بخشی از مقاله
چکیده
مفهوم طبیعت و چگونگی نگاه به آن در طول تاریخ از مفاهیم بنیادین در تفسیر هستی، علم و هنر بوده است؛ به گونه ای که از بینش کهنِ اسطوره ای تا بینش جدید، درباره طبیعت بحث شده است. رویکردهای مختلف طراحان به طبیعت از گذشته تا کنون موجب برپایی فضاهای معماری با کیفیت های مختلف شده است. مطالعات مخنتلف در این زمینه نشان داده است بیش از آنکه تقلید یا الهام از شکل ظاهری طبیعت زمینه ای بر شکل گیری هنر و معماری باشد، چگونگی کیفیت تعامل انسان و طبیعت بر آن تاثیرگذار بوده است. طبیعت در دوره رنسانس با اشکال هندسی مکرر و متناسب مانند مربع و نیم دایره در طراحی فضاها ظهور کرده است. در باغ های این دوره کلیه عوامل کالبدی از جمله باز و بسته بودن فضاها، ایستا و پویا بودن آن، جهت و هندسه، مقیاس و تناسبات همگی در خدمت انسان و در جهت ایجاد احساساتی چون نظیر آرامش، صمیمیت، لذت، امنیت، در آغوش، محرمیت با توجه به ممقیاس انسانی و ترس، فریبندگی، تعجب، اغوا، سردرگمی بدون درنظرگرفتن مقیاس انسانی بوده است. از این رو بررسی نسبت انسان و طبیعت جهت بررسی رابطه معماری و طبیعت ضروری به نظر میرسد. هدف این مقاله تبیین ارتباط معماری و انسان و طبیعت دردوره رنسانس که اغازگر نوزایی و تحولات فراوانی تا به امروز بوده است می باشد. روش تحقیق در این پژوهش با رویکرد تحقیق تفسیری تاریخی و تحلیل ارتباط طبیعت با انسان و نسبت آن با محتوا، فرم و ماده معماری در دوره رنسانس تلاش می شود تا بستری مناسب برای تفسیر ارتباط اصیل میان معماری انسان و طبیعت در این دوران مهیا شود.
-1 مقدمه
تمدن بشری با تلاش انسان برای فهم ارتباط با طبیعت آغاز شده است و میتوان گفت کل فرآیند پیشرفت و تکامل بشری حاصل تعامل انسان با طبیعت بوده است، تلاشی پیوسته برای ارتباط برقرار کردن با اصول و قوانین طبیعت و به واسطه آن ارتباط با انسان های دیگر - انتونیادس، . - 405 :1383 بررسیهای تاریخی دراین ارتباط نشان میدهد همواره رابطه معماری و طبیعت براساس میزان و چگونگی فهم انسان از طبیعت و تلاش وی برای شناخت طبیعت متفاوت بوده است به عبارت دیگر نوع نگاه انسان به اموری چون انسان و خدا و جهان و به طور کلی هستی بر شکل رابطه معماری و طبیعت تاثیرگذار بوده است. در دوران باستان، چه در تمدن های کهن شرقی و چه در نخستین طلیعه های تمدن غربی شاهد یک نوع وحدت و همخوانی بین انسان و طبیعت پیرامون خودش هستیم. در کتاب »اوپانیشادها« قدیمی ترین کتاب هندی ها عبارتی هست با عنوان » ایشاباش«، و معنای آن این است که » همه چیز خداست.« اما منظور اصلی از این عبارت این است که هندی های دوران باستان، تمام اشیاء جهان و طبیعت پیرامون انسان را مقدس و زنده می انگاشتند و از این رو طبیعت و محیط زیست ما دارای ارزش خاصی بوده که تخریب آن نوعی ضربه به پیکره هستی خود انسان و نظم کلی عالم به حساب می آمد. در یونان باستان نیز نخستین فیلسوفان را فیلسوفان طبیعت - طبیعیون - نامیده اند. زیرا بحث اصلی همه آنان این بوده که طبیعت از چه چیز ساخته شده است و عنصر اصلی جهان چیست؟
طالس به عنوان کسی که با این پرسش مهم، مقام خود را به عنوان اولین فیلسوف تاریخ بشر به اثبات می رساند، طبیعت و اشیاء درون آن را مقدس لحاظ می کرد و با این سخن که »همه چیز پر از خدایان است«، طبیعت را زنده و دارای روح می انگاشت و ماده اصلی سازنده جهان را نیز »آب« قلمداد می کرد . نخستین فیلسوفان یونان باستان خود را در یگانگی با طبیعت و جهان و افراد شهر خود می دانستند و خود و طبیعت پیرامون خود را به عنوان یک کل لحاظ می کردند، که نقصان در هر جزئی از این کل، نقصان در دیگر اجزاء کل محسوب می شد. با این که قرنها چنین دیدگاهی به ساحت تفکر بشر سیطره داشت، اما در دوره مدرن و پس از رنسانس، این نحوه نگرش به عالم هستی دچار تغییرات اساسی شد. مبنای این دگرگونی در رابطه انسان و طبیعت را باید در تفکر فیلسوفی که او را »پدر فلسفه جدید« خوانده اند، یعنی دکارت فرانسوی جستجو کرد. دکارت فیلسوف بزرگ فرانسوی قرن 17 به ویران کردن شالوده های تفکر قدیم، عزم جزم کرد و به تأسیس فلسفه جدید مبادرت نمود. او با تکیه بر روش ریاضیات، مسیر فلسفه و تفکر بشر را به سمت و سویی جدید سوق داد و اعلام کرد که حقیقت انسان، اندیشه، و حقیقت طبیعت، بُعد«» است. او انسان را یگانه موجود دارای روح و بدین خاطر صاحب اندیشه، و طبیعت و اشیای جهان را فاقد روح و از این رو فاقد اندیشه قلمداد کرد. حاصل اندیشه دکارت، جدایی بین انسان و طبیعت و به ارمغان آوردن »اومانیسم« یا انسان محوری بود و در پی آن اعتقاد به مرده انگاری طبیعت و محیط زیست و ماشین انگاری موجودات طبیعت در سرتاسر تفکر بشر نفوذی عجیب پیدا کرد. انسان، مدار و محور عالم هستی قرار گرفت و راه پیشرفت علمی خود را در تسخیر طبیعت و به زیر سلطه کشیدن آن، جستجو کرد. در پی این تفکر، انسان، دیگر، هیچ ابایی از تخریب طبیعت و محیط زیست خود نداشت و گونه های جانوری و گیاهی مختلف را به بهانه اینکهوعین ماشین و فاقد روح و جان هستند، به هر شکلی مورد هجوم خود قرار داد و مسیر پیشرفت و تکامل علم را از این راه میسّر و از این رو تسلط بر طبیعت را جایز دانست - اکبری مطلق: . - 2015
.1,1 ادبیات تحقیق
در سالهای اخیر مطالعات متعددی در ارتباط با مواجهه معمار با طبیعت و پیامدهای آن توسط پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی صورت گرفته است. به طور مثال ایمان قلندریان در مقاله مطالعه تطبیقی رابطه انسان و محیط زیست در تفکر توسعه پایدار در سال 1394 به واکاوی جایگاه محیط زیست و رابطه آن با انسان از زاویه اندیشه اسلامی می پردازد تا در پایان راهکاری جهت بحران های زیست محیطی امروز ارائه دهد. در این مقاله که با مقایسه تطبیقی عرضی توصیفی تحلیلی صورت گرفته است طبیعت یک موجود هوشمند و دارای ملکوت برای انسان خلق شده اما انسان با نگاه سلطه جویانه خود موجب بحران زیست محیطی و ناعدالتی در حق طبیعت شده است. از جمله مقالات مروری در این ارتباط می توان به »هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایران « که توسط مهرداد حجازی در سال 1387 در مجله تاریخ علم به رشته تحریر درامده است اشاره نمود. حجازی در این مقاله مفهوم مقدس بودن هندسه در سنت فیثاغورس را بیان می کند و در ادامه به وجود این هندسه و تناسبات در طبیعت و به تبع آن در تعدادی از بناهای تاریخی می پردازد. مهندس عبدالحمید نقره کار در کتاب »انسان، طبیعت، معماری« که توسط انتشارات دانشگاه پیام نور تدوین شده است به شیوه تفسیری و کیفی با بررسی سیر ارتباط معماری و طبیعت از ابتدای تاریخ تا امروز بحث مفصلی را در این ارتباط نگاشته است. وی با یک نگاه سامانه ای چهار مکتب طبیعت ستیز، طبیعت گریز، طبیعت گرا و طبیعت ساز را تعریف نموده که به ترتیب درجهت رو در دویی با طبیعت، جدا از طبیعت، هماهنگ با طبیعت و کامل کننده طبیعت حکمت عملی جدیدی را شکل می دهد و درانتها به بیان ویژگی های این الگوواره ها و نمونه های هریک می پردازد.
ارتباط میان معماری و طبیعت براساس نوع نگاه انسان به این مقوله ها در دوره رنسانس که موضوع این تحقیق می باشد در کتب تاریخی دست اول بارها مورد ترجمه قرار گرفته است، اما در میان آنها اشاراتی پراکنده به طبیعت و نحوه تعامل آن با انسان شده است در واقع علی رغم وجود این مباحث در متون خارجی تا کنون به صورت یکپارچه به این موضوع در ایران پرداخته نشده است. لذا نگارنده در این مقاله بر آن شد به اساس مفاهیم و جهان بینی جدید دوره رنسانس که نسبت به گذشته مطرح می شود و اغازگر دوران روشنگری دراروپاست به تبیین رابطه انسان و طبیعت در این دوران بپردازد. همانطور که اشاره شد در مقالات لاتین به صورت دقیقتر به ارتباط معماری رنسانس با طبیعت و اصول حاکم بر طراح اشاره شده است. به طور مثال مایکل کنان در مقاله پرسپکتیو در باغ های تاریخی با نگاهی توصیفی به شاخصه پرسپکتیو در معماری باغ رنسانس در سال 1996 می پردازد. کامیلا گولر نیز در تحقیق تجزیه و تحلیل فضایی سه باغ ایتالیایی رنسانس در سال 2015 مطالعه ای میدانی در سه باغ لانته ، مدیچی و گامبرایا انجام می دهد و این سه باغ را بعد از توصیف و تحلیل ویژگی ها با یکدیگر مقایسه می کند. این تحقیق در دانشگاه علوم کشاورزی سوئد توسط نگارنده که مدرس و برنامه ریز معماری و منظر صورت پذیرفت، نتایج حاصله نشان می دهد که احساسات خاص و جدیدی در معماری این باغ ها در ویژگی های فضای استاتیک و پویا، باز و نزدیک، تقسیمات و ارتباطات، جهت و هندسه، مقیاس و نسبت، نهفته است که در صورت هایی چون هیجان و راحتی بیننده را سر وجد میاورد.
.2,1 روش تحقیق
در این تحقیق هدف بررسی و تحلیل نحوه ارتباط انسان، معماری و طبیعت در دوره رنسانس اروپا در ایتالیا که همزمان با اوج شکوفایی معماری ایران در دوره صفویه است می باشد. در این راستا بارویکردی تاریخی تفسیری به بررسی مفاهیم جدید ظهور یافته در دوره رنسانس که تاثیرپذیری مستقیم در نگرش انسان به زندگی و بالطبع نحوه ارتباط معماری و طبیعت او در این دوران داشته است پرداخته می شود. در ادامه شکل مادی تجلی این مفاهیم در معماری و بکار گرفتن طبیعت در آن به شیوه کیفی بیان خواهد شد این ارتباط که در باغ سازی این دوره به صورت اکمل تجلی یافت در دو بخش رنسانس اغازین و پیشرفته بررسی می شود و در پایان ویژگی های ارتباط معماری و طبیعت در این دوره برشمرده می شود.
.2 آغاز رنسانس در ایتالیا
واژه رنسانس - نوزایی - معمولا به سلسله دگرگونی های فرهنگی که از قرن چهاردهم در ایتالیا اغاز شد، اطلاق می شود. این تغییرات در اواخر قرن پانزدهم به دیگر نقاط اروپا گسترش یافت ودست کم تا قرن هجدهم بر بسیاری از مفروضات بنیادین مربوط به هنر و علوم انسانی تاثیر گذاشت یا انها را تحت الشعاع خود قرار داد.
