بخشی از مقاله
چکیده
معماری ایرانی را باید بطور صحیح از اعماق تاریخ این سرزمین کهن مورد بررسی قرار داد. معماری ایران، شناسنامه معتبر مردم در این سرزمین از دورترین ازمنه قدیم است. طبیعت اقلیمی ایران در این زمینه تاثیرگذار فرهنگهایی که با فاتحین و مغلوبین به این خطه راه گشودند، در این معماری به بارزترین اشکال خود جلوه کرده است. آداب و رسوم، مراسم مذهبی، روحیه، اخلاقیات، اندیشه و عقیده نسلها در معماری ایران انعکاس واضحی دارد. نه تنها در بناهای عظیم، در ابنیه آثار کوچک هم این انعکاس را میتوانیم دریابیم.
آفرینش موجودیتهای معماری آنگاه که بستر خلق ایرانزمین باشد، ضرورت انجام پژوهش در ریشهها و اصلهای آن را ناگفته آشکار میسازد به قید آنکه آفریننده بخواهد در راستای همان اصلهای جاودانه گام بردارد و از آنها عدول نکند . از سویی به استناد اظهارات برخی از پژوهشگران غربی شکاف فزاینده میان مردم و محیطهای مصنوع در دنیای امروز که ایرانزمین نیز مستثنی از آن نیست، موجب عدم الفت و صمیمت میان مردم و کمرنگشدن نقش کالبدها به مثابه کانون فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی شده است.
این مهم در جوامعی چون جامعه امروز ایران که میان فرهنگ سنتی خود و به تبع آن معماری گذشته اش و فرهنگ دنیای مدرن و به تبع آن معماری خاص خود وامانده است، عمیقتر و مهمتر است. اگر امروز، ما ایرانیان، به دنبال شناخت معماری گذشته خود هستیم و در فکر آنیم که ارزشهای نهفته در آن را شناخته و بازآفرینی نماییم، گریزی از تغییر رویکردمان به ادراک و شناخت فضای به ارثرسیدهمان نیست و این مستلزم حضور در فضا آنگونه که بوده است و تجربه آن به همان نحو اصیلش است، آن گونه که خلقشده و مورد استفاده قرار گرفته است .
این مهم، یعنی ادراک فضا با حواس پنجگانه، توجه به تجربه زیسته و خاطرات زندگی در آن فضا، شرایط زمینهای، ذهنی و مزاج دهر در زمانهای که آن فضا خلق شده است، آنجا که خلق فضای ایرانی در دوران پسامدرن و با فناوری روز مطرح است، اهمیت بیشتری مییابد.
هدف از این مقاله شناختن معماری ایرانی و تحلیل اصول و ویژگیهای آن و چگونگی استفاده از آن در طراحیهای امروزی میباشد بگونهای که افراد در آن احساس آرامش و صمیمیت داشته باشند. در این پژوهش به بررسی دانشگاه یزد بعنوان نمونهای که تا حدودی از معماری ایرانی در طراحی آن استفاده شده است، پرداخته شده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات بصورت ترکیبی از اطلاعات کتابخانهای و مشاهدات میدانی و بررسی نمونههای منطبق با مفاهیم نظری و تبدیل این مفاهیم به معماری میباشد.
نتایج این پژوهش بیانگر آن است که استفاده از اصول و ویژگیهای معماری ایرانی و بکارگیری ایده و خلاقیت در طراحی معماری با بکارگیری فناوریهای روز، باعث میشود بنایی را خلق کنیم که در ذهن مردم ماندگار باشد و از آن خاطره، علاقه و جاذبه تاریخی و ریشهدار بوجود آید و از آن بنا هم مانند دیگر تعلقات انسان در طول زندگی او استفاده شود.
مقدمه
نتیجه بیدانشی و بیتعهدی، بخش وسیعی از کالبد شهرهایمان را با زخمهایی التیام نیافتنی و معماری تظاهرگرایانه و فاقد وجاهت پوشانده است. حس زیبایی شناسی معمارانه نه تنها در میان مردم کمتر یافت میشود، که در میان سیاست گذاران ساخت و ساز نیز به کالایی کمیاب بدل شده است. این موضوع میتواند ناشی از این حقیقت باشد که گروه گستردهای از معماران امروز ما گاهی چنان جسورانه به معماری دست میبازند که گویی این سرزمین نه گذشتهای دارد و نه آیندهای.
در تقابل با اینگونه معماری بیباکانه، دستهای از سوی دیگر بام افتادهاند و چنان پیچیدگی و قداستی برای معماری گذشته قائلاند که انگار معماری گذشته را تنها در قابی شیشهای باید دید. این نوع نگاه به معماری ایران چنان محافظهکارانه و اصولگراست که از درون تئوریهای رایج مروجانش هنوز واقعیتی که بتوان آن را معماری نامید زاییده نشده است. با چنین دیدگاهی می توان در وصف معماری گذشته قلم فرسایی کرد ولی انتظار بیشتری از آن داشتن بیهوده مینماید.
در این میانه و در طی چهار دهه گذشته رشد معمارانی را مشاهده میکنیم که در عین حال که دل در گرو معماری گذشته دارند چشم بر زمانه خود نمیبندند، افسون آن معماری را درمییابند ولی در افسوس آن نمیمانند، آن را باشکوه میدانند ولی بر آن شکوه نمیکنند، به بازخوانی آن می پردازند، آن را نقد میکنند و دستآوردهای چنین چالشی را به انسان امروز هدیه میکنند.
در چنین وادی سخت و سترگی و در جرات تجربه کردن در ادامه معماری گذشته، درستها و خطاهایی شکل گرفته است. از هر دو باید آموخت که معماری امروز این سرزمین سخت نیازمند درس گرفتن از تجربیات نوین خود است.[1] این مقاله در پی آن است تا با شناخت معماری ایرانی و بکاربردن ایده و خلاقیت در آن، دانشگاه یزد را مورد بررسی قرار دهد.
سوالات تحقیق
حال میتوان سوالات تحقیق را اینگونه بیان داشت:
چگونه میتوان در طراحی معماری از اصول معماری ایرانی استفاده کرد؟
چگونه میتوان از خلاقیت در معماری ایرانی استفاده کرد؟
آیا هر نوع ایدهسازی منجر به اثر ارزشمند یا ماندگار میشود؟
آیا الگوها ما را به سوی تقلید یا کلیشه میبرند؟
پاسخ ابتدایی به این سوالات که در قالب فرضیه پژوهش بیان شده بیانگر این است که به نظر میرسد توجه به معماری ایرانی و اصیل گذشته و بکارگیری آن با استفاده از ایده و خلاقیت و فناوریهای روز، منجر به طراحی معماری ماندگارتر و باکیفیتتر در جامعه امروزی میشود.
روش تحقیق
در این پژوهش با توجه به موضوع و سوالاتی که در فرآیند پژوهش باید به آن پاسخ داده شود از روش ترکیبی - کمی و کیفی - بهره گرفته میشود. سعی بر آن است تا با استفاده از مشاهدات میدانی و نمونه موردی و منابع مکتوب و اسناد اطلاعاتی و تلفیق آنها با هم بر نکات و عوامل معنادار شاخصهای شناسایی، ارزیابی و پیرامون آنها مطالعات دقیقتری صورت پذیرد تا بتوان از این طریق به استخراج مولفههایی در جهت طراحی بهتر دست یافت.
پیشینه تحقیق
در مقالهای با عنوان معرفی شاخص های معماری ایران، گامی مهم در تدوین چارچوب معماری دانش بنیان ایرانی، دیدگاه صاحب نظران حوزه معماری و هنر را با هدف تعیین شاخصهای معماری ایرانی مورد واکاوی قرار داده است.[2] مقاله دیگری تحت عنوان استفاده هدفمند از الگوهای طراحی ایرانی جهت خلق کیفیت آثار معماری، تاثیر نقش بکارگیری الگوی طراحی را در میزان احساس رضایت کارمندان برج اداری تجاری شاه کرم مورد بررسی قرار میدهد.
نتایج این تحقیق علاوه بر بحث زیباییشناسی نشان دهنده این موضوع میباشد که افراد احساس تعلق به مجموعه دارند و در آنجا احساس آرامش ذهنی میکنند. این حس از توجه برانگیزترین احساسات مکانی است و بدون شک باید مورد توجه طراحان باشد.[3] مقالهای با عنوان چگونگی بهرهگیری از اصول معماری ایرانی اسلامی و بازتاب آن در معماری مسکن معاصر، به شناخت معماری ایرانی اسلامی پرداخته میشود. همچنین الگوهایی از معماری دوره اسلامی را تبیین کرده تا این الگوها را در خوانا کردن معماری معاصر ارایه شود.
ایده و خلاقیت
تعریف ایده و خلاقیت را از دیدگاه افراد شاخصی در زمینه معماری بررسی میکنیم: دکتر مهدی حجت: آنچه امروزه در شروع پروژه معماری به آن توجه میشود، بجای کلمه ایده، کلمه کانسپت است. منظور ما از کلمه ایده یک صورت مطلوب ذهنی است از امر قابل تحقق در عین یا جهان بیرون. یعنی در ایده رابطهای بین ذهن و عین وجود دارد، اما موضوعی که کانسپت ایجاد کرده است پلی بین هنر معماری و سایر هنرهای کانسپتچوال زده است. معماری دارای بیان است، اما یک حس یا مفهوم را بیان نمیکند، بلکه کیفیتی از زندگی را که در کالبدش تحقق پیدا میکند بیان میکند.
دکتر عیسی حجت: خلاقیت را می توانیم نوآوری بخوانیم، آنگاه آوردن هر چیز نویی خلاقیت خواهد بود. معماران گذشته ما هرگز نویی نیاوردند مگر آنکه بهتر از کهنه بود. آنها تجربههای پیشینیان را در مییافتند، راستیها را تکرار و کاستی ها را اصلاح میکردند. چنین بود که معماری سنتی رو به کمال داشت و روز به روز بهتر و غنیتر میشد. دکتر علیرضا عینیفر: ایده ماهیتی درونی و ذهنی دارد. شکلگیری طرحوارههای ذهنی و آنچه که در درون ذهن اتفاق میافتد تحت تاثیر کیفیتهای بیرونی است. ممارست و تداوم در تمرین میتواند در سرعت و کیفیت شکلگیری ایدهها تاثیر داشته باشد.
بنابراین شکل گیری ایده در معماری حاصل تعامل بیرون و درون در ذهن انسان است. دکتر قاسم مطلبی: ایده موضوع اصلی ذهن ما است. ایدهها ساختهای داخلی ذهن هستند که از طریق ادراک، تجسم و تفکر به دست میآیند. یک ساختمان ایده نیست اما ادراک ما از آن بنا یک ایده است. مهندس فرهاد احمدی: ایده از مسیرهای متفاوت به دست میآید. مبنای آن بیشتر انباشتهایی است که از طریق دیدههای ما در اطراف و یا منابع اطلاعاتی در طول زندگیمان بدست میآید. این مسئله را میتوان در مقیاس وسیعتر به دریافتهای بشری در طول تاریخ نسبت داد.
