بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر آموزش درمان شناختی-رفتاری بر پرخاشگری دانش آموزان بود.جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر گنبد مشغول به تحصیل در سال 1393-94بودند،که از این تعداد 357 نفر انتخاب و به پرسشنامه پرخاشگری - آرنولد اچ باس و پری، - 1992 پاسخ دادند. سپس 30 دانش آموز که بالاترین نمره را در پرسشنامه سنجش پرخاشگری به دست آورده بودند انتخاب و به صورت تصادفی به دوگروه آزمایش - 15 نفر - و گروه کنترل - 15نفر - تقسیم شدند.گروه آزمایش تحت آموزش به شیوه درمان شناختی-رفتاری 9 - جلسه به صورت هفتگی و 45 دقیقه ای - قرار گرفتند. پس از اتمام دوره پرسشنامه پرخاشگری مجددا در هر دو گروه آزمایش و کنترل اجرا و داده ها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس بررسی گردید. نتایج نشانگر آن بود که آموزش شناختی- رفتاری به طور معناداری در سطح - - %5 P< موجب کاهش پرخاشگری دانش آموزان می شود.
.1مقدمه
سالهای نوجوانی مرحله مهم و برجسته رشد و تکامل اجتماعی و روانی فرد به شمار میرود. در این مقطع سنی نیاز به تعادل هیجانی و عاطفی، خود آگاهی، برقراری روابط سالم با دیگران، کسب مهارتهای اجتماعی لازم در دوستیابی، از مهمترین نیازهای نوجوانان است - نوابی نژاد، . - 1392 کن نل لی و همکاران - - 2010 پرخاشگری را به یک مشکل جهانی در میان همه نوجوانان اعلام کرده اند؛ و آن را مختص فرهنگ و جامعه خاصی نمی دانند. آنچه باعث توجه محققان به رفتار پرخاشگرانه شده است، آثار نامطلوب آن بر رفتار بین فردی و همچنین، آثار ناخوشایند آن بر حالات درونی افراد است. نوجوانان پرخاشگر غالباً قدرت مهار رفتار خود را ندارند و رسوم و اخلاق جامعه ای را که در آن زندگی می کنند، زیر پا می گذارند - وینستوک و همکاران،. - 2004 کروسر و همکاران - - 2009 علل پرخاشگری را در میان 629 نفر دانش آموز دختر بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که پرخاشگری با ویژگی های شخصیتی افراد رابطه مثبتی دارد. رفتار پرخاشگرانه در بین افراد عجول، زود رنج و سلطه گر و رقابت طلب بیشتر دیده می شود. در نتیجه، با آموزش مهارتهای سازگاری، کاهش اضطراب ، ایجاد حس نوع دوستی و همکاری میزان پرخاشگری را در دانش آموزان کاهش دادند .پگانی و همکاران - 2004 - پرخاشگری کلامی و فیزیکی در بین نوجوانان 16 ساله دختر و پسر را در ارتباط با مادرشان بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که فقر، تبعیض، مشکلات خانوادگی و ناکامی ها در رفتار پرخاشگرانه فرزندان نسبت به والدین، به خصوص مادرانشان تأثیر دارد .خانواده هایی که سطح بالای فشارهای روحی را تجربه کرده بودند، رفتار پرخاشگرانه بیشتری از خود نشان دادند و در این میان، پرخاشگری پسران بیشتر از دختران بود.کنکس و همکاران - - 2003افسردگی را از دیگر عوامل موثر در پرخاشگری می دانند. افراد افسرده پرخاشگری را به صورت فیزیکی نشان می دهند، و جنسیت در این عامل تأثیر دارد و همچنین میزان پرخاشگری فیزیکی در پسران بیش از دختران است.
کیم و همکاران - - 2010 عنوان نمودند که نوجوانان 12-14 ساله خشم خود را به صورت اولین مرحله خشم؛ یعنی پرخاشگری فیزیکی و کلامی نشان می دهند و احساسات خشمگین خود را به راحتی و با کوچکترین محرکی نشان می دهند. از طرفی جنسیت و نژاد در این میان تأثیر دارد. پسران به طور رایج احساسات خشم خود را به صورت پرخاشگری نشان می دهند .کایدیش و همکاران - - 2007 نقص در اجتماعی را عامل پرخاشگری و بزهکاری نوجوانان . کسب این مهارتها مستقیماً در کاهش تعاملات مشکل زا با دیگران مؤثر است. آنها در تحقیق خود با آموزش مهارت هایی مثل ارتباط مؤثر، همدلی، مسؤولیت پذیری و تعاملات بین فردی توانستند کفایت اجتماعی نوجوانان را در حد زیاد افزایش دهند و در نهایت، میزان پرخاشگری در آنها کاسته شد.امروزه روشهای مقابلهای زیادی برای کنترل اختلالات و ناسازگاری های دورهی نوجوانی وجود دارد. یکی از موثرترین روش ها رویکردهای شناختی رفتاری است . این رویکرد تلفیقی از دو الگوی موفق رفتار درمانی و شناخت درمانی است که نقش موفق آن در درمان بسیاری از مشکلات روانشناختی به اثبات رسیده است - سلیوان و همکاران، . - 2007 در رویکردهای شناختی-رفتاری تلاش می شود تا هم رفتارها و هم افکاری که عامل آشفتگی هستند را آشکار کنند و تغییر دهند تا رفتار سازگار شود - پائولا، . - 2001از طرفی ویژگی های درمان شناختی- رفتاری نظیر ارتباط کاری تجربی وگروهی ، فعال بودن، هدفدار بودن، متمرکز بودن بر مشکل، آموزش مهارت های مقابله و تاکید بر بازخورد، به ویژه برای درمان مراجعان نوجوان بسیار متناسب است - ورونا و همکاران،. - 2008 از طرفی رویکرد روان شناسی مثبت نگر، با تمرکز بر استعداد ها و توانایی های افراد به جای پرداختن به ناهنجاری ها و اختلالات، هدف نهایی خود را شناختن شیوه هایی می داند که بهزیستی و شادکامی افراد را سبب می گردد - نادری،. - 1387 لذا با توجه به اینکه مولفه های رویکرد مثبت نگر در کاهش اضطراب و افسردگی، و افزایش رضایت از زندگی ، سلامت روان ، امیدواری و شادکامی افراد اثربخش بوده است - دو کری و استپتو، - 2010 در تحقیق حاضر این سوال مطرح گردیده است که آیا آموزش شناختی- رفتاری بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر مقطع متوسطه موثر بوده است؟
.2روش
.1,2روش پژوهش
روش پژوهش،روش نیمه آزمایشی با استفاده از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود.
.2,2جامعه آماری و نمونه
جامعه آماری شامل دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه مشغول به تحصیل شهر گنبد در سال 1393-94 بودند،که از این تعداد به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای 357 دانش آموز انتخاب و به پرسشنامه پرخاشگری - آرنولد اچ باس و پری، - 1992 پاسخ دادند. در مرحله بعد از بین دانش آموزانی که بالاترین نمره را در آزمون پرخاشگری به دست آوردند، 30 دانش آموز - 15 دانش آموز در گروه آزمایش و 15 دانش آموز در گروه کنترل - جهت اجرای برنامه درمان شناختی-رفتاری انتخاب گردیدند. از لحاظ ویژگی های جمعیت شناختی این آزمودنی ها در دامنه سنی 15 و 19 سال و با میانگین سنی 17/60 قرار داشتند.
.3,2 ابزار پژوهش
.1,3,2پرسشنامه پرخاشگری AGQ
یک مقیاس خود گزارش دهی مدادکاغذی است. این پرسشنامه را آرنولد اچ باس و پری در سال 1992 آن را ساخته است. این پرسشنامه چهار جنبه پرخاشگری شامل پرخاشگری فیزیکی،پرخاشگری کلامی، خشم و خصومت را می سنجد. در این پرسشنامه آزمودنی به یکی از 4 گزینه هرگز، به ندرت، گاهی اوقات و همیشه، پاسخ گفته و برای هر یک از 4 گزینه مذکور به ترتیب مقادیر 0، 1، 2، 3 در نظر گرفته می شود. بجز ماده 18 که بار عاملی منفی دارد و جهت نمره گذاری در آن معکوس است، نمره کل این پرسش نامه از 0 تا 90 و با جمع نمرات سوال ها به دست می آید. افرادی که در این مقیاس نمره شان از میانگین کمتر است، پرخاشگری پایین خواهند داشت. وهرچه نمره فرد در این آزمون بیشتر باشد میزان پرخاشگری او بیشتر است.خصوصیات روان سنجی این مقیاس توسط زاهدی فر، نجاریان و شکرکن - - 1379 بدست آمده است .ضرایب بازآزمایی به دست آمده بین نمره های آزمودنی در دو نوبت 64/0و 79/0 و ضریب آلفای کرونباخ 87/0بوده است. همچنین اعتبار این پرسشنامه برای کودکان 10ساله توسط نجاریان در سال 1375 محاسبه و 85/0 گزارش شده است. و توسط اللهیاری برای دوره نوجوانی 16 - سالگی - در ایران هنجاریابی شده است.
.2,3,2روش اجرای جلسات
جلسات آموزش گروهی به شیوه ی شناختی رفتاری در 9 جلسه 45 دقیقه ای تنظیم شده بود. جلسات گروه به صورت هفتگی اجرا می شد. زمان و مکان برگزاری جلسات با توافق گروه در همان جلسه ی اول تعیین شد. در جلسه اول برای هر جلسه هدف یا اهدافی مشخص شد و بعد از آشنایی اعضا با یکدیگر و اهمیت و تعهد اعضا برای شرکت در جلسات راجع به ارتباط موضوع هر جلسه با جلسات قبل و چگونگی اجرای تکالیف و اهمیت آن تکالیف در رسیدن به اهداف و ارائه ی راهنمای تکلیف منزل در هر جلسه مطالبی بیان شد. و انگیزه ی دانش آموزان برای شرکت در جلسات تقویت و اهمیت و ضرورت پیشگیری از پرخاشگری تبیین شد. جلسه دوم شامل بررسی ویژگی های افراد پرخاشگر و غیر پرخاشگر و همچنین درک ماهیت پرخاشگری و برای رسیدن دانش آموزان به بینش و آگاهی در مورد خودشان بود. جلسه ی سوم افراد با موانع کنترل خشم و خطاهایی شناختی، تاثیر خطاهای شناختی در افزایش پرخاشگری و شیوه های مقابله با خطاهای شناختی آشنا شدند. جلسه چهارم مفهوم خود کنترلی بیان شد. جلسه ی پنجم در مورد مفهوم اسنادها و مشخص کردن انواع اسنادهای افراد و چگونگی تغییر اسنادها آموزش داده شد. جلسه ی ششم شامل آشنایی با مفهوم خودگویی مثبت و تاثیر خودگویی در پرخاشگری و شیوه ی تغییر خود گویی منفی به خودگویی مثبت ارایه گردید. جلسه ی هفتم : مهارت های حل مساله، نقش مهارت حل مساله در کاهش پرخاشگری وهمچنین مهارت حل مساله به صورت گام به گام آموزش داده شد. جلسه ی هشتم و جلسه ی نهم افراد با مفهوم مهارت اجتماعی و نقش مهارت اجتماعی در کاهش پرخاشگری و همچنین جرات ورزی و انتقاد کردن به شیوه صیح ،مصالحه و مذاکره و همدلی آشنا شدند.
