، . - 1939 بین تربیت و معنویت رابطه ذاتی وجود دارد. در همه اجزا و عناصر تربیتی باید از طریق دعا و نیایش، جهت فعالیتها را به سوی خداوند معطوف کنیم تا هدفهای تربیتی تحقق یابد. به قدری این ارتباط تربیت و معنویت قوی است که اگر برخی ارزشهای انسان که مورد قبول دین اسالم هم هست در وجود کسی باشد نهایتاً آن انسان به سوی معنویت الهی حرکت خواهد کرد. «اگر انسان عالقهمند به تربیت خودش و فرزندانش به تربیت اسالمی هست و یا خواهدمی افرادی را تربیت کند واقعاً باید به مسأله نیایش، دعا و عبادت اهمیت بدهد و اصالً مساله عبادت، قطع نظر از اینکه پرورش یک حس اصیل است تأثیر زیادی بر سایر نواحی آن دارد» - مطهری، 1913،ص . - 931
