بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این پژوهش تاثیر آموزش مهارتهای والدگری بر شیوه فرزندپروری و آسیب های هیجانی والدین شهر تهران بود. طرح پژوهشی نیمه آزمایشی - پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل - بود. جامعه آماری این پژوهش کلیهی مادران منطقه 20 تهران و روش نمونهگیری از نوع تصادفی ساده به این ترتیب تعداد 30 مادر که دارای سبک فرزندپروری معیوب و میزان افسردگی، اضطراب و تنیدگی بالا در دو گروه آزمایشی و کنترل - هر گروه 15 نفر - جایگزین شدند.
گروه آزمایشی طی 10 جلسه تحت مداخله آموزشی مهارتهای فرزندپروری صحیح را آموزش دیدند که در این مدت گروه کنترل هیچ گونهای مداخله ای از مداخله آموزشی ندیدند. در این پژوهش از پرسشنامه سبکهای فرزندپروری باومریند - 1967 - و مقیاس افسردگی، اضطراب و تنیدگی لاویبوند و لاویبوند - 1995 - استفاده شد.
به منظور تجزیه و تحلیل دادهها در تمامی فرضیهها از تجزیه و تحلیل کوواریانس چند متغیره با رعایت پیش فرضها استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش مهارتهای فرزندپروری صحیح بر کاهش اضطراب، افسردگی و استرس مادران موثر بود. همچنین آموزش بر کاهش نمره سبک فرزندپروری مستبدانه و فرزندپروری سهلگیرانه و بر افزایش نمره فرزندپروری مقتدرانه مادران مادران موثر بود.
.1 مقدمه
خانواده نخستین پایگاه تربیتی و قطعا اولین و مهم ترین کانون پرورش صحیح، احیاء و شکوفایی استعدادهای کودکان است. بخش عمده ای از پرورش صحیح عقل و عاطفه که پایه اساسی سعادت انسان را شکل می دهد بر عهده والدین بخصوص مادران می باشد که باید از کودکی شروع شود - حاجی غلامی یزدی و علاقمند، . - 1392 جریان تربیت کودک برای والدین لذت بخش و در عین حال با مشقت ها و ناراحتی های فراوان همراه است. اگر کانون خانواده در برگیرنده محیط سالم و سازنده همراه با روابط گرم و صمیمی تعامل بین فردی باشد، موجب رشد و پیشرفت همه جانبه اعضای خانواده می شود.
پدر یا مادر شدن، واقعه ای جسمی، روانی و اجتماعی است که اساسا روش زندگی زوجین را دگرگون می کند. وارد شدن فرزند به جمع خانواده بر نحوه زندگی زوجین - مثلا محل زندگی و منزل - ، روابط زناشویی - نظیر تماس های جنسی - و تنش های پدرانه و مادرانه - مانند تقاضای جدید - تاثیر گذار خواهد شد. بررسی ها، تاثیر تنیدگی والدینی در افزایش افسردگی و اضطراب و استرس در والدین را به منزله مولفه عمده سلامت روانی آشکار نموده اند.
تنیدگی والدینی اصطلاحی است که مشخص کننده ادراک تنیدگی در نظام والد-کودک است که هم ویژگی های تنیدگیزای کودک و هم پاسخ های والدین به این ویژگیها را در بر می گیرد - کراسی و جارویس، . - 2008 تجریه تنیدگی والدینی نشان داده است که والدگری برای هر دو والد تنیدگی زاست. مادران در معرض دو گروه بزرگ از تنیدگی ها قرار دارند گه از تنیدگی حاصل از هویت زیست شناختی آنان - قاعدگی، افسردگی بعد از زایمان و افسردگی یائسگی - و تنیدگی مرتبط با مسئولیت حرفه ای آنان - نقش مادرانه و مشکلات اشتغال - حاصل می شود، بنابراین مادران بیش از پدران تنیدگی را تجربه میکنند
افسردگی یکی از اختلالات روانی است که باید به صورت جدی به آن توجه شود. افسردگی یکی از شایعترین بیماریهای روانی که به سرماخوردگی روانی شهرت یافته است
افسردگی کارکردهای فردی و اجتماعی، فرد را با مشکل مواجه ساخته و موجب میشود او به بیماریهایی نظیر فشار خون، دیابت و بیماریهای ریوی مبتلا شود. افسردگی علائم شناختی، فیزیولوژیکی، رفتاری و انگیزشی دارد. از علائم افسردگی میتوان به اندوه و تشویش زیاد، احساس گناه و بی ارزشی، دوری گزیدن از دیگران، کاهش اشتها و میل جنسی، بی خوابی، از دست دادن علاقه و کسب لذت از فعالیتهای روزمزه اشاره کرد. افراد افسرده شکلهای متفاوتی از علائم مذکور را تجربه میکنند که از نظر شدت ممکن است از ملایم تا خیلی شدید در نوسان باشد - دیویدسون، کرینگ و ونل، . - 2004 احساس افسردگی و عدم صلاحیت که مبین احساس بی لیاقتی و ناتوانی در انجام وظایف والدینی است، بیشترین تاثیر را بر تنیدگی والدین دارد
نتایج تحقیقات نشان داده اند که استرس به عنوان یک پدیده روانشناختی، علاوه بر این که موجب بروز بیماریهای جسمانی میشود، در بروز اختلال های روانی از جمله اسکیزوفرنیا، اضطراب، افسردگی اساسی، بی اختیاری ادرار، اختلالات رفتاری، بزهکاری، اختلالات دوقطبی، اختلال استرس حاد و اختلال استرس پس از سانحه، نیز موثر است
اگر مادران در تربیت فرزندان احساس بی لیاقتی داشته باشد ناتوان شده و دچار استرس شدید و اعتماد به نفس و به تدریج افسردگی و سایر مشکلات روحی مبتلا می شوند و این استرس شدید ناتوانی آنها را برای تربیت موثر تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع همه انسانها اضطراب را تجربه میکنند. اضطراب، یک احساس دلواپسی منتشر، بسیار ناخوشایند، و اغلب مبهم است که با یک یا چند احساس جسمی همراه میشود. مانند احساس خالی شدن سردل، تنگی قفسهی سینه، تپش قلب، تعریق، سردرد، یا میل جبری ناگهانی برای دفع ادرار، بی قراری؛ و میل به حرکت نیز از علائم شایع آن است.
در حقیقت، اضطراب یک علامت هشدار دهنده است که از خطری قریب الوقوع خبر میدهد و شخص را برای مقابله آماده می-سازد - ربر و ربر، . - 2001 اضطراب پاسخی ضروری به تنیدگی است که فرد را هنگام مواجهه با خطر، برای کنش و واکنش آماده می سازد، در بسیاری از مواقع، چنین پاسخی منطقی و حتی حیاتی است، ما حالت نابهنجار آن می تواند بر گستره وسیعی از عملکردهای آدمی اثر بگذارد
برای موفقیت در امر تربیت باید والدین مهارت هایی از جمله مهارت فنی - دانش کافی و به روز - ، مهارت انسانی - توانایی برقرای ارتباط مطلوب با آنان - و مهارت ادراکی - درست درست از مسائل و مشکلات - مسلط باشند
آموزش مهارت های فرزندپروری یکی از عملی ترین راهبردهای مداخله ای برای کاهش رفتار ناسازگارانه کودک و کاهش تنیدگی مادران می باشد و با آموزش این مهارت ها به آنان میزان بسیاری از تنیدگی های مادران آموزش دیده کاسته می شود. تعامل ضعیف والد-کودک منجر به ضعف تعامل والد-کودک می شود. بنابراین تنیدگی مادران باعث رفتار فرزندپروری منفی و نارسا کنش وری میشود
انعطاف پذیری پایین، عزت نفس پایین، کاهش شادمانی، انگیزش پیشرفت پایین، افزایش سوء مصرف مواد، فقدان راهبردهای مقابله ای مناسب و افزایش اضطراب، از پیامدهای منفی شیوههای فرزندپروری مستبدانه است - فورنهام و چانگ، . - 2005 در حالی که شیوهی فرزند پروری آسان گیر والدین منجر به خود کنترلی پایین، مسئولیت پذیری پایین، انعطاف پذیری پایین و درجات تحصیلی پایین در فرزندان خواهد شد
پژوهش ها بیان کننده آنند که شیوه فرزندپروری مقتدرانه به عنوان شیوه فرزندپروری آرمانی در رشد و تکامل فرزندان محسوب می-شود
تحقیقات پیشین به بررسی ارتباط میان شیوه-های فرزندپروری با افکار اضطرابی و علائم وسواسی فکری و عملی - خانجانی، اسماعیلی انامق و غلام زاده، - 1391، رفتارهای پرخطر - میری، بهرامی احسان و بهرامی زاده، - 1391 است.
پژوهش آلبرت - - 2005، این نکته را تایید کرد که والدین کودکان خلاق در شیوههای فرزندپروری خود به ندرت از محدودیت انضباطی که خاص والدین با شیوه استبدادی است به کار می برند. این کودکان آزادی بیشتری در رفتار و تصمیمگیری برخوردار هستند، در حالی که کودکان کمتر داری خلاقیت دارای خانواده منظم و سنتی و بیش از حد تمیز هستند. آنچه اهمیت دارد این است که این شیوه های فرزندپروری می تواند تاثیرات عمیقی بر نحوه رفتار فرزندان گذاشته، لذا بر اساس آنچه گفته شد سوال این پژوهش این است که آموزش مهارتهای والدگری بر شیوه فرزندپروری و آسیب های هیجانی والدین شهر تهران متاثیر دارد یا نه؟
.2 روش
پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون ، پس آزمون همراه با گروه کنترل می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه مادران داری یک یا چند فرزند منطقه 20 تهران می باشند که دارای مشکل مهارت فرزندپروری و مشکلات روانشناختی ناشی آن بودند. 30 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شد، سپس این 30 نفر نیز به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفره - 15 نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه کنترل - قرار گرفتند.
ملاک های ورود بیماران به پژوهش: دارا بودن ملاک های DSM-IV-TR برای افسردگی، اضطراب و استرس به تشخیص روانپزشک، تشخیص و تایید علائم افسردگی، اضطراب و استرس با فرم مصاحبه ساختار یافته توسط روان شناس بالینی، عدم دریافت درمان های روان شناختی قبل از ورود به درمان، در صورت مصرف دارو، امکان ثابت نگه داشتن نوع و میزان داروی مصرفی طی مدت پژوهش، داشتن حداقل 25 سال سن و حداکثر 50 سال، دارا بودن حداقل سطح تحصیلات سوم راهنمایی، موافقت مادر برای شرکت در پژوهش و امضای رضایت نامه ی کتبی. ملاک های خروج بیماران از پژوهش: وجود اختلال سایکوتیک و سوء مصرف مواد، وجود علائم بارز اختلالات شخصیت در محور II، و وجود اختلال دو قطبی بود.
-1-2 ابزار مورد استفاده در پژوهش -1-1-2مقیاس لاویبوند و لاویبوند - 1995 -
این پرسشنامه 21 سوالی برای بررسی میزان افسردگی، اضطراب و استرس افراد به کار می رود. قابلیت اعتماد این مقیاس از طریق همسانی درونی و اعتبار آن با استفاده از تحلیل عاملی و اعتبار ملاک با اجرای همزمان آزمون های افسردگی بک، اضطراب زانگ و تنیدگی ادراک شده بررسی شده است - صاحبی، اصغری و سالاری، . - 1384 در تحقیق فوق ضریب پایایی آلفای کرونباخ 0/88 به دست آمد.
-2-1-2سبک های فرزندپروری باومریند - - 1967
این پرسشنامه توسط باومریند - 1967 به نقل از کردنوقابی، سیف و کریمی، - 1387 ساخته شده و شامل 30 جمله است که 10 جمله آن به شیوه سهلگیرانه و 10 جمله به شیوه مستبدانه و 10جمله به شیوه مقتدرانه مربوط می شود. شیوه نمره گذاری از 5 تا 1 بوده و با جمع نمرات مربوط به هر شیوه سه نمره مجزا به دست می آید و نمره مربوط به هر شیوه که بیشتر باشد شیوه فرزند پروری در نظر گرفته میشود. در تحقیق اسفندیاری - 1374، به نقل از کردنوقابی، سیف و کریمی، - 1387 روایی صوری آن تایید شد و پایایی آن را با روش بازآزمایی برای شیوه سهلگیرانه 0/69، مستبدانه 0/77، و برای شیوه مقتدرانه 0/73 به دست آوردند. در تحقیق فوق ضریب پایایی آلفای کرونباخ 0/84 به دست آمد.
-3-1-2روش تجزیه و تحلیل داده ها
در پایان جهت تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار، و در سطح آمار استنباطی از تجزیه و تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد. همچنین برای تجزیه و تحلیل دادهها، از نرم افزار آماری 22 SPSS استفاده شد.
